Στο τελευταίο επεισόδιο του «And Just Like That» ο Χάρι κάνει σκηνή στη Σάρλοτ επειδή από τότε που εκείνη ξανάρχισε τη δουλειά αναγκάζεται να ασχολείται ο ίδιος με τα παιδιά. Η σύζυγός του τού εξηγεί το αυτονόητο, ότι τα καθήκοντα για τα οποία παραπονιέται είναι ένα κλάσμα μόνο από όσα έκανε και κάνει η ίδια κάθε μέρα. Το περιστατικό μάς φαίνεται τόσο οικείο ώστε χειροκροτούμε τη Σάρλοτ που επιτέλους μίλησε και υπερασπίστηκε το δίκιο της.
Μία μικρή νίκη για το Upper East Side, καμία όμως βελτίωση για τη θέση των γυναικών σε όλο τον κόσμο. Γιατί το πρόβλημα δεν είναι το ποιος προσφέρει τι και πόσο. Γιατί, ακόμα κι αν εκείνοι πλύνουν τα πιάτα, θα το κάνουν σαν χάρη, όχι επειδή είναι φυσικό όπως για εμάς. Το πρόβλημα είναι ότι τα παιδιά μαθαίνουν από μικρά ότι ο χρόνος και ο χώρος ενός πατέρα είναι πολύτιμος ενώ η μητέρα είναι πάντα διαθέσιμη. Αρα οι άνδρες είναι σπουδαίοι, οι γυναίκες όχι και τόσο.
Στο βιβλίο All the Rage (Ολη η Οργή) η Νεοϋορκέζα ψυχολόγος Ντάρσι Λόκμαν εξηγεί πως η υποτίμηση των γυναικών είναι χειροπιαστή, είναι παντού και ξεκινάει από το σπίτι.
«Σε μια εποχή όπου περηφανευόμαστε για τις φεμινιστικές κατακτήσεις, υπάρχει ένα οχυρό ανισότητας που αντιστέκεται: ο δυσανάλογος όγκος των γονεϊκών υποχρεώσεων που επωμίζονται οι μητέρες ανεξαρτήτως της μόρφωσης ή της επαγγελματικής τους θέσης. Τα παιδιά εκπαιδεύονται από μικρή ηλικία στο πώς οργανώνεται η κοινωνία».
Για τη μελέτη η ψυχολόγος πήρε συνεντεύξεις από 50 γυναίκες σχετικά με το πώς συνδυάζουν τη δουλειά με τη φροντίδα των παιδιών και του νοικοκυριού.
«Το πρόγραμμα ήταν να κάνω 100, αλλά όταν έφτασα στις 50 συνειδητοποίησα ότι ήταν όλες πανομοιότυπες. Παρόλο που οι μητέρες προέρχονταν από κάθε άκρη της Αμερικής, από κάθε οικονομική τάξη και φυλή, σε όλες τις συνεντεύξεις έβλεπα την ίδια θυμωμένη, απογοητευμένη γυναίκα που προσπαθούσε να επικοινωνήσει με το σύντροφό της, αλλά δεν τα κατάφερνε. Οπότε σταμάτησα στις 50».
Ο γρίφος είναι γιατί ακόμα και σε νοικοκυριά όπου εργάζονται και οι δύο γονείς και συμφωνούν ότι θα μοιράζονται ισότιμα τα καθήκοντα οι γυναίκες εξακολουθούν να έχουν την ευθύνη της οργάνωσης του σπιτιού και της ανάπτυξης των παιδιών ψυχικά και πνευματικά.
Μια απάντηση σε αυτόν τον γρίφο βρίσκει η εκπαιδευτικός Μαρία Πατεράκη στο εξαιρετικό κείμενο της αναγνωρισμένης πολιτισμικής ανθρωπολόγου Σέρι Ορτνερ, «Είναι το αρσενικό για το θηλυκό ό,τι η φύση για τον πολιτισμό;»*.
«Οι γυναίκες ιστορικά, με μόνο κριτήριο την πολιτισμική τους αξιολόγηση, τοποθετούνται περισσότερο πιο κοντά στη φύση παρά στην κοινωνική δράση και τον πολιτισμό. Θεωρούνται δέσμιες της φύσης, επιφορτισμένες με το χρέος να συνεχίσουν να τροφοδοτούν την ευρύτερη κοινωνία της ανθρωπότητας με φθαρτά όντα που θα συνεχίσουν τον άφθαρτο πολιτισμό.
Στον αντίποδα, τοποθετούνται οι άνδρες, οι οποίοι ιστορικά ταυτίζονται με την παραγωγή πολιτισμού. Δηλαδή συμβόλων, τελετουργικών και νοημάτων που κληροδοτούνται στην επόμενη γενιά για τη συνέχιση του πολιτισμού. Παρά το γεγονός ότι στην πράξη στις δυτικές κοινωνίες έχουν μεταβληθεί οι έμφυλοι ρόλοι σε σημαντικό βαθμό, η ιδέα της γυναικείας υποτέλειας εξακολουθεί να αναπαράγεται μέσα από τα νοήματα που φέρουν τα σύμβολα που συνδέονται με τη θηλυκότητα και την αρρενωπότητα.
Δεν υπάρχει γυναικεία υποτέλεια χωρίς τα πολιτισμικά νοήματα που τη συγκροτούν σε κάθε εποχή, αλλά και χωρίς τη σύγκριση αρσενικού – θηλυκού. Πρόκειται για νοήματα που ισχυροποιούνται και επικυρώνονται μέσα από βασικούς θεσμούς κοινωνικοποίησης, όπως είναι η Εκπαίδευση, η Οικογένεια και η Εκκλησία».
Οι αριθμοί δείχνουν πως οι μητέρες απολαμβάνουν το μισό ελεύθερο χρόνο από αυτόν των μπαμπάδων τα Σαββατοκύριακα ενώ ξυπνούν διπλάσιες φορές αν κάτι συμβεί στη διάρκεια της νύχτας. Είναι όμως επιφορτισμένες και με πολλές ευθύνες που δεν μετριούνται σε ώρες: ποιος θα βρει μπέιμπι σίτερ, δάσκαλο για ιδιαίτερα, αθλητική δραστηριότητα, τι θα φάμε πρωί, μεσημέρι, βράδυ. Ακόμα κι αν συμμετέχουν και οι δύο σύζυγοι εξίσου, εκείνες έχουν το βάρος του προγραμματισμού, της οργάνωσης και της πιθανής αποτυχίας. Η Ντάρσι Λόκμαν παρατηρεί πως και στις περιπτώσεις όπου ο μπαμπάς μένει άνεργος στο σπίτι δεν υπάρχει ισότητα στη φροντίδα των παιδιών.
Ένα απλό παράδειγμα: όταν ο μαθητής πάρει κάτω από τη βάση σε ένα διαγώνισμα, ο πατέρας θα κατηγορήσει τη μητέρα. Μόνο σ’ εμένα έχει συμβεί; Οχι, γιατί εμείς έχουμε την ευθύνη για οτιδήποτε γίνεται μέσα στην οικογένεια. Η αναπαραγωγή όμως αυτής της εμφανούς ανισότητας έχει πολύ πιο σοβαρές επιπτώσεις από το βέβαιο νευρικό κλονισμό της μητέρας. Διαιωνίζει το πλαίσιο όσων μπορεί να ανέχεται και να υπομένει μια γυναίκα μέσα στο σπίτι της. Τι καταλαβαίνουν τα παιδιά όταν ο μπαμπάς βλέπει ποδόσφαιρο στον καναπέ και η μαμά διπλώνει τα ρούχα στα συρτάρια; Εγώ νόμιζα ότι έτσι δίνουμε το καλό παράδειγμα για να μάθουν τα μικρά να συγυρίζουν. Λάθος νόμιζα.
«Έτσι δείχνουμε ποιου γονέα η προσωπικότητα και ο χρόνος έχουν μεγαλύτερη αξία», λέει η ψυχολόγος. «Τα παιδιά έχουν ειδικό ανιχνευτή για τους ρόλους των φύλων και μπορούν να τους ξεχωρίσουν από την ηλικία των 18 μηνών. Αντλούν πληροφορίες για τη δική τους ταυτότητα και οδηγούνται σε επιλογές όπως τα στερεοτυπικά παιχνίδια. Ολες οι μελέτες δείχνουν πως η αντίληψη των ανδρών, και όχι των γυναικών, σχετικά με τους συζυγικούς ρόλους είναι αυτή που επηρεάζει τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια. Αποδεικνύεται δηλαδή ότι το παιδί αντιγράφει την άποψη του πατέρα για το μοίρασμα των υποχρεώσεων και μπορεί να συναισθανθεί ποιος έχει ουσιαστικά το πάνω χέρι».
Μαθήματα σεξισμού
Μία μελέτη του διεθνούς οργανισμού Save The Children σε μαθητές Δημοτικού πάνω στον τρόπο που τα αγόρια αντιμετωπίζουν τα κορίτσια και το συσχετισμό δυνάμεων που βλέπουν στους γονείς τους έδειξε ότι το πρόβλημα της υποτίμησης των γυναικών είναι παγκόσμιο.
Ενδεικτικά, το 90% των μαθητών στη Δυτική Αφρική πιστεύει ότι οι γυναίκες πρέπει να υπακούν στους άνδρες, ένα ποσοστό που προκαθορίζει τη μοίρα των συμμαθητριών τους. Καθώς αμφιβάλλουν για την αξία τους, τα περισσότερα κορίτσια παρατούν το σχολείο, γίνονται ανήλικες μητέρες, χωρίς μόρφωση, καταδικασμένες στη φτώχεια. Κάθε χρόνο 7,5 εκατομμύρια έφηβες στον κόσμο αναγκάζονται να παντρευτούν. Το 25% από αυτές βρίσκεται στη Δυτική Αφρική.
Στις ΗΠΑ και τις χώρες του δυτικού πολιτισμού, όπου το 70% των παιδιών απαντάει ότι το νοικοκυριό είναι ευθύνη των γυναικών, οι φυλετικές διακρίσεις εξελίσσονται σε σεξουαλικές επιθέσεις, έμφυλη βία, ανισότητα στις αμοιβές, παρενόχληση στο χώρο εργασίας.
Το Save The Children έκανε σφυγμομέτρηση και στους γονείς για να ανιχνεύσει τη διαδρομή της μισογυνίας και ανακάλυψε ότι το 30% των μπαμπάδων πιστεύει ότι τα αγόρια είναι εξυπνότερα από τα κορίτσια και ότι είναι πιο σημαντικό να μορφώνονται. Τέσσερις στους δέκα θεωρούν ότι οι άνδρες πρέπει να παίρνουν μεγαλύτερο μισθό από τις συναδέλφους τους και μία στις πέντε γυναίκες συμφωνεί.
Σε συνδυασμό με τα έμφυλα στερεότυπα που περνάμε στα παιδιά κάθε φορά που επιβραβεύουμε τα κορίτσια για την ομορφιά τους και τα αγόρια για τη γενναιότητά τους, έχουμε καταφέρει να αναθρέψουμε άλλη μία γενιά σεξιστών.
«Οσο πιο βαθιά ριζώνουν τα στερεότυπα φύλου τόσο πιο εύκολα καταλήγουν τα παιδιά στο συμπέρασμα ότι τα αγόρια είναι ανώτερα από τα κορίτσια και ότι τα μεν υπερτερούν βιολογικά από τα δε», σχολιάζει η Μαρία Γαβουνέλη, καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου στη Νομική Αθηνών και πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου. Και θα συνεχίσουν να το πιστεύουν ως ενήλικες.
«Η κατάσταση χειροτερεύει όταν οι μικροί γίνονται έφηβοι και τα έμφυλα στερεότυπα σεξουαλικοποιούνται», εξηγεί η κλινική ψυχολόγος παιδιών και ενηλίκων Βάνια Φυσσούν. «Τα αγόρια καταλήγουν να πιστεύουν ότι πρέπει να επιδιώκουν το σεξ και τα κορίτσια ότι υποχρεούνται να είναι όμορφα για να τους προσελκύουν. Μάλιστα όσο πιο έντονα ενστερνίζονται οι αρσενικοί αυτά τα πρότυπα τόσο πιο πιθανό είναι να μιλούν σεξιστικά και να προσβάλλουν το άλλο φύλο».
Η κουβέντα περί πατριαρχίας έχει πλέον ανοίξει κι εμείς ανακαλύπτουμε ένα-ένα τα σημάδια της κρυμμένα σε κάθε πτυχή της ζωής, από τις Barbie μέχρι τα μπότοξ. Καταλαβαίνουμε ποιες παγίδες μάς στήνουν για να πέφτουμε μέσα, όμως τίποτα δεν αλλάζει. Οι γυναικοκτονίες αυξάνονται, οι άνδρες εξακολουθούν να μας επιβάλλονται υψώνοντας τον τόνο της φωνής τους ή και το χέρι τους, συνεχίζουν να μονοπωλούν κάθε μορφή εξουσίας – από την πολιτική μέχρι την οικονομική.
«Οι γυναίκες εξακολουθούν να είναι αόρατες, αμέτοχες, ανύπαρκτες ακόμα και στην πολιτική, ειδικά στη χώρα μας», σχολιάζει η κυρία Γαβουνέλη και συνεχίζει: «Δεν μιλάμε απλώς για μια κρυφή συνεννόηση αρσενικών για να υποβιβάζουν τα θηλυκά. Εδώ έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια ολόκληρη κοινωνία και έναν πολιτισμό που θεωρεί το φύλο μας υποδεέστερο». Είναι απλό: όταν καλλιεργούμε στα παιδιά μας τα… κοστουμάκια των ρόλων, διαιωνίζουμε την αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι λιγότερο σημαντικές, ο χρόνος τους είναι λιγότερο αξιοσέβαστος και το κορμί τους μπορούμε να το κάνουμε ό,τι θέλουμε. Από το να το βιάσουμε μέχρι να του απαγορέψουμε την έκτρωση. Αυτά. Τώρα πάω να αγοράσω καινούρια κατωσέντονα γιατί οι γάτες τα τρυπάνε με τα νύχια τους και αν δεν το σκεφτεί η μανούλα, δεν θα το σκεφτεί κανείς.
Εικονογράφηση: Μαριάννα Βήτου
*Το κείμενο της Σέρι Ορτνερ συμπεριλαμβάνεται στο συλλογικό έργο: «Ανθρωπολογία, γυναίκες και φύλο» (επιμέλεια: Αλεξάνδρα Μπακαλάκη, εκδ. Αλεξάνδρεια).
