Ένα νέο ντοκιμαντέρ που θα προβληθεί τη μέρα των γενεθλίων της, μία αναβίωση όπερας, ένα γκαλά στο Ηρώδειο, έκθεση βίντεο, εκπαιδευτικό εργαστήριο: Καθώς το 2023 συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή προγραμματίζει μια σειρά εκδηλώσεων για να τιμήσει την κορυφαία υψίφωνο του 20ού αιώνα, σε καλλιτεχνική επιμέλεια του Γιώργου Κουμεντάκη. Από τον Απρίλιο έως και τον Δεκέμβριο του 2023 η ΕΛΣ, στο πλαίσιο του αφιερώματος στην Κάλλας, θα παρουσιάσει τη Μήδεια του Κερουμπίνι, μια εικαστική εγκατάσταση στο φουαγέ, ένα Γκαλά Όπερας στο Ηρώδειο, μια έκθεση στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, ένα ντοκιμαντέρ για τα άγνωστα πρώτα χρόνια της Ελληνίδας ντίβας, ένα βίντεο-ρεσιτάλ αφιερωμένο στο «πρώτο της ρεπερτόριο», ενώ επιπλέον θα πραγματοποιήσει εκπαιδευτικό εργαστήριο μαζί με το DmLab του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Η συμβολή της Μαρίας Κάλλας στη λυρική τέχνη του 20ού και του 21ου αιώνα είναι ανεκτίμητη. Μέσα στην καλλιτεχνική της διαδρομή –η οποία διήρκεσε κάτι περισσότερο από δύο δεκαετίες– αλλά και μέσα από τη δραματική και σύντομη ζωή της, η Κάλλας άφησε μια ανεπανάληπτη καλλιτεχνική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές. Η Εθνική Λυρική Σκηνή τιμά τη σπουδαία Ελληνίδα υψίφωνο που έκανε διάσημη τη χώρα της σε κάθε γωνιά του πλανήτη, ενώ ταυτόχρονα ρίχνει τους προβολείς σε ένα από τα σπουδαιότερα ιδρυτικά μέλη της, καθώς η Μαρία Κάλλας υπέγραψε το πρώτο της συμβόλαιο με τη Λυρική Σκηνή το 1940, μερικούς μήνες μετά την ίδρυσή της το 1939. Η Μαρία Κάλλας έγινε γνωστή στην Αθήνα, από το 1940 έως το 1945, με το όνομα Μαρία Καλογεροπούλου. Μετά τα πρώτα μαθήματα που έλαβε στο Εθνικό Ωδείο με τη Μαρία Τριβέλλα και παράλληλα με τις σπουδές της στο Ωδείο Αθηνών με την Ισπανίδα υψίφωνο Ελβίρα ντε Ιντάλγκο, η Καλογεροπούλου ερμήνευσε σημαντικούς ρόλους στη Λυρική Σκηνή αποκτώντας έτσι μια μοναδική σκηνική εμπειρία που τη βοήθησε να επιτύχει πολύ σύντομα τον στόχο της για μια μεγάλη διεθνή σταδιοδρομία. Δεκαπέντε χρόνια αργότερα, η διεθνής πλέον ντίβα, η La Callas, επέστρεψε στην Εθνική Λυρική Σκηνή για να πραγματοποιήσει μια ιστορική πρωτιά, όπως την είχε οραματιστεί ο ιδρυτής τηw Λυρικής Κωστής Μπαστιάς, ο οποίος είχε βρεθεί ξανά στη διεύθυνση του μοναδικού ελληνικού λυρικού θεάτρου: να εγκαινιάσει τις πρώτες παραστάσεις όπερας που πραγματοποιήθηκαν στη μακραίωνη ιστορία του Αρχαίου Θεάτρου της Επιδαύρου – το 1960 με τη Νόρμα του Μπελλίνι και το 1961 με τη Μήδεια του Κερουμπίνι. Για τις δύο παραγωγές της Επιδαύρου, η Κάλλας, ως μια ανταπόδοση στη βοήθεια που της πρόσφερε η Λυρική Σκηνή στα πρώτα βήματα της καλλιτεχνικής της πορείας, πρόσφερε την αμοιβή της για τη δημιουργία του θεσμού υποτροφιών για νέους λυρικούς καλλιτέχνες, ο οποίος πήρε το όνομά της.
Όπως σημειώνει ο Καλλιτεχνικός Διευθυντής της Εθνικής Λυρικής Σκηνής Γιώργος Κουμεντάκης, «Η Μαρία Κάλλας είναι μια καλλιτέχνιδα που καθόρισε την ιστορία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής. Λίγα χρόνια πριν το φαινόμενο Κάλλας φθάσει σε κάθε γωνιά του πλανήτη και γίνει κτήμα όλων των φίλων της λυρικής τέχνης, η Μαρία Καλογεροπούλου ξεκινούσε μια δύσκολη διαδρομή στα χρόνια του πολέμου στην Αθήνα. Ήταν το 1940 όταν ο ιδρυτικός διευθυντής του Οργανισμού μας, ο σπουδαίος Κωστής Μπαστιάς, της πρόσφερε το πρώτο της συμβόλαιο ενώ ήταν ακόμα μαθήτρια στο Ωδείο Αθηνών. Η Κάλλας, με την εκπαίδευση που έλαβε και τη σκηνική εμπειρία που απέκτησε στα χρόνια που έζησε και εργάστηκε στην Ελλάδα, έβαλε ισχυρές βάσεις για την επόμενη φάση της σταδιοδρομίας της που ξεκίνησε το 1947 στη Βερόνα. Επέστρεψε στην Ελλάδα, ως παγκόσμια σταρ πλέον, το 1957 για ένα ρεσιτάλ στο Ηρώδειο. Τρία χρόνια αργότερα ο Κωστής Μπαστιάς τής προτείνει να πρωταγωνιστήσει σε παράσταση όπερας για πρώτη φορά στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου. Έτσι με τη Νόρμα του Μπελλίνι το 1960 και τη Μήδεια του Κερουμπίνι το 1961, άνοιξε μια νέα σελίδα στο τελειότερο και διασημότερο αρχαίο ελληνικό θέατρο, το οποίο ήδη από τον 2ο αιώνα π.Χ. φιλοξενούσε παραστάσεις αρχαίου δράματος. Με το πρόγραμμα που θα παρουσιάσουμε για τα 100 χρόνια της Μαρίας Κάλλας, φιλοδοξούμε αφενός να φωτίσουμε τη σχέση της με τον Οργανισμό μας και αφετέρου να κάνουμε γνωστό τον μύθο της Κάλλας στις νεότερες γενιές, σαν ένα φωτεινό παράδειγμα ταλέντου, σκληρής εργασίας, αφοσίωσης, τελειομανίας, λάμψης. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τον κ. Δημήτρη Πυρομάλλη που δώρισε στην ΕΛΣ τη σπουδαία συλλογή του για τη Μαρία Κάλλας, την οποία με μεγάλη αφοσίωση και αγάπη δημιούργησε από την παιδική του ηλικία έως και σήμερα. Θερμές ευχαριστίες στον αείμνηστο Οδυσσέα Κυριακόπουλο και την κ. Φλωρίκα Κυριακοπούλου, το Ίδρυμα Λάτση, και τις κυρίες Αλεξάνδρα Μαρτίνου, Δήμητρα Φιλίππου και Ευγενία Καρακαλά για τη συνεισφορά τους στην αγορά του Αρχείου Κλεισθένη, στον κ. Στέφανο Μίτμαν για την παραχώρηση στην ΕΛΣ των αρχείων Ζώρα και Μαμάκη, καθώς και στο ΜΙΕΤ-ΕΛΙΑ για τον δανεισμό πολύτιμων αρχειακών αντικειμένων. Για την πραγματοποίηση της Μήδειας, η οποία αποτελεί μια μεγάλη συμπαραγωγή με τη Μετροπόλιταν Όπερα της Νέας Υόρκης, την Όπερα του Καναδά και τη Λυρική Όπερα του Σικάγου, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Μέγα Δωρητή της ΕΛΣ, το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ), καθώς και τον χορηγό της παράστασης, την Τράπεζα Πειραιώς. Για την έκθεση, το γκαλά και το ντοκιμαντέρ, θα ήθελα να ευχαριστήσω τη ΔΕΗ για την ευγενική της χορηγία, με την οποία εγκαινιάζουμε μια νέα σημαντική συνεργασία».
Αναλυτικά, στο πλαίσιο των εορτασμών για τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Κάλλας, η Εθνική Λυρική Σκηνή παρουσιάζει
– το Γκαλά Όπερας – Η Κάλλας στο Ηρώδειο (Σεπτέμβριος 2023). Τέσσερις διεθνώς αναγνωρισμένες πρωταγωνίστριες της όπερας θα τιμήσουν τη Μαρία Κάλλας ερμηνεύοντας άριες από όπερες των Καλομοίρη, Μπετόβεν, Βάγκνερ, Βέρντι, Ντονιτσέττι, Τομά που η ίδια ερμήνευσε στο ρωμαϊκό ωδείο με τη σπάνια φωνητική της γκάμα και τις ασυνήθιστες δεξιοτεχνικές της ικανότητες, αφήνοντας αξεπέραστο στίγμα.
– την έκθεση UNBOXING CALLAS (26 Νοεμβρίου 2023 – Ιανουάριος 2024). Πρόκειται για ένα εικαστικό πρόγραμμα το οποίο αντλεί έμπνευση από το unboxing, όπως αυτό έγινε δημοφιλές μέσα από ψηφιακές κοινότητες, δηλαδή μια τελετουργική διαδικασία καταγραφής της πρώτης επαφής με ένα αντικείμενο. Με αφορμή τη νέα παραγωγή της Μήδειας, στο πρώτο μέρος του προγράμματος UNBOXING CALLAS ο Βασίλης Ζηδιανάκης προσκαλεί τον εικαστικό Πάνο Προφήτη για τη δημιουργία ενός πολυμορφικού εικαστικού πειράματος με τίτλο Από την Κάλλας στη Μήδεια, εγκατάσταση σε τρεις πράξεις, το οποίο καταλαμβάνει για πρώτη φορά τους χώρους του φουαγέ της Εθνικής Λυρικής Σκηνής στο ΚΠΙΣΝ. Κεντρικό ρόλο στην εγκατάσταση διαδραματίζει το ανάγλυφο προφίλ της Κάλλας, μέσα από το οποίο ξεδιπλώνεται η αφήγηση της Μήδειας, στη γλυπτική σύνθεση του Πάνου Προφήτη. Ταυτόχρονα στον 5ο όροφο του φουαγέ της ΕΛΣ θα παρουσιαστεί αρχειακό υλικό που σχετίζεται με την παραγωγή της Μήδειας στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου με τη Μαρία Κάλλας, καθώς και υλικό από τις παρουσιάσεις της Μήδειας στο Ντάλλας, το Λονδίνο και το Μιλάνο. Σχέδια και σπαράγματα από τα κοστούμια του Γιάννη Τσαρούχη μαζί με σημειώσεις και βιβλία σκηνοθεσίας του Αλέξη Μινωτή συνομιλούν με επιμέρους σκίτσα και γλυπτικά στοιχεία (μήτρες, καλούπια) του Πάνου Προφήτη, σε μια διαχρονική εξερεύνηση της καλλιτεχνικής ανάγνωσης του μύθου της Μήδειας, σε συνάρτηση πάντα με τον μύθο της Κάλλας.
– το ντοκιμαντέρ Μαίρη, Μαριάνα, Μαρία – Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας (2 Δεκεμβρίου 2023, στα γενέθλια της Κάλλας στην Αίθουσα Σταύρος Νιάρχος ΕΛΣ – ΚΠΙΣΝ). Την ιδέα, την έρευνα και το σενάριο υπογράφει ο Βασίλης Λούρας σε σκηνοθεσία Μιχάλη Ασθενίδη και Βασίλη Λούρα. Το ντοκιμαντέρ εστιάζει στα χρόνια κατά τα οποία έλαβε την καλλιτεχνική της μόρφωση και ερμήνευσε τους πρώτους της ρόλους στη Λυρική Σκηνή (1937-1945), καθώς επίσης και στις τρεις μεταγενέστερες εμφανίσεις της στο Ηρώδειο (1957) με το Φεστιβάλ Αθηνών και στην Επίδαυρο (1960 και 1961) με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Μέσα από αρχειακό υλικό, συνεντεύξεις συναδέλφων της, ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα, αλλά και από μεταγενέστερες συνεντεύξεις της ίδιας της Κάλλας, το ντοκιμαντέρ επιχειρεί να συγκεντρώσει από κάθε δυνατή πηγή θραύσματα πληροφοριών και τα στοιχεία εκείνα που θα τεκμηριώσουν, θα διηγηθούν και θα φωτίσουν την πιο άγνωστη –αλλά και ταυτόχρονα τόσο καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία της– περίοδο της ζωής της Κάλλας, η οποία έχει υποβαθμιστεί ή ακόμα και αγνοηθεί στις δεκάδες απόπειρες βιογραφίας της.
– το βίντεο ρεσιτάλ στην GNO TV: H Μαρία Κάλλας στην Ελλάδα, 1937-1945. Το ρεπερτόριο που ποτέ δεν ακούσαμε…(Δεκέμβριος 2023) Βίντεο-ρεσιτάλ με το ρεπερτόριο που ερμήνευσε η Μαρία Καλογεροπούλου από το 1937 έως το 1945 στην Αθήνα, είτε στο πλαίσιο των ωδειακών εξετάσεών της είτε σε παραστάσεις, ακροάσεις, γιορτές και ρεσιτάλ, θα προβληθεί δωρεάν στην GNO TV. Σπουδαίες άριες του ρεπερτορίου, όπερες που δεν ξανατραγούδησε ποτέ, η Τόσκα και η Καβαλλερία ρουστικάνα στα ελληνικά, τραγούδια Ελλήνων συνθετών αλλά και δημοφιλείς
«ελαφρές» επιτυχίες της εποχής όπως η πασίγνωστη Παλόμα αποτελούν το «πρώτο ρεπερτόριο» στην καριέρα της Κάλλας, στα χρόνια που έθεσε τα θεμέλια για τη μετέπειτα
πορεία της έως την απόλυτη κορυφή.
– το Εκπαιδευτικό εργαστήριο Visualising the Voice of Maria Callas (Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 2023). Μια συνεργασία της ΕΛΣ και του Digital Media Lab (DmLab) του Πολυτεχνείου Κρήτης. Το εργαστήριο αποτελεί συνδιοργάνωση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και του Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων – DmLab του Πολυτεχνείου Κρήτης. Υπεύθυνος: Παναγιώτης Παρθένιος
Καθηγητής, Ψηφιακές Τεχνολογίες στον Αρχιτεκτονικό Σχεδιασμό, Διευθυντής Εργαστηρίου Ψηφιακών Μέσων – DmLab, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών | Πολυτεχνείο Κρήτης
– μία σειρά προϊόντων αφιερωμένη στη Μαρία Κάλλας θα διατίθεται στο SNFCC STORE στο ΚΠΙΣΝ και στο snfccstore.com. Εμπνευσμένα από τις εμφανίσεις της στην Ελλάδα και βασισμένα σε σπάνιες φωτογραφίες και ντοκουμέντα, τα προϊόντα της ΕΛΣ, υψηλής αισθητικής και ποιότητας, σε αποχρώσεις του μαύρου, του μπεζ και του χρυσού, τα προϊόντα περιλαμβάνουν Ημερολόγιο Μαρία Κάλλας 2023 σε θήκη δίσκου βινυλίου, ανατύπωση σε διάσταση αφίσας και αφισέτας του εξωφύλλου του προγράμματος της Μήδειας της ΕΛΣ του 1961 με τη Μαρία Κάλλας στο Αρχαίο Θέατρο Επιδαύρου, εκτύπωση σε πλεξιγκλάς τριών σπάνιων φωτογραφιών της Μαρίας Κάλλας από τις παραγωγές της ΕΛΣ Τόσκα, Νόρμα και Μήδεια, συλλεκτικό κερί για τη Μήδεια με άρωμα από άγρια κρίνα της Κολχίδας, μια αναφορά στη Μήδεια), κ.α..
