Με αφορμή τη συζήτηση της Αμαλίας Καβάλη και της Εβίτας Τσιλοχρήστου, για το vidcast του Marie Claire «Γυναίκες», θυμηθήκαμε έναν όρο που πριν από λίγα χρόνια είχε γίνει αυτό που λέμε σήμερα «viral».
Ο λόγος για το «Scully Effect» ή αλλιώς το «Φαινόμενο Scully».
Η ηθοποιός που είναι μέλος της πρωτοβουλίας WOM.A (women in arts) και δημιουργός της πρωτοβουλίας «Χάρτες», αναφέρθηκε σε αυτόν όταν ρωτήθηκε αν η τέχνη εκπαιδεύει, σημειώνοντας: «Η τέχνη μορφώνει. Μας δίνει σχήμα. Υπάρχει διεθνής έρευνα που δείχνει το “Scully effect”, από τα X-Files. Πολλές γυναίκες ακολούθησαν επιστήμες STEM επειδή έβλεπαν τον χαρακτήρα της Dana Scully στην τηλεόραση».
Τι είναι όμως το Scully Effect και επηρέασε όντως την ενασχόληση των γυναικών με τις επιστήμες STEM;
Ο όρος «Scully Effect» προέκυψε από έρευνες που έδειξαν ότι πολλές γυναίκες που εργάζονται σήμερα στις επιστήμες και την τεχνολογία επηρεάστηκαν από τον χαρακτήρα της Dana Scully, στην επιτυχημένη τηλεοπτική σειρά «The X-Files», όταν ήταν μικρές.
Η Dana Scully, την οποία υποδύθηκε η Gillian Anderson, ήταν μια δυναμική και έξυπνη επιστήμονας και πράκτορας του FBI. Το show ακολουθούσε τις περιπέτειες εκείνης και του συνεργάτη της, Fox Mulder, τον οποίο υποδυόταν ο David Duchovny. Οι δυο τους ερευνούσαν παραφυσικά φαινόμενα και ξεσκέπαζαν εξωγήινες συνωμοσίες, αντιμετώπιζαν τέρατα και γεγονότα που δύσκολα μπορούσαν να εξηγηθούν με την κοινή λογική. Η δυναμική του διδύμου ήταν αλάνθαστη με τον Mudler να πιστεύει στο παραφυσικό και τη Scully να αμφισβητεί διαρκώς με ορθολογικά επιχειρήματα.
View this post on Instagram
H Gillian Anderon, ως Scully, ενέπνευσε χιλιάδες γυναίκες να ακολουθήσουν καριέρα στις επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά (STEM).
Σε μία έρευνα του Geena Davis Institute on Gender in Media το 2018 το 63% των γυναικών που συμμετείχαν δήλωσαν ότι το να βλέπουν τον χαρακτήρα της Scully στην τηλεόραση αύξησε την πίστη τους στη σημασία των STEM, με το 43% να σκέφτεται στη συνέχεια να εργαστεί σε τομείς STEM, το 27% να σπουδάσει σε τομείς STEM και το 24% να εργάζεται όντως σε τομείς STEM.
Ο όρος «Scully Effect» προέκυψε από έρευνες που έδειξαν ότι πολλές γυναίκες που εργάζονται σήμερα στις επιστήμες και την τεχνολογία επηρεάστηκαν από τον χαρακτήρα της Dana Scully.
Για πολλές αφοσιωμένες τηλεθεάτριες, λοιπόν, η σειρά δεν ήταν απλώς διασκεδαστική, αλλά αφορμή για να αλλάξουν τη ζωή τους.
Η σημασία του Scully Effect
Πριν από τη συγκεκριμένη εκπομπή, η απεικόνιση των γυναικών στην τηλεόραση περιοριζόταν συχνά σε παραδοσιακούς ρόλους και σχεδόν ελάχιστη συμμετοχή στην πλοκή. Οι γυναίκες κατείχαν δευτερεύοντες ρόλους ή εμφανίζονταν ως βοηθητικοί χαρακτήρες. Η Dana Scully το αμφισβήτησε αυτό. Ήταν πράκτορας του FBI και διανοητικά ισότιμη με τον συνεργάτη της, εξίσου άνετη στο να ξεφεύγει από επικίνδυνες καταστάσεις όσο και να να διεξάγει επιστημονικές δοκιμές σε εργαστήρια.
View this post on Instagram
Ενώ μπορεί να βλέπουμε περιστασιακά μια γυναίκα επιστήμονα στις ειδήσεις ή στις εφημερίδες, το The X Files μάς έδωσε την ευκαιρία να βλέπουμε μια γυναίκα επιστήμονα στην τηλεόραση κάθε εβδομάδα για 45 λεπτά, για 11 σεζόν, μια περίοδο που η εκπροσώπηση των γυναικών ήταν σχεδόν μηδαμινή. Τη δεκαετία του 1990 που προβαλλόταν η σειρά τα πρότυπα των γυναικών καθορίζονταν πιο πολύ από την εμφάνιση, παρά από τη σκέψη.
Οι γυναίκες κατείχαν δευτερεύοντες ρόλους ή εμφανίζονταν ως βοηθητικοί χαρακτήρες. Η Dana Scully το αμφισβήτησε αυτό.
Η Scully διεξήγαγε αυστηρή έρευνα και εργάστηκε σε εργαστήρια ή νεκροτομεία πολύ πριν από εκπομπές όπως το CSI ή ταινίες όπως το Gravity με τη Sandra Bullock ως αστροναύτη. Κατά τη διάρκεια της σειράς τη βλέπουμε να αντιμετωπίζει συνεχώς επικίνδυνες καταστάσεις με αυστηρό επαγγελματισμό, ενώ μένει σταθερή στις πεποιθήσεις της και σε όσα μπορεί να αποδείξει η επιστημονική της έρευνα.
Η ίδια η Gillian Anderson έχει πει για το θέμα: «Παίρναμε πολλά γράμματα συνέχεια, και μου έλεγαν αρκετά συχνά κορίτσια που τους άρεσε ο κόσμος της ιατρικής, της επιστήμης ή του FBI ότι ακολουθούσαν αυτές τις ασχολίες λόγω του χαρακτήρα της Scully. Ενθουσιαζόμουν. Το να έχεις ξαφνικά μια ελκυστική, έξυπνη, δυναμική γυναίκα που την εκτιμούσε ο πολύ κουλ άντρας συνάδελφός της ήταν κάτι φοβερό και νομίζω ότι πολλές νέες γυναίκες είπαν: “Αυτή είμαι εγώ. Με ενδιαφέρει αυτό. Θέλω να το κάνω αυτό. Θέλω να γίνω αυτό”».
Σίγουρα, και ειδικά από τη δεκαετία του 1970 και μετά, οι γυναίκες έχουν σημειώσει ραγδαία πρόοδο σε πολλά επαγγέλματα, αλλά εξακολουθούν να υποεκπροσωπούνται σε επαγγέλματα όπως τα STEM. Ο ανδροκρατούμενος χώρος εργασίας και οι προκαταλήψεις αναφέρονται συχνά ως σημαντικά εμπόδια που κρατούν τις γυναίκες από το να ακολουθήσουν τις θετικές επιστήμες.
Το να έχεις ξαφνικά μια ελκυστική, έξυπνη, δυναμική γυναίκα που την εκτιμούσε ο πολύ κουλ άντρας συνάδελφός της ήταν κάτι φοβερό.
Όπως φαίνεται, και όπως είπε και η Αμαλία Καβάλη, «η τέχνη μάς δίνει σχήμα» και οι τηλεοπτικές σειρές ίσως έχουν την ικανότητα να εμπνέουν λιγάκι περισσότερο από άλλες μορφές τέχνης. Σε κάθε περίπτωση, το «The Scully Effect» αποδεικνεύει πώς τα ισχυρά πρότυπα μπορούν να επηρεάσουν έντονα όχι μόνο προσωπικότητες, αλλά και τις σταδιοδρομίες που επιλέγουμε.
