Από τη Σοφία Μανδηλαρά
Σε μια κοινωνία που υποκρίνεται ότι νοιάζεται για τα αγέννητα παιδιά, ενώ αδιαφορεί για όσα ήδη ζουν, με γονείς που άλλοτε θυσιάζονται και παλεύουν για να τα μεγαλώσουν με φροντίδα και άλλοτε, δυστυχώς, με ακατάλληλους γονείς που τα μεγαλώνουν σε άθλιες συνθήκες και τα κακοποιούν, οι γυναίκες θα κάθονται πάντα στο εδώλιο του κατηγορουμένου για την απροθυμία τους να γεννήσουν. Υπάρχει, ωστόσο, ουσιαστική βοήθεια από το κράτος και την κοινωνία όταν μια γυναίκα επιλέγει τη μητρότητα;
Τη δεκαετία του 1990 καταγράφηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες σταθερή μείωση των ποσοστών εγκληματικότητας. Παρόλο που αρκετοί παράγοντες θα μπορούσαν να εξηγήσουν εν μέρει αυτή την κοινωνική μεταβολή, οι οικονομολόγοι Steven D. Levitt και John J. Donohue III υποστήριξαν με την έρευνά τους, η οποία παραμένει σημαντικό σημείο αναφοράς, έναν τολμηρό ισχυρισμό: η νομιμοποίηση των αμβλώσεων, μέσω της απόφασης Roe v. Wade, το 1973 οδήγησε σε μικρότερο αριθμό ανεπιθύμητων εγκυμοσύνων μειώνοντας έτσι τον αριθμό των παιδιών που θα μεγάλωναν σε δυσμενείς συνθήκες, καθώς οι γυναίκες που δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να ολοκληρώσουν την κύηση πλέον είχαν διέξοδο. Τα παιδιά που γεννιούνται υπό δυσμενείς συνθήκες έχουν, σύμφωνα με τη μελέτη, μεγαλύτερη πιθανότητα να εμπλακούν σε εγκληματικές δραστηριότητες. Συνεπώς, η επίδραση της νομιμοποίησης των αμβλώσεων στην εγκληματικότητα έγινε εμφανής περίπου 18-20 χρόνια μετά την απόφαση του 1973, δηλαδή τη δεκαετία του 1990, όταν τα παιδιά που δεν γεννήθηκαν θα είχαν φτάσει στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή αποκτώντας ποινικό μητρώο. Στην ουσία, οι δύο οικονομολόγοι δεν μίλησαν για το δικαίωμα στην άμβλωση -εξάλλου, δεν ήταν αυτός ο στόχος τους-, αλλά εντόπισαν τη θετική κοινωνική επίδραση της έννοιας του οικογενειακού προγραμματισμού, τη δυνατότητα δηλαδή οι γυναίκες να κυοφορούν στο χρόνο που νιώθουν έτοιμες και ικανές να εκπληρώσουν το ιερό δικαίωμα στη μητρότητα.
«οι γυναίκες πρέπει να θυμηθούν ότι έχουν βιολογικά όρια». Δηλαδή, ότι δεν πρέπει να καθυστερούν την κύηση. Θα ήταν εξαιρετικά αστείο, αν δεν ήταν χυδαίο.
Χωρίς να έχω μπροστά μου ακαδημαϊκές μελέτες, μπορώ να πω με βεβαιότητα ότι στο μυαλό της συντριπτικής πλειονότητας των φίλων μου δεν βρίσκεται το ερώτημα αν θέλουν να γίνουν μητέρες, αλλά αν μπορούν και, κυρίως, πότε μπορούν να αποκτήσουν παιδιά. Προς επίρρωση του επιχειρήματος, σε έρευνα του επίκουρου καθηγητή Γυναικολογίας Ιωάννη Τσακιρίδη το 2019 προκύπτει ότι οι γυναίκες που είχαν κάνει άμβλωση στην εφηβεία τους είναι πιθανότερο να είναι πολύτοκες ως ενήλικες. Από την ίδια έρευνα, με αναγωγή των ποσοστών στο γενικό πληθυσμό φαίνεται πως οι αμβλώσεις στην Ελλάδα πλέον είναι μόνο μερικές δεκάδες χιλιάδες. Το ίδιο συμπέρασμα προκύπτει από προγενέστερη ιατρική έρευνα του 2007. Η συζήτηση που μετατοπίζει το κέντρο βάρους στο δικαίωμα της διακοπής της κύησης ως αιχμή του δόρατος είναι, κατά τη γνώμη μου, παραπλανητική γιατί φορτίζει το δημόσιο διάλογο με θέσεις που προέρχονται από τη δεισιδαιμονία και την ηθική. Δεν μοιραζόμαστε όμως ούτε την ίδια θρησκεία, ούτε την ίδια ηθική θεωρία και το μόνο που έχει ο καθένας και η καθεμία μας είναι αποκλειστικά το δικό του και το δικό της κορμί. Εκεί αρχίζει και τελειώνει η δικαιοδοσία μας, πέρα από κάποιες επιστημονικά ακριβείς αρχές στις οποίες οφείλουμε να συνηγορούμε.
Ως κοινωνία, από την άλλη, όταν μιλάμε για το δικαίωμα της μητρότητας, έχουμε πρωτίστως την υποχρέωση να αναρωτηθούμε τι κάνουμε για να το διευκολύνουμε. Δηλαδή, αντί να στήνουμε στη γωνία τις γυναίκες που σε μια δεδομένη στιγμή δεν μπορούν να ολοκληρώσουν μια εγκυμοσύνη, τι κάνουμε για όλες αυτές τις γυναίκες που θέλουν όσο τίποτε άλλο να γίνουν μητέρες, να δουν το κορμί τους να αλλάζει σε μαγική κιβωτό, να περάσουν τον άθλο των γενεθλίων του παιδιού τους, να το θηλάσουν και να ματώσουν τα στήθη τους, να αφιερώσουν τη ζωή τους σε ένα ρόλο που δεν αναιρείται ποτέ. Είναι συνήθως ακριβώς τα ίδια πρόσωπα οι πρώτες και οι δεύτερες. Είναι οι ίδιες γυναίκες σε άλλο καρέ. Είμαστε εμείς δέκα χρόνια μετά. Με ένα σύντροφο που μας φροντίζει. Με ευνοϊκότερες οικονομικές συνθήκες. Με καλύτερη υγεία. Το τονίζω. Είμαστε οι ίδιες γυναίκες αυτές που κάνουμε άμβλωση, είμαστε οι ίδιες γυναίκες αυτές που γεννάμε παιδιά. Έχουμε απλά το δικαίωμα να ορίζουμε το κορμί μας και την ψυχή μας ανάλογα με τις συνθήκες μας, τίποτε περισσότερο.
Όταν κάποιος έχει αρρυθμίες στην καρδιά και χρειάζεται βηματοδότη, θεωρούμε αδιανόητο να μην μπορεί να πραγματοποιηθεί η επέμβαση εγκαίρως σε δημόσιο νοσοκομείο. Όμως αν μια γυναίκα χρειάζεται εξωσωματική γονιμοποίηση, πρέπει να διαθέτει το αντίστοιχο χρηματικό κεφάλαιο …Τη λιθοβολούμε όταν δεν θέλει, αλλά όταν θέλει και δεν μπορεί της γυρνάμε επιδεικτικά την πλάτη.
Η έννοια του οικογενειακού προγραμματισμού και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα των γυναικών συνδέονται άρρηκτα. Ωστόσο, συχνά ερμηνεύουμε τα δεύτερα ως ανομολόγητη υποχρέωση προς μια αόρατη κοινότητα για διαιώνιση κάποιου είδους, ένα αρχέγονο ένστικτο που έχει πάψει προ πολλού να εξυπηρετεί το σκοπό του. Ο οικογενειακός προγραμματισμός περιλαμβάνει βεβαίως την αντισύλληψη και την άμβλωση, αλλά ως μέσα στην επίτευξη ενός προαιρετικού στόχου: την απόκτηση υγιών παιδιών από υγιείς μητέρες σε υγιή περιβάλλοντα. Αυτός ο στόχος διαθέτει και άλλα μέσα, στα οποία έχουμε δικαίωμα ως γυναίκες: την κατάψυξη ωαρίων, την υποβοηθούμενη εγκυμοσύνη, τη γενική γυναικολογική υγεία για την αντιμετώπιση της υπογονιμότητας. Παρόλο που έχουμε το δικαίωμα, στην πράξη δεν έχουμε πρόσβαση σε αυτό. Όταν κάποιος έχει αρρυθμίες στην καρδιά και χρειάζεται βηματοδότη, θεωρούμε αδιανόητο να μην μπορεί να πραγματοποιηθεί η επέμβαση εγκαίρως σε δημόσιο νοσοκομείο. Όμως αν μια γυναίκα χρειάζεται εξωσωματική γονιμοποίηση, πρέπει να διαθέτει το αντίστοιχο χρηματικό κεφάλαιο, αλλιώς μένει αβοήθητη και μόνη στο όνειρό της. Και ρωτάω γιατί; Τη λιθοβολούμε όταν δεν θέλει, αλλά όταν θέλει και δεν μπορεί της γυρνάμε επιδεικτικά την πλάτη.
Στην ελληνική περιφέρεια η κατάσταση είναι ακόμα πιο απογοητευτική.
Τα δε ζευγάρια που κατοικούν σε νησιά επαφίενται στον εθελοντισμό γιατρών της Αθήνας για να μπορέσουν να γίνουν γονείς. Σε πρόσφατη επίσκεψή μου σε δημόσιο νοσοκομείο λίγο έξω από την Αττική, το εργαστήριο δεν διέθετε ούτε καν τους κατάλληλους αντιδραστήρες για να ολοκληρώσει ορμονικές εξετάσεις. Σκεφτείτε ότι μια απλή εκτίμηση γονιμότητας, που γίνεται εντός συγκεκριμένων ημερών του γυναικείου κύκλου, δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί σε δημόσια δομή περιφερειακής πόλης όπως η Λιβαδειά, η Άρτα, η Ορεστιάδα. Στην Αθήνα, για παράδειγμα, πληροφορήθηκα στόμα με στόμα ότι έχουμε πρόσβαση σε υπηρεσίες οικογενειακού προγραμματισμού στο δημόσιο μαιευτήριο «Έλενα». Δηλαδή, μπορούμε να προχωρήσουμε σε παρεμβάσεις αντισύλληψης, διακοπής κύησης ή, το εξαιρετικά σημαντικό, κατάψυξης ωαρίων για να κρατήσουμε ζωντανή την ελπίδα μας. Έτσι κι αλλιώς, τα μαιευτικά νοσοκομεία σε ολόκληρη την Αττική είναι μόνο δύο. Οι χρόνοι αναμονής καθιστούν κάποιες υπηρεσίες τους εντελώς αδύνατες. Ένας ακανόνιστος κύκλος περιόδου δεν μπορεί να περιμένει να ανοίξει ραντεβού. Οι γυναίκες, δηλαδή, αποκλείονται συστηματικά από τα αναπαραγωγικά τους δικαιώματα, ενώ πολλές φορές δεν τα γνωρίζουν καν. Την ίδια ώρα που αναθεματίζουμε τη διακοπή της κύησης, δεν εξασφαλίζουμε ούτε το στοιχειώδες σε όσες ποθούν με όλη τους την ψυχή να γεννήσουν. Ακόμα και αυτές τις βασικές πληροφορίες, όπως οτιδήποτε άλλο σχετικά με τη σεξουαλική και αναπαραγωγική μου υγεία, κατάφερα να τις συγκεντρώσω από μια φίλη μου. Ευτυχώς, υπάρχουν οι φίλες. Και τα περιοδικά. Επιτελούν λειτούργημα, χωρίς καμία υπερβολή. Αλλιώς επικρατούν η άγνοια, οι προκαταλήψεις, τα ταμπού, τα μυστικά και τα ψέματα που πληγώνουν ανθρώπους.
Ως δημοσιογράφος έχω καλύψει αρκετές πρωτοβουλίες για το δημογραφικό πρόβλημα. Αργά ή γρήγορα, δυστυχώς, σε όλες ερχόταν η ώρα που κάποιος ομιλητής ή ομιλήτρια θα έλεγε με χαρακτηριστική μομφή ότι «οι γυναίκες πρέπει να θυμηθούν ότι έχουν βιολογικά όρια». Δηλαδή, ότι δεν πρέπει να καθυστερούν την κύηση. Θα ήταν εξαιρετικά αστείο, αν δεν ήταν χυδαίο. Κατ’ αρχάς, η κακή μνήμη δεν είναι μεταξύ των λόγων που μια γυναίκα διστάζει να τεκνοποιήσει και η πολιτεία δεν φαίνεται να απαντά με πειστικό τρόπο στους πραγματικούς λόγους.
Η επιδότηση για την απόκτηση ηλεκτρικού αυτοκινήτου αυτή τη στιγμή είναι κοντά στις 9.000 ευρώ, ενώ το επίδομα γέννησης κυμαίνεται στις 2.000 ευρώ. Η τεχνολογία πλέον, ευτυχώς, επιτρέπει την κύηση και σε μεγαλύτερες ηλικίες. Αν συνταγογραφείται το γαλάζιο χάπι, χωρίς καμία επίκριση, για την επέκταση του χρόνου μιας λειτουργικής στύσης, και η τεχνολογία προσφέρει στις γυναίκες τη δυνατότητα να γεννήσουν, όταν είναι έτοιμες σε μεγαλύτερη ηλικία, ναι, θέλουμε να έχουμε πρόσβαση στο δικό μας «γαλάζιο χάπι». Το δικαιούμαστε.
Το ζητούμενο δεν είναι να γεννά κανείς παιδιά για να αυξηθούν τα νούμερα σε μια λίστα, αλλά να προσφέρει ζωή, από ολοκληρωμένους ανθρώπους σε ολοκληρωμένους ανθρώπους. Οπότε, θέλω να αντιστρέψω την ερώτηση. Αντί να ανακρίνουμε τις γυναίκες που δεν επιλέγουν μια κύηση, να τις ρωτήσουμε τι χρειάζονται για να την επιλέξουν; Αυτή είναι η ευθύνη μας.
Το άρθρο της Σοφίας Μανδηλαρά δημοσιεύτηκε στο τεύχος 428 του περιοδικού Marie Claire, Μάρτιος 2025.
