Από τη Μελίνα Σιδηροπούλου
Και ξαφνικά κρατάς στα χέρια σου ένα κομμάτι γης. Η επαφή με τον πηλό είναι αίσθηση πρωτόγνωρη. Η αφή ενεργοποιείται, το ίδιο και η δημιουργικότητα. Στο εργαστήρι της κεραμίστριας Χρυσάνθης Λυμπεραίου έχουμε φορέσει όλοι τις ποδιές μας (και τις μάσκες μας) και ο καθένας στον πάγκο του εξοικειώνεται με το υλικό. Τα χέρια επιτέλους λερώνονται! Θα πρέπει να δουλέψει κανείς πρώτα τον πηλό βουτώντας τα δάχτυλα στο νερό κι έπειτα να τον μαλακώνει σιγά-σιγά, σαν να του εμφυσά ζωή. Κάτι πρωτόγονο αφυπνίζεται από αυτή διαδικασία που μας απελευθερώνει από σκέψεις, έγνοιες και κυρίως… οθόνες! Η κεραμική ήταν ό,τι ακριβώς χρειαζόμασταν, αφού μας επανασυνδέει με το χώμα, τη φύση και τον εαυτό μας.
«Από την πρώτη κιόλας συνάντηση μπορεί κανείς να φτιάξει κάτι ολοκληρωμένο, π.χ. ένα μπολ. Κι αναφέρω το μπολ, καθώς υπήρξε ένα από τα πρώτα σκεύη που επινόησε ο άνθρωπος, προκειμένου να αντικαταστήσει τη χούφτα του και να τοποθετεί πράγματα», μας εξηγεί η Χρυσάνθη. Στην πρώτη φάση θα πρέπει κανείς να σκεφτεί και να σχεδιάσει το αντικείμενο που θέλει να φτιάξει, έπειτα να το υλοποιήσει και κατόπιν να το τοποθετήσει για ψήσιμο στο καμίνι. Γύρω μας υπάρχουν ατσαλίνες (σ.σ.: μικρές σπάτουλες που βοηθάνε στη διαμόρφωση του σχήματος κάθε αντικειμένου), ξύλινες γλυφίδες για να σχηματίσει κανείς μοτίβα πάνω στον πηλό, πινέλα, πηχάκια, πλάστες, τροχός, χρώματα. Ενα μικρό, ολόκληρο σύμπαν. Τι ήταν εκείνο όμως που τη γοήτευσε την ίδια ως καλλιτέχνη για να επιλέξει την κεραμική ως μέσο έκφρασης, τη ρωτάμε καθώς δουλεύουμε τον πηλό. «Από την πρώτη κιόλας επαφή συνειδητοποίησα ότι αυτό το εύπλαστο, φυσικό υλικό, που συνεργάζεται αρμονικά με το νερό και τη φωτιά, ταίριαζε απόλυτα με την προσωπικότητά μου και την ανάγκη μου να εκφράσω ιδέες και συναισθήματα», μας απαντά η Χρυσάνθη Λυμπεραίου.
«Από την πρώτη κιόλας συνάντηση μπορεί κανείς να φτιάξει κάτι ολοκληρωμένο, π.χ. ένα μπολ», μας εξηγεί η κεραμίστρια Χρυσάνθη Λυμπεραίου.
Δίπλα ο «συμμαθητής» μας Μάνος Σπανός, φωτογράφος στο επάγγελμα, με σπουδές στη Συντήρηση Εργων τέχνης, που ήδη φτιάχνει εξαιρετικά αντικείμενα. «Προσωπικά με μαγεύουν οι πιο πρίμιτιβ φόρμες των προϊστορικών αγγείων», μας λέει. Ο Μάνος ξεκίνησε θέλοντας να δοκιμάσει μία ακόμα τέχνη και να φτιάξει κάποια αντικείμενα για τις φωτογραφήσεις του. Προχώρησε όμως πολύ περισσότερο! «Στην κεραμική μού αρέσει η αμεσότητα που έχεις με το υλικό, που το πιάνεις με τα χέρια σου, είναι σαν να γυρίζεις πολύ πίσω. Και βέβαια πάντα υπάρχει το στοιχείο της έκπληξης, αφού στο τελικό στάδιο είναι το καμίνι που αναλαμβάνει δράση, η φωτιά. Πάντα αδημονούμε όλοι όταν το ανοίγουμε για να δούμε τα αντικείμενά μας», προσθέτει.
Κεραμική, το νέο ζεν
Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται έκρηξη ενδιαφέροντος για την κεραμική – είτε πρόκειται για τον Μπραντ Πιτ που εξασκείται με τον φίλο του Λεονάρντο Ντι Κάπριο στο στούντιο του πρώτου, είτε απλώς για όλους εμάς που βρήκαμε ένα νέο μέσο έκφρασης. Σήμερα, εργαστήρια κεραμικής ξεπηδούν στις γειτονιές της Αθήνας, ενώ ανοίγουν επίσης χώροι τέχνης αφιερωμένοι στην ανάδειξη της κεραμικής, όπως το «Sealed Earth» στην περιοχή της Ακρόπολης.
Τα τελευταία χρόνια σημειώνεται έκρηξη ενδιαφέροντος για την κεραμική – είτε πρόκειται για τον Μπραντ Πιτ που εξασκείται με τον φίλο του Λεονάρντο Ντι Κάπριο στο στούντιο του πρώτου, είτε απλώς για όλους εμάς.
«Ξεκίνησα σχεδόν πριν από δέκα χρόνια κεραμική δίπλα σε μεγάλους δασκάλους. Ετσι, θέλησα να φτιάξω έναν χώρο όπου θα μπορούν να εργάζονται παρέα κεραμίστες και καλλιτέχνες, αλλά και θα μαθαίνουν από την αρχή όσοι ενδιαφέρονται. Παράλληλα, στο “Sealed Earth” μάς ενδιαφέρει να αναδείξουμε συλλογικά την κεραμική ως τέχνη και μέσα από τις εκθέσεις που διοργανώνουμε», εξηγεί η Λουκία Θωμοπούλου, ιθύνων νους του «Sealed Earth». «H κεραμική κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος τα τελευταία χρόνια. Γιατί σε γειώνει και σε φέρνει σε επαφή με τον εαυτό σου. Δεν είναι τυχαίο που οι “New York Times” έγραφαν προ ετών ότι είναι η “νέα γιόγκα”, τη συνιστούν πραγματικά και ψυχολόγοι!» προσθέτει η Λουκία. Στον χώρο θα βρει κανείς βιβλιοθήκη για την κεραμική και σημαντικούς εκπροσώπους της, ενώ το “Sealed Earth” διαθέτει και e-shop στηρίζοντας έμπρακτα τους δημιουργούς του. Ανάμεσα στους δημιουργούς είναι και η Μάρα Δεσύπρη που ξεκίνησε κι εκείνη να πειραματίζεται με την τέχνη εδώ και σχεδόν δέκα χρόνια: «Με γοήτευσε πολύ η κεραμική, μου χάρισε ηρεμία και με βοήθησε πολύ να εξασκήσω την υπομονή μου, αφού η διαδικασία έχει πολλά στάδια», δηλώνει η φωτογράφος.
Κεραμίστες, αυτοί οι άγνωστοι
Το καλοκαίρι του 2021, τρεις μεγάλες εκθέσεις τίμησαν την κεραμική μας παράδοση και τους σύγχρονους δημιουργούς. Στην έκθεση «Μελανά» που φιλοξενήθηκε στην Ελληνοαμερικανική Ενωση παρουσιάστηκαν ιστορικά έργα και σύγχρονες δημιουργίες 55 Ελλήνων καλλιτεχνών με κοινό τόπο το μαύρο χρώμα ως αποτέλεσμα είτε του υαλώματος και του τρόπου εφαρμογής, είτε λόγω του είδους του πηλού και του τρόπου του ψησίματος – κάτι που γινόταν στο παρελθόν. Υπέροχα σχήματα όπως η «Δίνη» της Ιωσηφίνας Κοσμά και οι «Σπόνδυλοι» του Ηλία Χριστόπουλου, η «πανοπλία» της Βέρας Σιατερλή, με τον τίτλο «ΔΑ Μάτερ, Γη Μήτρα, Δήμητρα», οι «Πυρήνες» του Νίκου Σκλαβενίτη, μια εντυπωσιακή σύνθεση στον τοίχο, η «Λάβα» της Λυμπεραίου, το μικρό σμήνος από 36 κοράκια στο έργο «Οιωνός» του Γιώργου Ποντίκη, για να αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια έργα, επιβεβαιώνουν τη δυναμική της σύγχρονης εγχώριας σκηνής.
«Με ενδιέφερε να γίνει μια μουσειακή έκθεση για την κεραμική. Ενας από τους στόχους ήταν να αναδείξουμε ότι υπάρχει παρουσία πολύ σημαντικών κεραμιστών με κέντρα και εκτός Αθηνών – στην Κρήτη, στην Κέρκυρα, στην Καρδίτσα κ.ά. Οι Έλληνες κεραμίστες μπορεί να είναι γνωστοί στο εξωτερικό, να συμμετέχουν σε Μπιενάλε με δικά τους έξοδα, να μας εκπροσωπούν, και εδώ να μην τους γνωρίζουμε καν και να μην τους στηρίζει το κράτος, όπως συμβαίνει με άλλες τέχνες. Αυτό πρέπει να αλλάξει», σημειώνει η Ίρις Κρητικού, επιμελήτρια της έκθεσης. Ανάμεσα στα έργα είχαμε την ευκαιρία να θαυμάσουμε ιστορικής σημασίας «μελανά», έργα από το αρχείο της οικογενειών με μεγάλη παράδοση, όπως της οικογένειας Κουρτζή από τη Λέσβο, του Ρόδιου από τη Σκόπελο και Ατσόνιου από τη Σίφνο.
Δημιουργικό διάλογο με τον χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας, την «Κοιλάδα των Θεών», άνοιξε η 6η έκθεση που διοργάνωσε η ομάδα «Κεραμέων Ίχνη» σε συνεργασία με την Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηλείας και τη Λέσχη Φίλων Κλασικής Μουσικής Πάτρας. Η ομάδα απηύθυνε πρόσκληση σε 47 καλλιτέχνες, τα έργα των οποίων παρουσιάζονται στο Περιστύλιο του Αρχαιολογικού Μουσείου. Η ομάδα (Ηλίας Χριστόπουλος, Χαρούλα Κοροπούλη, Βασίλης Παπαϊωάννου, Μαριλένα Λιβεριάτου και Βασίλειος Αναστασόπουλος) με βάση την Πάτρα εργάζεται σταθερά εδώ και 10 χρόνια για την καθιέρωση της κεραμικής τέχνης, την επιμόρφωση των Ελλήνων κεραμιστών με τη διοργάνωση σεμιναρίων και Συμποσίων και τη διαρκή διάδραση των Ελλήνων δημιουργών με το διεθνές γίγνεσθαι. Σχεδόν κάθε δύο χρόνια παρουσιάζουν μια σημαντική έκθεση για το χώρο, όπως τώρα στην αρχαία Ολυμπία, η οποία θα διαρκέσει ως τις 26 Σεπτεμβρίου.
«Η κεραμική είναι τέχνη θεραπευτική. Το χώμα θεραπεύει», μας λέει ο Ηλίας Χριστόπουλος της ομάδας «Κεραμέων Ίχνη».
«Η κεραμική είναι τέχνη θεραπευτική. Το χώμα θεραπεύει. Ο νους ησυχάζει αυτές τις 3-4 ώρες που μπορεί να διαρκεί ένα μάθημα. Προσφέρει μεγάλη ικανοποίηση να φτιάχνει κανείς κάτι δικό του, με τα χέρια του, έχει μαγικές πτυχές», μας λέει ο Ηλίας Χριστόπουλος, προσπαθώντας να εξηγήσει το ενδιαφέρον του κόσμου. Υπολογίζεται ότι τώρα πρέπει να υπάρχουν 300-400 δημιουργοί, μεμονωμένοι ή σε ομάδες, που ασχολούνται επαγγελματικά, μολονότι δεν υπάρχει πανεπιστήμιο στην Ελλάδα, αλλά δημόσιο ΙΕΚ (αρκεί να αναλογιστεί κανείς ότι στην Τουρκία υπάρχουν 25 πανεπιστήμια). «Αυτό είναι ένα σημαντικό πρόβλημα για τον κλάδο», σημειώνει ο Χριστόπουλος, «καθώς δεν υπάρχει ισότιμος φορέας για να αναγνωρίσει τις σπουδές και όσων επιλέγουν τελικά πανεπιστήμια του εξωτερικού».
Την αιγαιοπελαγίτικη παράδοση -και όχι μόνο- τίμησε φέτος το «Mon Coin Studio», ένας ακόμη χώρος αφιερωμένος στην κεραμική. Εκατό καλλιτέχνες και εργαστήρια από την Αθήνα, την Πελοπόννησο, τη Βόρεια Ελλάδα, την Κέρκυρα παρουσίασαν δημιουργίες εμπνευσμένες από τη δική τους πρόσληψη του Αιγαίου, έτσι όπως έχει διαμορφωθεί μέσα από τη δική τους ματιά, τις αισθήσεις, την παράδοση, την τέχνη, την Ιστορία και τους μύθους. «Είναι μια αγαπημένη θεματική που ενώνει όλους τους δημιουργούς», εξηγεί η Εleonore Trenado-Finetis, ιδιοκτήτρια του χώρου. Εδώ, χρηστικά αντικείμενα, γλυπτά και έργα καλλιτεχνών συνυπάρχουν. «Κάθε φορά το θέμα που θέτουμε αποτελεί και μια μορφή άσκησης, μια πρόκληση για τους δημιουργούς», εξηγεί η ίδια, όπως η επόμενη που θα αφορά το ντιζάιν. «Στόχος μας είναι να γυρίσει η τέχνη στους δρόμους, να γίνει προσβάσιμη και προσιτή στο ευρύ κοινό. Να υπάρχουν χώροι, όπως ο δικός μας, που να μπορεί άμεσα να έρχεται κανείς σε επαφή με την κεραμική», σημειώνει και συμπληρώνει: «Όπως βέβαια και να κάνουμε γνωστούς τους Ελληνες καλλιτέχνες στο εξωτερικό».
Και όπως συμβαίνει συχνά με τα χόμπι και τις τέχνες, και η κεραμική μοιάζει με υπόθεση θηλυκή. Υπάρχει άραγε κάποια ιδιαίτερη σύνδεσή μας με αυτή, ρωτάμε τη Χρυσάνθη Λυμπεραίου. «Η υπομονή και η φαντασία σίγουρα είναι στοιχεία που ταιριάζουν σε μια γυναίκα. Επίσης, αυτή η ιδιαίτερη ανάγκη που πολλές φορές μάς κυριεύει και μας ωθεί να εκφραστούμε άλλοτε με ευαισθησία και άλλοτε με δυναμισμό βρίσκει στην κεραμική το κατάλληλο πεδίο». Καιρός λοιπόν να λερώσετε τα χέρια σας.
