Ένας ακριβώς χρόνος συμπληρώθηκε από την ημέρα που ο Θάνος Μικρούτσικος έφυγε από τη ζωή. Αν στις 28 Δεκεμβρίου 2019 δεν είχε αφήσει την τελευταία του πνοή, έπειτα από ένα μεγάλο διάστημα που πέρασε στο νοσοκομείο, σίγουρα θα συνέχιζε να οργανώνει συναυλίες και να δίνει οδηγίες για νέα τραγούδια. Είχε μάθει να χορεύει πάνω στο φτερό του καρχαρία μέσα από το έργο αλλά και τη ζωή του και προσπαθούσε απλόχερα να διδάξει και τους ανθρώπους γύρω του να το κάνουν.
“Στο μέτρο του δυνατού και όσο μπορώ θα συνεχίσω”, είπε στο τέλος της δεύτερης συναυλίας στο κατάμεστο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών τον Μάιο του 2019 -είχε ήδη προγραμματίσει να κάνει ακόμα μία συναυλία στο Ηρώδειο τον Ιούνιο που ακολούθησε.
“Μάνα θα πάω στα καράβια”, ερμήνευσε σκορπίζοντας ανατριχίλα και έπειτα υποκλίθηκε στο κοινό σκουπίζοντας τα δάκρυα από τα μάτια του. Μόλις είχε ολοκληρώσει ένα πιανιστικό σόλο, ερμηνεύοντας τους “7 Νάνους” και το κοινό, όρθιο, τον αποθέωνε. “Αυτή είναι ίσως η καλύτερη εκτέλεση που έχει κάνει ποτέ, ώριμη, μεστή, γεμάτη μουσικούς χυμούς, με βαθιά εσωτερικότητα συνδυασμένη όμως με περισσή νεανική σφριγηλότητα“, εξομολογείται στο Marie Claire o Θύμιος Παπαδόπουλος.
Αυτό το παρατεταμένο χειροκρότημα δύσκολα να το ξεχάσουν όσοι βρέθηκαν σε αυτές τις δύο βραδιές μυσταγωγίας στο Μέγαρο Μουσικής και κυρίως όσοι μοιράστηκαν μαζί του τη σκηνή. Οι δύο εξαιρετικοί σολίστ του πιάνου, Μάξιμος Δράκος και Θοδωρής Οικονόμου, ο μαέστρος Θύμιος Παπαδόπουλος και οι τρεις φωνές, Ρίτα Αντωνοπούλου, Χρήστος Θηβαίος και Κώστας Θωμαϊδης.
“Με τους τρεις τραγουδιστές είμαι συναισθηματικά δεμένος. Έχω δουλέψει σχεδόν με όλες τις καλύτερες φωνές στην Ελλάδα είτε σε συναυλία είτε στη δισκογραφία. Οι τρεις σήμερα είναι δικοί μου άνθρωποι, είναι της ευρύτερης οικογενείας. Άλλος από πολύ παλιά, άλλος καμιά 20ετία και η τρίτη, το στερνοπούλι, είναι 13 χρόνια αλλά είναι το δικό μου παιδί στο τραγούδι”, είπε ο Θάνος Μικρούτσικος προλογίζοντας ένα από τα τραγούδια της βραδιάς.
3 φωνές, 3 πιάνα και πνευστά. Οι συναυλίες αυτές ήταν εμβληματικές για δύο λόγους. Ο ένας είχε να κάνει με το γεγονός ότι η υγεία του συνθέτη ήταν ήδη επιβαρυμένη και είχε την συναισθηματική φόρτωση του ότι αυτό που ακολουθεί θα είναι κομμάτι της ιστορίας.
Ο δεύτερος ήταν ότι θα αποτελούσαν το υλικό ενός δίσκου που επιμελήθηκε ο ίδιος ο Θάνος Μικρούτσικος και θα “σφράγιζε” την δουλειά του πάνω στο έργο του Νίκου Καββαδία. Ο δίσκος αυτός κυκλοφόρησε, από το Ogdoo Music Group, λίγες ημέρες πριν την επέτειο του θανάτου του με τον τίτλο “Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία“. Οι συντελεστές του δίσκου, οι άνθρωποι με τους οποίους μοιράστηκε για τελευταία φορά τη σκηνή, μιλούν στο Marie Claire για τις δύο βραδιές στο Μέγαρο Μουσικής και φυσικά για τον δικό τους Θάνο.
Η κάθε νότα με τον Θάνο επί σκηνής είναι ένα ακροβατικό ανάμεσα στην στιγμή και την αιωνιότητα.
Πώς ήταν η συνύπαρξη με τον Θάνο Μικρούτσικο στη σκηνή;
Μάξιμος Δράκος: Μια εμπειρία ατέρμονου πάθους, με δημιουργική αγωνία για το ωραίο. Απόλυτα σαφής και ειλικρινής στην επικοινωνία του, με μεγαλειώδη γενναιοδωρία, εμπνέοντάς σε να εκπλήσσεις τον εαυτό σου κάθε φορά. Η κάθε νότα με τον Θάνο επί σκηνής είναι ένα ακροβατικό ανάμεσα στην στιγμή και την αιωνιότητα.
Αντιλαμβανόσασταν την ώρα που γίνονταν εκείνες οι δύο συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής ότι θα ήταν ιστορικές;
Μάξιμος Δράκος: Κατά τη διάρκεια των συναυλιών, ήμουν συγκεντρωμένος στην εκτέλεση του έργου. Σίγουρα αντιλαμβανόμουν την σπουδαιότητα της παράστασης αυτής, χωρίς να λείπει η συναισθηματική φόρτιση αλλά κυριαρχούσε η υπευθυνότητα, γνωρίζοντας πως ηχογραφείται η παράσταση και ότι το ανατρεπτικό και δύσκολο αυτό εγχείρημα με τα τρία πιάνα, ήταν κάτι που ήθελε πολύ ο Θάνος. Όταν αργότερα ακούσαμε τα ηχογραφημένα κομμάτια στο στούντιο του Σωτήρη Παπαδόπουλου τότε ναι, κατάλαβα ότι μιλούσαμε για κάτι ιστορικό.
Ήταν ο πιο γενναιόδωρος άνθρωπος που έχω γνωρίσει.
Τι έχετε κρατήσει από εκείνες τις δύο βραδιές στο Μέγαρο Μουσικής;
Κώστας Θωμαΐδης:Ήταν δυο συναυλίες που έχουν χαραχθεί βαθιά μέσα μου. Όλοι γνωρίζαμε ότι θα είναι από τις τελευταίες συναυλίες με τον Θάνο παρόντα στη σκηνή. Η συναισθηματική μας φόρτιση μεγάλη. Από τις πρώτες νότες που ήχησαν στην αίθουσα ο Θάνος μεταμορφώθηκε σε έφηβο. Τα χέρια του έτρεχαν επάνω στα πλήκτρα, κυριολεκτικά πετούσε. Το πάθος του μας παρέσυρε μας ξεσήκωσε και μαζί του όλοι νιώθαμε να πλέουμε πέρα από τις “Γραμμές των Οριζόντων” που γράφει και ο ποιητής. Νιώθαμε να υπερβαίνουμε τον εαυτό μας ,τις ερμηνευτικές μας δυνατότητες. Ζήσαμε έντονα την κάθε στιγμή μαζί του. Δεν θα λησμονήσω ποτέ τον ενθουσιασμό και τη συγκίνηση του κοινού καθώς και την ζεστή αγκαλιά του Θάνου στο τέλος της παράστασης.
Έχετε μοιραστεί τη σκηνή για πάρα πολλά χρόνια. Υπάρχει κάποια άλλη συναυλία που να υπάρχει στο μυαλό σας το ίδιο έντονα;
Κώστας Θωμαΐδης: Συμμετείχα σε εκατοντάδες συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις τόσο στην Ελλάδα όσο και στο Εξωτερικό. Πολλές οι αναμνήσεις, πολλές οι δυνατές στιγμές. Θα ξεχώριζα τις παραστάσεις στο Nouveau Theatre de Belgique για τον “Γέρο της Αλεξάνδρειας” βασισμένη στην ποίηση του Κ.Π.Καβάφη και την “Σονάτα του Σεληνόφωτος” από το ποίημα του Γιάννη Ρίτσου.
Τον γνωρίσατε σε ηλικία 20 ετών. Θυμάστε κάτι από εκείνες τις πρώτες μέρες;
Κώστας Θωμαΐδης: Θυμάμαι πως από την πρώτη στιγμή μου μιλούσε ανοιχτά με ειλικρίνεια πάντα φιλικά. Ήταν ο πιο γενναιόδωρος άνθρωπος που έχω γνωρίσει. Όταν δουλεύαμε ήταν αυστηρός. Και δημιουργικός. Μου έμαθε πως να «ζωντανεύω» τις νότες μιας παρτιτούρας, πώς να διαβάζω και ένα ερμηνεύω τα ποιητικά κείμενα. Διηύθυνε κάθε νότα, κάθε μουσική φράση, κάθε λέξη κάθε στίχο. Ήμουνα τυχερός που πορεύτηκα μαζί του.
Υπάρχει κάτι που δεν ξέρουμε για τον Θάνο Μικρούτσικο;
Κώστας Θωμαΐδης: Νομίζω πως λίγα είναι τα στοιχεία που δεν γνωρίζει ο κόσμος. Ότι σκεφτόταν το έλεγε με ειλικρίνεια. Είχε χιούμορ, ήταν ακριβής με τον χρόνο και οργάνωνε τα πάντα με μαθηματική ακρίβεια.
Πραγματικά μια φωτιά επί σκηνής.
Θυμάστε πώς ήταν ο Θάνος Μικρούτσικος στην προετοιμασία των δύο συναυλιών στο Μέγαρο;
Χρήστος Θηβαίος: Ένας αιώνιος έφηβος όπως πάντα και πραγματικά μια φωτιά επί σκηνής, και όλοι μας, ο Μάξιμος Δράκος, ο Θοδωρής Οικονόμου και ο ίδιος ο Θάνος, τα τρία πιάνα, ο Θύμιος Παπαδόπουλος στα πνευστά και εμείς οι ερμηνευτές, η Ρίτα Αντωνοπούλου, ο Κώστας Θωμαΐδης, και ο εγώ, να δυναμώνουμε διαρκώς αυτά τα λόγια του Νίκου Καββαδία και να προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι από τους εαυτούς μας, για να μπορέσουμε να αποδώσουμε μια υπέρτατη παράσταση.
Τι θα κρατήσετε για πάντα στο μυαλό και την καρδιά σας από εκείνον;
Χρήστος Θηβαίος: Εμένα τον ίδιο!
Στο φινάλε κάθε συναυλίας, σας παρουσίαζε στο κοινό με πολύ θερμά λόγια. Αν έπρεπε εσείς να τον παρουσιάσετε εσείς, τι θα επιλέγατε να πείτε για εκείνον;
Χρήστος Θηβαίος: Ότι δεν έχει ανάγκη από εμάς!
Υπάρχει κάποιο από τα τραγούδια αυτού του δίσκου που να κρύβει μια ιδιαίτερη ιστορία για εσάς;
Χρήστος Θηβαίος: “Ο Λύχνος του Αλαδδίνου”. Είμαστε στο Μεσολόγγι και έχουμε μία συναυλία όπου τη στιγμή ακριβώς που τραγουδάω: “Μεσάνυχτα και ταξιδεύεις δίχως πλευρικά, σκιάζεσαι μήπως στο γιαλό τα φώτα σε προδίνουν”, όλα τα φώτα του λιμενικού έσβησαν!
Δε μπορεί να είναι ποτέ ξανά το ίδιο χωρίς τον Θάνο πάνω στη σκηνή.
Ποιο από τα τραγούδια του δίσκου αυτού σας αγγίζει βαθιά;
Ρίτα Αντωνοπούλου: Δε γίνεται να διαλέξω ένα…όμως σίγουρα οι “7 νάνοι” θα έχουν πάντα άλλη βαρύτητα μέσα μας…και για εμάς που ζήσαμε δίπλα στον Θάνο αλλά νομίζω και για τον τόσο κόσμο που τον αγάπησε και τον αγαπάει μέσα από τη μουσική του αλλά και σαν μοναδική προσωπικότητα.
Ο Θάνος Μικρούτσικος επέλεξε να είστε σε αυτές τις δύο εμβληματικές συναυλίες. Πέρασε από το μυαλό σας να μην συμμετέχετε λόγω του συναισθηματικού φόρτου;
Ρίτα Αντωνοπούλου: Όχι φυσικά! Αυτές ήταν δύο ιστορικές συναυλίες, ιστορικές στιγμές που θα κρατάμε πάντα μέσα μας σαν θησαυρό. Το ότι ήθελε να είμαι εκεί ήταν για μένα ένα δώρο υπέροχο και απερίγραπτη χαρά και τιμή. Η συγκίνηση είναι μέρος του τραγουδιού, δεν την αποφεύγεις όταν το κάνεις με αλήθεια.
Θυμάστε το χειροκρότημα του κόσμου εκείνες τις δύο βραδιές;
Ρίτα Αντωνοπούλου: Πιστεύω κανείς δε θα το ξεχάσει. Νομίζω πως ποτέ δεν έχω ξανακούσει τόσο μεγάλο χειροκρότημα σε ένταση και σε διάρκεια…ήταν όλο δικό του.
Το 2020 πραγματοποιήθηκαν δύο συναυλίες στη μνήμη μου. Πώς ήταν αυτή τη φορά η σκηνή χωρίς τον Θάνο Μικρούτσικο;
Ρίτα Αντωνοπούλου: Ήταν και θα είναι για πάντα περίεργο το συναίσθημα. Δε μπορεί να είναι ποτέ ξανά το ίδιο χωρίς τον Θάνο πάνω στη σκηνή. Δεν είναι θέμα ικανοτήτων των υπολοίπων και όλων μας, απλά δε γίνεται να είναι το ίδιο χωρίς την εκρηκτική του παρουσία και κυρίως την ενέργειά του που ήταν άκρως μεταδοτική. Μπορούμε να συνεχίσουμε να τον τιμούμε και αυτό θα κάνουμε. Αλλά το ίδιο δε θα είναι ποτέ.
Ήταν βέβαια αδύνατο για μένα να πάει το μυαλό μου στο φευγιό αυτού του ανθρώπου.
Ετοιμάζοντας τις δύο συναυλίες στο Μέγαρο Μουσικής, είχατε στο μυαλό ότι μπορεί να είναι οι τελευταίες;
Θύμιος Παπαδόπουλος: Ούτε κατά διάνοια, τότε…. Θα αναρωτηθεί βέβαια κανείς, δεν ήξερα πόσο επιβαρυμένη ήταν η κατάσταση της υγείας του; Ασφαλώς και είχα πλήρη γνώση, ο ίδιος είχε απαιτήσει πλήρη ειλικρίνεια από τους γιατρούς, και μας είχε μεταφέρει τα πάντα με κάθε λεπτομέρεια. Όμως η καθημερινότητά του, η δημιουργικότητά του, το πάθος του για τη μουσική και η αφοσίωση του στις εργασίες του ήταν αυτά που ξέραμε πάντα. Ακούω το άλμπουμ από το Μέγαρο, την απίστευτα εμπνευσμένη ερμηνεία του, ας πούμε, στο τραγούδι “7 Νάνοι”, και είμαι βέβαιος ότι αυτή είναι ίσως η καλύτερη εκτέλεση που έχει κάνει ποτέ, ώριμη, μεστή, γεμάτη μουσικούς χυμούς, με βαθιά εσωτερικότητα συνδυασμένη όμως με περισσή νεανική σφριγηλότητα. Σ’ αυτές τις συνθήκες, ήταν βέβαια αδύνατο για μένα να πάει το μυαλό μου στο φευγιό αυτού του ανθρώπου.
Ο Θάνος συνέχιζε σ’ αυτό το διάστημα να ζει έντονα, δημιουργικά και μοναδικά κάθε δευτερόλεπτο. Ας ελπίσουμε να έχουμε διδαχτεί κάτι απ’ αυτό. Τις ίδιες μέρες που δουλεύαμε μαζί για τις συναυλίες το άλμπουμ “Χόρεψε πάνω στο φτερό του καρχαρία” από το Μέγαρο, έγραφε (είναι αλήθεια και ας ακούγεται απίθανο) και ένα καινούργιο έργο για φωνή, φλάουτο, κλαρινέτο και βιολοντσέλο, αφιερωμένο στον επιστήθιο φίλο του, τον καθηγητή Γιάννη Μηλιό. Και μου έδινε οδηγίες για το ξεκαθάρισμα και την οριστικοποίηση των μουσικών κειμένων της “Μουσικής Πράξης στον Μπρέχτ” και της “Καντάτας για τη Μακρόνησο”. Και μου έπαιζε ανέκδοτα τραγούδια του, εκθέτοντάς μου τις σκέψεις του για το ποιος πρέπει να τα πει. Ακόμα και όταν τα πράγματα χειροτέρεψαν και μπήκε πια στο νοσοκομείο, πήγαινα να τον δω με τα χαρτιά και τις παρτιτούρες για να δουλέψουμε και να με καθοδηγήσει σε θέματα αισθητικής. Όσο και να ακούγεται περίεργο, ήμουν εκεί δίπλα του και όμως δεν ένιωθα ότι φεύγει…
Θυμάστε τι είπε ο Θάνος Μικρούτσικος μετά το τέλος αυτών των δύο Live;
Θύμιος Παπαδόπουλος: Μέσα στον κόσμο που κατάκλυζε τα καμαρίνια για να δώσει συγχαρητήρια, προλάβαμε να ανταλλάξουμε και μερικά λόγια για το τι είχε συμβεί… Μου είπε ότι θεωρούσε αυτή την εκτέλεση την καλύτερη μέχρι στιγμής των τραγουδιών του σε ποίηση Καββαδία. Κι εγώ τον ευχαρίστησα που συμμετείχα, και του είπα ότι, παρότι έχω παίξει πολλές φορές αυτά τα τραγούδια, αισθάνθηκα αυτή τη σπάνια ικανοποίηση που νιώθει κανείς όταν οι ερμηνείες είναι ομόψυχες και βαθιά καλλιτεχνικές. Και του ζήτησα συγγνώμη που είχα εκφράσει παλιότερα κάποιους φόβους για το αν θα τα καταφέρναμε. Μου είπε ότι θέλει πολύ να το δει δισκογραφημένο, ότι έχω δύο βδομάδες να ετοιμάσω τις προτάσεις μου και το πλάνο εργασίας, και ότι σε λίγες μέρες έχουμε συμβούλιο οι δυο μας και ο ηχολήπτης Σωτήρης Παπαδόπουλος για να δρομολογήσουμε τις δουλειές του δίσκου…
Άφησε γραπτές οδηγίες για ό,τι δεν πρόλαβε.
Αυτός ο δίσκος είναι ένα “αντίο” ή ένα “ευχαριστώ” στον Θάνο Μικρούτσικο;
Θύμιος Παπαδόπουλος: Νομίζω τίποτα από τα δύο. Δεν είναι ένας δίσκος που τον κάναμε εμείς για το Θάνο, ενσωματώνει προσωπική εργασία του. Είναι ο ίδιος παραγωγός του δίσκου (μαζί με μένα), κατηύθυνε τις διαδικασίες, άφησε γραπτές οδηγίες για ό,τι δεν πρόλαβε. Και βέβαια είναι ο συνθέτης των τραγουδιών, και συμμετέχει ο ίδιος σαν μουσικός και τραγουδιστής. Και καθοδήγησε τις, κατά τη γνώμη μου, ανεπανάληπτες ερμηνείες της Ρίτας, του Κώστα και του Χρήστου. Και διηύθυνε και μετέδωσε έμπνευση στο παίξιμο του Θοδωρή Οικονόμου, του Μάξιμου Δράκου και το δικό μου. Και απέναντι σε έναν τόσο γενναιόδωρο άνθρωπο, που καθόρισε τους μουσικούς ορίζοντες μας, οφείλουμε πολύ περισσότερα, δεν “ξεχρεώνουμε” εύκολα με μια έκδοση… Και, πιστέψτε με, φρόντισε για μας τους κοντινούς του ανθρώπους η λέξη “αντίο” να είναι κενή νοήματος…
Μαζί με τον Κώστα Θωμαϊδη θα διαχειρίζεστε το αρχείο του; Θα δούμε ανέκδοτο υλικό μέσα στα επόμενα χρόνια;
Θύμιος Παπαδόπουλος: Το έργο του Θάνου είναι τεράστιο. Ακόμα και αν δεν εκδοθεί τίποτα καινούργιο, κανείς έχει όγκο πολλής αξιόλογης μουσικής δουλειάς που θα χρειαστεί πολύν χρόνο για να ακούσει διεξοδικά. Όμως θα αποζημιωθεί πλουσιοπάροχα. Έγραφε αδιάκοπα, και μόνο τα δυο-τρία τελευταία χρόνια έγραψε πολλά και πολύ εμπνευσμένα έργα. Από την άλλη, κάθε φορά που μιλώ με γνώστες και θαυμαστές του έργου του, όλο και ξαναανακαλύπτουμε κάποια παλιότερα έργα του που σίγουρα αξίζουν μια δεύτερη ματιά. Ακόμα και για τραγούδια να μιλήσει κανείς, ήδη κυκλοφόρησαν σε δύο δίσκους της χρονιάς που διανύουμε (του Μίλτου Πασχαλίδη, που ήταν στενός φίλος του και συνεργάτης, και του Δημήτρη Κανέλλου) ανέκδοτα τραγούδια του που ηχογραφήθηκαν με τις οδηγίες του (αν και ήταν ήδη στο νοσοκομείο). Ναι, υπάρχει ακόμη πολύ ανέκδοτο υλικό του Θάνου, ο Κώστας κι εγώ βοηθάμε την οικογένειά του να το βάλει σε τάξη. Βέβαια, ο Θάνος έβαζε ψηλά τον πήχη των ηχητικών και ερμηνευτικών απαιτήσεων, κι αυτό θα’ ταν καλό να το τηρήσουμε. Θα υπάρξουν λοιπόν καινούργιες εκδόσεις, και σ’ αυτές, θα προσπαθήσουμε να κρατήσουμε το πνεύμα της υψηλής καλλιτεχνικότητας και ευρηματικότητας, όπως το ζήσαμε από τον ίδιο.
