Από τους Μαργαρίτα Μιχελάκου και Γιάννη Παλαιολόγο
Tο νερό που σκάει στην άμμο. Ο ήλιος πάνω στο δέρμα. Τα μακροβούτια με μάσκα. Η απόλυτη ησυχία. Οι πατάτες τηγανητές κομμένες στο χέρι από μια γιαγιά. Τα ποτηράκια με χύμα κρασί που τσουγκρίζουν. Ολα αυτά που χάνονται συνθέτουν το ελληνικό καλοκαίρι το οποίο οφείλουμε να σώσουμε.
Η εκτόξευση του τουρισμού, μετά το τέλος της κρίσης και ειδικά μετά την υποχώρηση της πανδημίας, έχει συμβάλει καταλυτικά στη δυναμική ανάκαμψη που βιώνει τα τελευταία χρόνια η ελληνική οικονομία. Ως ένας κλάδος από τον οποίο βιοπορίζεται άμεσα ή έμμεσα μεγάλο μέρος του πληθυσμού, ο τουρισμός ενισχύει παράλληλα την κοινωνική συνοχή, επιτρέποντας τη διάχυση των οφελών της ανάκαμψης. Με μία άλλη έννοια, όμως, η άνευ όρων διόγκωση της τουριστικής κίνησης και των τουριστικών επενδύσεων έχει αρχίσει να δρα υπονομευτικά για την κοινωνική και την οικολογική ισορροπία. Τα πιο δημοφιλή νησιά πλέον μαστίζονται από προβλήματα των πόλεων (π.χ. κυκλοφοριακή συμφόρηση) και ολοένα περισσότερο γίνονται οικονομικά άπιαστα για το μέσο ελληνικό εισόδημα. Παραδοσιακές δραστηριότητες όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία διαρκώς υποχωρούν απέναντι στην επιταγή της δόμησης για την εξυπηρέτηση τουριστών. Οι υποδομές (ύδρευσης, αποχέτευσης, διαχείρισης απορριμμάτων) βρίσκονται συχνά στο όριο της κατάρρευσης από την εκρηκτική αύξηση του πληθυσμού το καλοκαίρι, ενώ οι δημόσιες υπηρεσίες (ειδικά υγείας) δυσκολεύονται κι αυτές να ανταποκριθούν στις αυξημένες ανάγκες.
Παραδοσιακές δραστηριότητες όπως η γεωργία και η κτηνοτροφία διαρκώς υποχωρούν απέναντι στην επιταγή της δόμησης για την εξυπηρέτηση των τουριστών.
Η Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου που περιλαμβάνει τις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα έχει κριθεί ως «ευάλωτη στην κλιματική αλλαγή» από τον ΟΗΕ. Σύμφωνα με το δυσμενές σενάριο, το 2071-2100 η θερμοκρασία θα αυξηθεί εκεί κατά 3-3,6 βαθμούς Κελσίου από τα επίπεδα του 1961-1990, ενώ οι βροχοπτώσεις θα μειωθούν πάνω από 20%. Ο υπερτουρισμός δεν υποδηλώνει απαραίτητα πολύ κόσμο σε έναν τόπο, αλλά την αδυναμία να αντεπεξέλθουν οι υποδομές του, τη μη εξυπηρέτηση του επισκέπτη, την κακή εμπειρία, το κυκλοφοριακό πρόβλημα, την κακή ποιότητα ζωής των κατοίκων, την έλλειψη νερού, τις διακοπές ρεύματος, τη δυσκολία διαχείρισης των απορριμμάτων που αφήνουν οι τουρίστες, την ανεξέλεγκτη δόμηση προκειμένου να ανταποκριθεί αυτή στη ζήτηση.
Λύσεις πρέπει να δοθούν από τους ιθύνοντες: δημάρχους, περιφερειάρχες, υπουργούς, σε συνεργασία με τους επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στα νησιά και (θα έπρεπε να) επιθυμούν να μην αλλοιωθούν ανεπιστρεπτί το τοπίο και η ταυτότητά τους στο όνομα του πρόσκαιρου κέρδους. Αλλά μπορεί και ο καθένας από εμάς, ως υπεύθυνος επισκέπτης, να δώσει το καλό παράδειγμα, να περιορίσει το οικολογικό του αποτύπωμα και να ανταμείψει τους παρόχους των τουριστικών υπηρεσιών που επενδύουν στην αυθεντικότητα και τη βιωσιμότητα του προϊόντος τους. Ακολουθούν ορισμένες βασικές οδηγίες προς αυτή την κατεύθυνση, ώστε το ελληνικό καλοκαίρι όπως το αγαπήσαμε να είναι κάτι που θα μπορέσουν να απολαύσουν και οι επόμενες γενιές.
Πριν το ταξίδι, διαβάστε σχετικά με τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα του προορισμού σας. Αν ένα νησί υποφέρει από υπερτουρισμό, επισκεφτείτε το εκτός σεζόν. Αντιθέτως, αν ένα νησί είναι φτωχό ή μόλις βίωσε κάποιο πλήγμα, όπως σεισμό, η επίσκεψή σας θα το ενισχύσει.
- Όχι στο αεροπλάνο: O τουρισμός ευθύνεται για το 8% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η σουηδική λέξη «Flygskam» (η ντροπή τού να πετάς) σηματοδοτεί την τάση.
- Προτιμήστε αργό πλοίο: Tα ταχύπλοα δεν σβήνουν τις μηχανές τους όταν πιάνουν στο λιμάνι και έχουν υψηλότερες εκπομπές από τα συμβατικά, πιο αργά πλοία. Απολαύστε το ταξίδι με ένα παγούρι νερό και σνακ από το σπίτι, όπως φρούτα, αντί για τα (συνήθως πανάκριβα) συσκευασμένα σνακ στα κυλικεία.
- Όχι στην κρουαζιέρα: Το περιβαλλοντικό αποτύπωμα των κρουαζιερόπλοιων είναι διπλάσιο των αεροπορικών ταξιδιών: Κάποιος που κάνει κρουαζιέρα 2.000 χλμ. προκαλεί εκπομπές 500 κιλών CO2, σε σύγκριση με τα 235 κιλά αντίστοιχα για μια πτήση μετ’ επιστροφής και διαμονή σε ξενοδοχείο 4 αστέρων. Κάποια από αυτά κινούνται με υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), που προκαλεί 120+% περισσότερα αέρια του θερμοκηπίου από το πετρέλαιο. Εκτός της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, προκαλούν και ρύπανση των υδάτων και ηχορρύπανση, που επηρεάζει τα θαλάσσια πλάσματα στην καθημερινότητά τους. Ενα μεγάλο κρουαζιερόπλοιο έχει μεγαλύτερο αποτύπωμα άνθρακα από 12.000 αυτοκίνητα, ενώ μια διανυκτέρευση σε κρουαζιερόπλοιο καταναλώνει 12 φορές περισσότερη ενέργεια από μια διαμονή σε ξενοδοχείο. Η συνολική ποσότητα σκουπιδιών που παράγεται από ένα κρουαζιερόπλοιο που μεταφέρει 2.700 επιβάτες μπορεί να υπερβαίνει τον έναν τόνο την ημέρα. Ποιος χρειάζεται τους «hit and run» τουρίστες; Η Σαντορίνη των 15.500 κατοίκων, φέτος, κάποιες ημέρες θα δεχτεί ισόποσους επισκέπτες κρουαζιέρας. Αυτοί θα κατέβουν στο νησί για λίγες ώρες, θα προκαλέσουν κυκλοφοριακό κομφούζιο στον δρόμο της Οίας, πιθανότατα θα αγοράσουν μόνο ένα πλαστικό μπουκάλι νερό ή έναν καφέ σε πλαστικό ποτήρι και θα αποχωρήσουν αφήνοντας πίσω τους μηδαμινές εισπράξεις και απορρίμματα.
Τρία λεπτά στο ντους είναι αρκετά για να ξεπλυθείτε από το αλάτι. Από το 2019 έως το 2023 η κατανάλωση νερού στην Τήνο αυξήθηκε κατά 50%. Στην Πάρο η ζήτηση εκτινάχθηκε μέσα σε μία δεκαετία.
- Μην πάρετε αυτοκίνητο: Αποφύγετε τα χιλιόμετρα και τις εκπομπές ρύπων που προκαλεί η μεταφορά του αυτοκινήτου με το πλοίο στο νησί και προτιμήστε να νοικιάσετε εκεί. Ακόμη καλύτερα, μετακινηθείτε με τοπικά λεωφορεία, ποδήλατα, καΐκια ή με τα πόδια. Τα περισσότερα νησιά έχουν σηματοδοτημένα μονοπάτια για πεζοπορίες.
- Όχι λιγότερες από τέσσερις ημέρες σε έναν τόπο: Η επιθυμία για ένα ποστ με φόντο την Καλντέρα της Οίας οδηγεί σε ανούσιες επισκέψεις-αστραπή που δεν προλαβαίνουν να αποσβέσουν το οικολογικό αποτύπωμα του ταξιδιού.
- Airbnb με μέτρο: Με χιλιάδες Airbnb να έχουν ξεπηδήσει, πολλά νησιά υποφέρουν από υπερβολική δόμηση (θεωρητικά, η μισή Πάρος αποτελείται από προστατευόμενες περιοχές, όμως μόνο το 2023 εκδόθηκαν 470 οικοδομικές άδειες) και μεγάλη αύξηση των ενοικίων για τις κατοικίες. Δάσκαλοι, γιατροί, ένστολοι και άλλοι κρατικοί λειτουργοί που αποσπώνται δεν βρίσκουν σπίτι να το αντέχει η τσέπη τους. Επιπλέον, τα Airbnb πληρώνουν οικιακά τιμολόγια νερού και ρεύματος, δηλαδή πιο φθηνά από τα ξενοδοχεία, και χάνεται έτσι ένα σημαντικό έσοδο για την ενίσχυση των τοπικών δικτύων (για παράδειγμα, σε ένα σωστό δίκτυο ύδρευσης το υδατικό πλεόνασμα μιας περιοχής κατευθύνεται σε κάποια άλλη με έλλειμμα).
- Υποστηρίξτε την τοπική οικονομία: Αναζητήστε ξενοδοχεία που δεν ανήκουν σε διεθνείς αλυσίδες, ψωνίστε σε μικρά παντοπωλεία αντί για μεγάλα σούπερ μάρκετ, αγοράστε σουβενίρ και από ντόπιους τεχνίτες. Go artisanal.
- Οσο το δυνατόν λιγότερα σκουπίδια: Στα περισσότερα νησιά δεν γίνεται ανακύκλωση και, όπου γίνεται, αυτή βρίσκεται στα όριά της. Δημιουργήστε όσο το δυνατόν λιγότερα σκουπίδια μπορείτε. Τέλειωσε το αντηλιακό; Πάρτε το άδειο μπουκάλι μαζί σας στο ταξίδι της επιστροφής και μην το πετάξετε σε κάδο του νησιού
- Προτιμήστε την πράσινη σφραγίδα: Ολο και περισσότερα ξενοδοχεία εφαρμόζουν πράσινες πρακτικές καθώς όλο και περισσότεροι ταξιδιώτες (κυρίως ξένοι) αναζητούν τις πράσινες πιστοποιήσεις.
- Σεβαστείτε τις αντοχές ενός νησιού: Προτού φύγετε από το δωμάτιο, σιγουρευτείτε ότι κλείσατε το air-condition, τα φώτα και βγάλατε τις συσκευές από την πρίζα.
- Το ντους των 3 λεπτών: Είστε σε ένα νησί με πρόβλημα νερού (μόνο κάποια λίγα ορεινά χωριά δεν έχουν πρόβλημα σήμερα). Τρία λεπτά είναι αρκετά για να ξεπλυθείτε από το αλάτι. Στην Πάρο από το 2003 δεν υπήρχε ούτε μία ημερήσια βροχή των 100 χιλιοστών. Στο ίδιο νησί, από τα 1.400.000 κυβικά μέτρα/έτος το 2014, η ζήτηση εκτινάχθηκε στα 2.300.000 το 2023 (+64%). Από το 2019 έως το 2023 η κατανάλωση νερού στην Τήνο αυξήθηκε κατά 50%. Στη Νάξο θα χρειαστούν το καλοκαίρι να νοικιάσουν τρεις εγκαταστάσεις αφαλάτωσης προκειμένου να αντιμετωπιστεί η λειψυδρία εξαιτίας της ανομβρίας. Για να έχετε την εικόνα της παράνοιας που επικρατεί σε σχέση με το νερό, η νομοθεσία αξιολογεί το πότισμα των κήπων ως προτεραιότητα έναντι του ποτίσματος της αγροτικής γης (τουρισμός – γεωργία σημειώσατε 1).
- Προτιμήστε τις πιο κοντινές παραλίες: Οσο λιγότερες μετακινήσεις με όχημα τόσο καλύτερα.
- Όχι στις πισίνες: Μη νοικιάζετε ξενοδοχεία ή Airbnb με πισίνα. Η λειψυδρία είναι το βασικό πρόβλημα των περισσότερων νησιών.
ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΛΙΑ
- Σαν να μην περάσατε ποτέ: Μην κάνετε πυργάκια με τις πέτρες. Αφήστε βότσαλα, κοχύλια και άμμο στη θέση τους, για κάποιο λόγο τα έβαλε εκεί η φύση.
- Μη νοικιάζετε ντιβάνια στην παραλία: Οσο λιγότερο ζητάμε να ξαπλώσουμε σε παράταιρα πολυτελή ντιβάνια με κουρτίνες στην παραλία, τόσο κόβουμε τη φόρα σε επιχειρηματίες που συχνά παραβαίνουν τους όρους με τους οποίους έχουν κερδίσει την παραχώρηση του αιγιαλού.
- Ξαπλώστρες στην παραλία: Στην ψηφιακή πλατφόρμα MyCoast μπορείτε να βρείτε τους όρους μίσθωσης μιας παραλίας και να υποβάλετε καταγγελία προς την επιχείρηση αν διαπιστώσετε ότι τους παραβαίνει. Καμία παραλία δεν μπορεί να είναι καλυμμένη με ξαπλώστρες πάνω από το 50%, συνήθως παραχωρείται το 30%.
- Βιοδιασπώμενα αντηλιακά: Μη μεταφέρετε στη θάλασσα κάθε χημικό ή γκλίτερ προϊόν που βάλατε πάνω σας.
ΣΤΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ
Προτιμήστε τα τοπικά προϊόντα που δεν έχουν ταξιδέψει από την άλλη άκρη του κόσμου. Αν είστε στην Ανάφη, μην πεθυμήσετε τσορίθο. Είναι ευκαιρία να δοκιμάσετε μοναδικά προϊόντα, ζυμαρικά και τυριά που δεν θα βρείτε πουθενά αλλού.
Μην παραγγέλνετε ψάρια εκτός της εποχής τους ενισχύοντας έτσι την παράνομη αλιεία τους (π.χ. ποτέ κολιό τον Αύγουστο!). Μην παραγγέλνετε ψάρια και θαλασσινά των οποίων η αλιεία είναι παράνομη (πετροσωλήνες, πίνες, προσκυνητές) ή απειλούνται. Μην παραγγέλνετε γόνο, που δεν έχει προλάβει να αναπαραχθεί. Να θυμάστε ότι και τα εγχώρια είδη ψαριών, όπως ο μπακαλιάρος, μπορεί να κινδυνεύουν από την υπεραλίευση. Η WWF έχει τον αναλυτικό οδηγό fishguide, διαθέσιμο και σε εφαρμογή.
Τρία λεπτά στο ντους είναι αρκετά για να ξεπλυθείτε από το αλάτι. Από το 2019 έως το 2023 η κατανάλωση νερού στην Τήνο αυξήθηκε κατά 50%. Στην Πάρο η ζήτηση εκτινάχθηκε μέσα σε μία δεκαετία.
Οι δημοσιογράφοι που μάχονται για τα νησιά
Η δημοσιογραφική πρωτοβουλία «Βιώσιμες Κυκλάδες» (sustainablecyclades.gr) εστιάζει στα κρίσιμα ζητήματα που αντιμετωπίζει το νησιωτικό σύμπλεγμα του Νοτίου Αιγαίου καθώς βιώνει την πίεση του υπερτουρισμού και των επενδύσεων που στοχεύουν να τον εξυπηρετήσουν. Φιλοδοξεί να αναδείξει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που συνδέονται με τη νέα αυτή φάση στη ζωή των Κυκλάδων, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών να αντεπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού έως τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες, και να συμβάλει στον προβληματισμό των τοπικών κοινωνιών για το πώς μπορούν να ευημερήσουν χωρίς να θυσιάσουν τη μοναδικότητα των νησιών που τα καθιστά τόσο ελκυστικά ως τουριστικούς προορισμούς.
