Μπορούσες να διαλέξεις μια «Σεβρολέτ», μια «Κάντιλακ» ή μια «Ρολς Ρόις». Αυτή ήταν η γκάμα των αμβλώσεων που προσέφερε η Μαφία στο Σικάγο στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Αν ήσουν απένταρη και διάλεγες την πιο φτηνή, την πρώτη (500 δολάρια, 4.000 σημερινά), θα έπρεπε να είσαι προετοιμασμένη για μια τσαπατσούλικη επέμβαση μέσα σε ένα βρώμικο δωμάτιο κάποιου μοτέλ, με υγρασία στους τοίχους και μία ακόμη «τυχερή» σαν κι εσένα στο διπλανό κρεβάτι.
Θα άκουγες όλες κι όλες τρεις φράσεις: «Πού είναι τα λεφτά;», «Ξάπλωσε και κάνε αυτό που σου λέω», «Μπες στο μπάνιο». Οταν όλα θα είχαν τελειώσει, θα μένατε μόνες, δύο άγνωστες, με ακατάσχετη αιμορραγία και την παραμικρή ιδέα για το πώς θα βγείτε ζωντανές από εκεί μέσα.
Με μια τέτοια μαρτυρία (σε πρώτο βέβαια πρόσωπο), που σε γραπώνει από το πρώτο λεπτό, ξεκινάει το συνταρακτικό “The Janes”, το οποίο προβάλλεται στο HBO Max (στην Ελλάδα προσβάσιμo από τους συνδρομητές της Vodafone TV) από τις 8 Ιουνίου. Λίγες δηλαδή μόνο ημέρες προτού το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ ανατρέψει την ιστορική απόφαση «Ρόου κατά Γουέιντ» του 1973, καταργώντας το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση.
Πιο επίκαιρο από ποτέ, το ντοκιμαντέρ, που σκηνοθετούν η Εμα Πίλντις και η υποψήφια για Οσκαρ Τία Λέσιν, αφηγείται την ιστορία μιας underground ομάδας Αμερικανίδων η οποία έδρασε στα τέλη των 60s, όταν το να διακόψεις μια κύηση συνιστούσε στις ΗΠΑ ποινικό αδίκημα. Στόχος των μελών της ήταν να βοηθήσουν όσες ήθελαν να τερματίσουν -με διακριτικότητα και ασφάλεια- μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη. Μεταξύ 1968 και 1973 βοήθησαν κάπου 11.000 γυναίκες να κάνουν άμβλωση.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το ανατριχιαστικό τάιμινγκ του “Janes” δεν είναι τυχαίο. Η ιδέα για το ντοκιμαντέρ ξεκίνησε το 2016, αμέσως μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ. Οι εμπνευστές του, Εμα Πίλντις και Ντάνιελ Αρκάνα (η μητέρα του Τζούντιθ είχε διατελέσει ιδρυτικό μέλος της ομάδας), διαισθάνθηκαν αμέσως ότι τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών (όπως άλλωστε και όλα τα υπόλοιπα) δεν θα επωφελούνταν ιδιαίτερα από την ατζέντα του νέου προέδρου. Τα γυρίσματα άρχισαν το 2019 και το “Janes” έκανε φέτος πρεμιέρα στο αμερικανικό Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Σάντανς.
Συνηθισμένες γυναίκες σώζουν συνηθισμένες γυναίκες
«Εμαθα ότι μερικές φορές απλά πρέπει να ορθώνεις το ανάστημά σου απέναντι στη νόμιμη εξουσία», λέει σήμερα η Χέδερ Μπουθ, από τα ιδρυτικά μέλη της κολεκτίβας. Ως φοιτήτρια και ακτιβίστρια στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου στα τέλη της δεκαετίας του ’60, βρέθηκε τυχαία μπροστά στο παράλογο μιας νομοθεσίας και μιας κοινωνίας συσπειρωμένης κατά της άμβλωσης. Ενας φίλος τής ζήτησε βοήθεια για την αδελφή του που είχε μείνει έγκυος και ήθελε να το ρίξει. Η κοπέλα ήταν τόσο απελπισμένη που είχε τάσεις αυτοκτονίας.
Αυτό ήταν το εναρκτήριο λάκτισμα για τον αγώνα της συλλογικότητας “Jane” (το όνομα επιλέγεται τυχαία επειδή ήταν απλό και όχι τόσο συχνό στα 60s, η ενδιαφερόμενη έπαιρνε στο τηλέφωνο το τάδε νούμερο και απλά ζητούσε να μιλήσει στην “Jane”). Μια μικρή στάση εδώ για να δoύμε τι ακριβώς συνέβαινε στην Αμερική όταν αποφάσισαν να αναλάβουν δράση.
Ηδη στα μέσα της δεκαετίας του 1960, 350.000 γυναίκες το χρόνο υποφέρουν στις ΗΠΑ από επιπλοκές μετά τον παράνομο τερματισμό μιας κύησης. Κάπου 5.000 εξ αυτών αφήνουν την τελευταία τους πνοή. Συχνά ακόμα και από αυτοπροκαλούμενες αμβλώσεις. Διότι πολλές, είτε από τον τρόμο της κατακραυγής είτε από τις ενοχές, δοκιμάζουν να απαλλαγούν μόνες τους από μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη: πέφτουν από τις σκάλες ή χρησιμοποιούν καρβολικό οξύ, μαχαίρια, κρεμάστρες.
Διόλου τυχαίο ότι κάποια νοσοκομεία διαθέτουν ειδικούς θαλάμους «σηπτικών αμβλώσεων» που περιθάλπουν εκείνες που έχουν υποβληθεί σε μια τέτοια άτσαλη, παράνομη επέμβαση. Στους θαλάμους αυτούς επικρατεί νεκρική σιγή, οι γυναίκες βιώνουν το μαρτύριο ολομόναχες, επισκέπτες φυσικά δεν υπάρχουν.
Το χειρότερο είναι ότι παρότι τα αντισυλληπτικά είναι ήδη διαθέσιμα στις ΗΠΑ, η συνταγογράφηση μπορεί να γίνει μόνο στις παντρεμένες! Το αυτό ισχύει και για την τοποθέτηση διαφράγματος. Σημειωτέον ότι αν είσαι έγκυος δεν μπορείς την περίοδο αυτή ούτε καν να δουλέψεις. Αν πάλι μείνεις έγκυος και, εκτός από άγαμη, είσαι και Αφροαμερικανή ή Πορτορικανή, αργά ή γρήγορα θα σε περιαδράξουν οι περιοριστικές πολιτικές της εποχής.
Ο δε νόμος κατά της άμβλωσης είναι τόσο άκαμπτος που δεν υποχωρεί σχεδόν μπροστά σε τίποτα. Οι ελάχιστες «θεραπευτικές εκτρώσεις» (όπως βαφτίζονται) σε περιπτώσεις, π.χ., που κινδυνεύει η ζωή της γυναίκας λαμβάνουν χώρα μόνο μετά την εξέταση της υποψήφιας από ειδική επιτροπή.
Τα μέλη της επιτροπής (φυσικά μόνο άρρενες γιατροί) δεν την αντιμετωπίζουν ακριβώς με το γάντι. Σχόλια του τύπου «δεν θα καθαρίζουμε εμείς για τις βρωμιές σου» ή εκβιαστικές «παροχές υγείας» όπως «θα σου κάνουμε την έκτρωση αν δεχτείς τη στείρωση» εκτοξεύονται σωρηδόν. To “Reversing Roe” («Υπόθεση Ρόου: Αμβλώσεις στις ΗΠΑ»), έτερο ντοκιμαντέρ (2018), που προβάλλεται σήμερα από το Netflix, περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια το μεσαιωνικό αυτό σύμπαν.
«Είσαι έγκυος; Κάλεσε την “Jane”»
Κάπου εδώ εμφανίζονται τα μέλη της “Jane” (επίσημο όνομα «Συμβουλευτική Yπηρεσία για τις Αμβλώσεις» του Κινήματος για την Απελευθέρωση των Γυναικών). Εδρα τους το Σικάγο του Ιλινόις. Οι περισσότερες είναι μεσοαστές, κατά κανόνα μορφωμένες, φοιτήτριες, νοικοκυρές, μητέρες. Αναζητούν ένα δικό τους γυναικείο πύρινο αγώνα, δεδομένου ότι οι υπόλοιποι αγώνες της εποχής (αντιπολεμικό κίνημα, κίνημα κατά των φυλετικών διακρίσεων κ.ο.κ.) είναι «όλο κήρυγμα και τεστοστερόνη».
Αποφασίζουν να οργανωθούν για να καλύψουν ένα τεράστιο κενό, βοηθώντας απλές γυναίκες να διακόψουν μια κύηση χωρίς να καταλήξουν στο νεκροτομείο. «Χτίζαμε έναν καινούριο κόσμο. Μία γυναίκα τη φορά», λέει στην κάμερα μια ηλικιωμένη σήμερα “Jane”. Γνωρίζουν καλά ότι με τον ισχύοντα νόμο διαπράττουν κακούργημα και ότι αν συλληφθούν κινδυνεύουν με κάμποσα χρόνια φυλάκιση.
Η «πελατεία» αλιεύεται χάρη σε χαρτάκια, διαφημίσεις, αφίσες που γράφουν απλά «Είσαι έγκυος; Κάλεσε την “Jane” σε αυτό το νούμερο» και ξεφυτρώνουν παντού: σε πίνακες ανακοινώσεων πανεπιστημιακών σχολών, τηλεφωνικούς θαλάμους κ.α. Τα μέλη της ομάδας υπόσχονται εχεμύθεια, συμβουλευτική και συναισθηματική υποστήριξη. Xωρίς ερωτήσεις, διαπόμπευση, στιγματισμό. Φτάνουν να πραγματοποιούν 100 αμβλώσεις την εβδομάδα.
Αρχικά, την επέμβαση αναλαμβάνει ένας άνδρας με το κωδικό όνομα «Δόκτωρ Χάουαρντ», που είναι καλός στη δουλειά του, αλλά, όπως θα αποδειχθεί, μόνο γυναικολόγος δεν είναι. Στη συνέχεια οι ίδιες οι “Janes”» εκπαιδεύονται στο πώς να πάρουν το διαστολέα και να διακόψουν μια κύηση («Παίζαμε τον Θεό και ήμασταν νέες», αποφαίνονται οι ίδιες). Εξυπακούεται ότι όλα αυτά πρέπει να γίνουν κάτω από το ραντάρ της Αστυνομίας και της Μαφίας του Σικάγου.
Στις 3 Μαΐου του 1972 η δαγκάνα του νόμου θα πιάσει το παράνομο δίκτυο. Επτά από τις ηγέτιδες της ομάδας (ανάμεσά τους και η μητέρα ενός βρέφους) συλλαμβάνονται και κατηγορούνται, μεταξύ άλλων, για συνωμοσία προς διάπραξη άμβλωσης. Αντιμετωπίζουν ποινή φυλάκισης 110 ετών η καθεμιά. Την υπεράσπισή τους αναλαμβάνει η Τζο-Αν Γόλφσον, μια «ψημένη» να τα βάζει με τις Αρχές δικηγόρος υπεράσπισης (είχε αναλάβει και κάποιους από τους «Μαύρους Πάνθηρες»). Στο δικαστήριο εμφανίζεται με τσαμπουκά και ένα λουστρινένιο καναρινί χαρτοφύλακα.
Ωστόσο, η Γόλφσον κωλυσιεργεί γιατί βλέπει ότι κάτι αλλάζει. Σε λίγο οι “Janes” θα είναι ελεύθερες. Στις 22 Ιανουαρίου του 1973 αναγνωρίζεται το συνταγματικό δικαίωμα στην άμβλωση σε όλες τις Πολιτείες (στη Νέα Υόρκη υφίσταται ήδη από το 1970), χάρη στην ιστορική απόφαση «Ρόου κατά Γουέιντ». Αυτή που τόσο ντροπιαστικά ανατράπηκε πριν από περίπου ένα μήνα, στις 24 Ιουνίου. Σήμερα, 50 χρόνια μετά, οι εναπομείνασες “Janes” σίγουρα δεν ξέρουν σε ποιον αιώνα να πάνε να κρυφτούν.
