Από τη Βιβή Μωραΐτου
Τα χαζεύω εδώ και καιρό. Ως εκτόνωση από την υποχρεωτική παύση των προηγούμενων χρόνων, ολοένα περισσότερα φαντασμαγορικά σύνολα και παράδοξα αξεσουάρ θαμπώνουν πολλαπλασιάζοντας τις αναφορές στο σπουδαίο κίνημα των αρχών του 20ού αιώνα, που προελαύνει διόλου τυχαία ακάθεκτο στον 21ο.
Κομμάτια με δυναμική που συναρπάζει και έναν παραλογισμό που ιντριγκάρει, όπως την πρώτη φορά που κάποιος έρχεται αντιμέτωπος με «Το όνειρο που προκαλείται από το πέταγμα μιας μέλισσας γύρω από ένα ρόδι ένα δευτερόλεπτο πριν το ξύπνημα» του Νταλί, με τις αγριεμένες τίγρεις να χιμούν, μεταξύ άλλων, καταπάνω στην ανυπεράσπιστη γύμνια της αμέριμνα κοιμωμένης Γκαλά. Το τέλος της λογικής και της μόδας, όπως τα ξέρουμε, φέρνει τα ρούχα πρόσφατων συλλογών με φόρμες έξω από κάθε νόρμα και στοιχεία καθηλωτικά και ασύνδετα μεταξύ τους. Oπως ακριβώς τα έργα των σουρεαλιστών που προσέφεραν γην και ύδωρ στο υποσυνείδητο και την ακατανόητη υπερπραγματικότητα των ονείρων. «Αυτοματισμός ψυχικός καθαρός με τον οποίο προτίθεται κανείς να εκφράσει […] την πραγματική λειτουργία της σκέψης […] με την απουσία κάθε ελέγχου απ’ τη λογική, έξω από κάθε προκατάληψη, αισθητική ή ηθική» είναι ο ορισμός του Αντρέ Μπρετόν στο Μανιφέστο του Σουρεαλισμού (1924).
Έναν αιώνα αργότερα οι μόδιστροι παραδίδονται στον ψυχικό αυτοματισμό ή, μάλλον, στον αυτόματο σχεδιασμό, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την υπόλοιπη ομάδα τους, που καλείται να μετατρέψει υπερρεαλιστικά σχέδια σε ρούχα ξεπερνώντας ρεαλιστικές κατασκευαστικά δυσκολίες. Μπορώ να φανταστώ τον τρόμο στα μάτια των εμπλεκομένων στη διαδικασία παραγωγής του μάξι φορέματος-εκκρεμούς ρολογιού ή της τουαλέτας-άρπας του Τζέρεμι Σκοτ για την AW22 συλλογή Moschino, ο οποίος έντυσε την Τζίτζι Χαντίντ θηλυκό σεκρετέρ, σε μια ευτυχώς λιγότερο δυσοίωνη εκδοχή του έργου «The Anthopomorphic Cabinet» του Νταλί (1936).
Τσουνάμι υπερρεαλισμού
Οι σουρεαλιστικές τάσεις της σεζόν που εκπνέει ήταν αισθητή και σε άλλα σόου. Στα χείλη από ρητίνη στο μπούστο tube φορεμάτων του Loewe, αναφορά στο κατακόκκινο στόμα της Μέι Γουέστ, της οποίας το πρόσωπο στο μυαλό του Νταλί μεταμορφώθηκε σε σέξι καθιστικό (1935). Οι χνουδωτές πλατφόρμες στην Bottega Veneta θύμιζαν διασταύρωση λούτρινου παιχνιδιού με το «Luncheon in Fur» (1936), το περίφημο φλιτζάνι από γούνα της Μέρετ Οπενχάιμ, το οποίο, κατά τον Αντρέ Μπρετόν, αναδείχθηκε σε σήμα κατατεθέν του κινήματος. Την ατρόμητη Ελβετίδα καλλιτέχνιδα, που το 1975 δήλωνε «κανείς δεν θα σου δώσει ελευθερία. Πρέπει να την κατακτήσεις», τιμά με τη ρετροσπεκτίβα «Meret Oppenheim: My Exhibition» το ΜoΜΑ της Νέας Υόρκης (moma.org, έως 4/3).
Το κύμα που ανεβάζει στον αφρό τις ιδέες του σουρεαλισμού έχει αρχίσει να σηκώνεται μήνες πίσω στην 59η Biennale της Βενετίας, που είχε τίτλο «Il Latte Dei Sogni» (Το Γάλα των Ονείρων). To σχετικά νεοσύστατο Museum Barberini στο Πότσνταμ της Γερμανίας έκρινε τώρα ότι ήταν ιδανική στιγμή για να παρουσιάσει από Ντε Κίρικο και Μαξ Ερνστ μέχρι Ρεμέδιος Βάρο και Λεονόρα Κάρινγκτον στην έκθεση «Surrealism and Magic: Enchanted Modernity» (museum-barberini.de, έως 29/1), ενώ το βιβλίο της τελευταίας Το Ακουστικό Κέρας κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αίολος. Το Design Museum φιλοξενεί την έκθεση «Objects of Desire: Surrealism and Design 1924 – Today» (designmuseum.org, έως 19/2) με τα πλέον επιδραστικά αντικείμενα σουρεαλιστικού πόθου από τους πρωτοπόρους του κινήματος έως και τους σύγχρονους εκφραστές του, όπως το brand Moooi και η Μπιορκ. Στο site δεσπόζει το «Tηλέφωνο-αστακός» του Νταλί (1936), άρρηκτα συνδεδεμένο με το Lobster dress της Ελσα Σκιαπαρέλι. Το φόρεμα από μεταξωτή οργάντζα με τον τυπωμένο αστακό διά χειρός Σαλβαδόρ στη φούστα προκάλεσε την απογοήτευσή του επειδή η σχεδιάστρια δεν του επέτρεψε να το φινίρει με μαγιονέζα!
Μια επαναστατική σχέση
Η συνεργασία του Ισπανού ζωγράφου με την ακραίου χιούμορ Ιταλίδα οδήγησε το 1938 στην επαναστατική όσο και αλαζονική Circus Collection, όπου τα μοντέλα εμφανίστηκαν με καπέλα κλόουν και τσάντες-μπαλόνια, ενώ ακροβάτες και ζώα του τσίρκο κοσμούσαν τα ρούχα. Το μεγάλο σοκ ήρθε με το φόρεμα Tears (Σκισίματα), όπου ματζέντα τυπώματα δημιουργούν την ψευδαίσθηση σκισμένης σάρκας, αλλά και το γκόθικ Skeleton dress. Βασισμένη στο σκίτσο μιας γυναικείας φιγούρας με τα οστά του θώρακα εκτεθειμένα που της έστειλε ο Νταλί, έφτιαξε ένα χυτό μαύρο φόρεμα, όχι μόνο avant garde, αλλά κομψό και φορέσιμο!
«Η σύμπραξη επιβράβευε και τους δύο, αφού η Σκιαπαρέλι ήταν γνωστή για την αγάπη της σε τακτικές που σοκάρουν και την πρόθεσή της να προκαλέσει τις συμβάσεις της ομορφιάς και τα στερεότυπα του φύλου», εξηγεί η Εμα Μπάξτερ-Ράιτ στο The Little Book of Schiaparelli. «Shocking! Les mondes surréalistes d’Elsa Schiaparelli» τιτλοφορείται και η αναδρομική έκθεση που ολοκληρώνεται στις 22/1 στο Musée des Arts Décoratifs του Παρισιού (madparis.fr) με κομμάτια της, καθώς και δημιουργίες μεταγενέστερων σχεδιαστών που επηρεάστηκαν από τη δουλειά της, όπως οι Σεν Λοράν, Αλάια, Γκαλιάνο και Λακρουά.
Πέρα από το γεγονός ότι είναι από μόνο του σουρεαλιστικό πως βλέπουμε σε live μετάδοση από τα social media όσα θα φορέσουμε δύο ημερολογιακές εποχές μπροστά, η σχέση της μόδας με τον σουρεαλισμό είναι πολυεπίπεδη. Μπορεί να μοιάζει με παιχνίδι εντυπωσιασμού, αλλά η σχέση είναι βαθιά και ουσιαστική. Οι σουρεαλιστές ανέπτυξαν εμμονή με το εφήμερο της μόδας, τη σωματικότητά της, τα τεχνάσματα που σκαρφίζεται για να επαναπροσδιορίσει την ανθρώπινη φιγούρα. Από την άλλη, η σύνδεση της μόδας με τον σουρεαλισμό φτάνει έως το ιδεολογικό του υπόβαθρο με κοινό τόπο την επανάσταση και την αμφισβήτηση των συμβάσεων.
Με ρίζες του στον ντανταϊσμό και τη δεκαετία του 1920, ο σουρεαλισμός βρήκε πρόσφορο έδαφος στα 30s με την οικονομική δυσπραγία λόγω Κραχ και την πολιτική αστάθεια που αυτό έφερε. Έδωσε φωνή σε όσους ένιωθαν παγιδευμένοι και καταπιεσμένοι. Ανθησε δηλαδή εντός συνθηκών οι οποίες θυμίζουν τις σημερινές. Δεν είναι, λοιπόν, σύμπτωση που ο σουρεαλισμός διαπερνά τις πασαρέλες της επερχόμενης άνοιξης.
Η ανατομία του ανθούριου
O Νικολά Γκεσκιέρ έπαιξε με τις αναλογίες γεμίζοντας τη spring collection Louis Vuitton με γιγάντια φερμουάρ και υπερμεγέθεις αγκράφες, υπαινισσόμενος τις αυξομειώσεις της Αλίκης στη Χώρα των Θαυμάτων. Η συλλογή Moschino επιπλέει σε ένα πολύχρωμο πέλαγος σουρεαλιστικού παλιμπαιδισμού με κυρίαρχα φουσκωτά στοιχεία, που ξεκινούν ως λεπτομέρειες, εξελίσσονται σε γιακάδες, μανίκια και ποδόγυρους-σωσίβια και κλιμακώνονται σε ένα όργιο από ζωομορφικές κουλούρες. Ο Ολιβιέ Ρουστέν σχολίασε μέσω Balmain τη ζοφερή πραγματικότητα της κλιματικής αλλαγής και των πυρκαγιών με εξωγήινα υλικά και χρώματα στο μετα-αποκαλυπτικό ύφος ταινιών καταστροφής.
Πάνω στην ίδια θεματική κινήθηκε και ο οίκος JW Anderson με bubble φορέματα και άλλες προσομοιώσεις των διάφανων νεροσακούλων μεταφοράς των χρυσόψαρων από το pet shop – εννοείται με το ψάρι εντός τους. Ο διάδοχος του Βίρτζιλ Αμπλοου στον οίκο Off-White, Αϊμπ Καμάρα, τίμησε τη μνήμη του εκλιπόντος ιδρυτή του με ρούχα-απεικονίσεις του ανθρώπινου κορμού, είτε ως τυπώματα-ακτινογραφίες, είτε ως γραφικά κεντήματα, είτε ως cut-outs που αποκαλύπτουν το six-pack των μοντέλων του. Ο Αλεσάντρο Μικέλε, πέρα από τα clutch-λούτρινα ζωάκια και τα κολιέ από μάτια -το όργανο που λάτρεψαν οι σουρεαλιστές αφού βλέπει την παράνοια-, την ενίσχυσε στο ντεφιλέ του Gucci παρουσιάζοντας όλα τα outfits εις διπλούν σε ζευγάρια διδύμων (βλ. ο εφιάλτης του casting manager) προς τιμήν της μητέρας του και της δίδυμης αδελφής της.
Το ερώτημα ποια θα φορέσει τόσο εκκεντρικές δημιουργίες, εκτός των μοντέλων, που παρελαύνουν σαν ζωντανά όνειρα για να εξαφανιστούν σε λίγα δευτερόλεπτα στα παρασκήνια του ντεφιλέ, παραμένει. Η αιτιολόγηση της ύπαρξής τους εδράζεται ξεκάθαρα στην πρόκληση. Θα μείνουν αξέχαστα όσο και φευγαλέα εμφανιστούν σε story στο Instagram ή στο κόκκινο χαλί για να μην περάσει απαρατήρητη η σταρ που όλοι αναμένουν να δουν.
Ποιος δεν θυμάται την Κιμ Καρντάσιαν, που παρά τα ακυρωμένα λόγω COVID πάρτυ έκανε αισθητή την παρουσία της τα Χριστούγεννα του 2020 ποστάροντας το look με το six-pack abs δερμάτινο κορμάκι, που έφτιαξε για εκείνη ο Ντάνιελ Ρόουζμπερι, ο Τεξανός καλλιτεχνικός διευθυντής του Schiaparelli, ο οποίος έχει αναλάβει τον οίκο από το 2019 μη γνωρίζοντας λέξη γαλλικά; Ή την εμφάνιση της Μπέλα Χαντίντ τον Ιούλιο του ’21 στο κόκκινο χαλί των Καννών με την Haute Couture FW 21/22 Schiaparelli τουαλέτα, της οποίας το ορθάνοιχτο ντεκολτέ κάλυπτε στρατηγικά ένα μπρούτζινο κολιέ εμπνευσμένο από την ανατομία των ανθρώπινων πνευμόνων; Ή το φαινόμενο Ζεντάγια, που κέρασε το Ιντερνετ ένα preview της S/S23 collection Loewe, ποζάροντας με κατάλευκο φόρεμα με το γιγαντιαίο ανθούριο στο μπούστο και φόντο τα πλακάκια του WC της; Αναρωτιέμαι αν η οξυδερκής ηθοποιός είχε στο μυαλό της πως ο ουρητήρας του Μαρσέλ Ντισάμπ θα ήταν για την περίπτωση το ιδανικό σετάρισμα.
