Ακόμα και αν κάποιος δεν έχει ειδικό ενδιαφέρον για τη λογοτεχνία, δεν μπορεί πλέον να μη γνωρίζει τη Margaret Atwood, τη συγγραφέα του μυθιστορήματος «Handmaid’s Tale» («Η ιστορία της θεραπαίνιδας»), στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη τηλεοπτική σειρά που περιγράφει ένα απολυταρχικό καθεστώς όπου οι γυναίκες αντιμετωπίζονται σαν εργαλεία αναπαραγωγής. Ένα σενάριο μυθοπλασίας το οποίο, ειδικά σε μια εποχή που γίνονται βήματα προς τα πίσω σε θέματα αυτοδιάθεσης του γυναικείου σώματος, δεν απέχει πάρα πολύ από την πραγματικότητα.
Η πολυβραβευμένη δημιουργός (μεταξύ άλλων με Premio Mondello, Commonwealth, Orange και Booker) επισκέφτηκε τη χώρα μας ως προσκεκλημένη του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος. Σε μια βραδιά στο Pierce, στην Αγία Παρασκευή, συνομίλησε με τον Χάρη Βλαβιανό, βραβευμένο ποιητή και καθηγητή Ιστορίας, στην εναρκτήρια διάλεξη της σειράς S. Sue Horner Lectureship in Gender Studies & Religion, με τίτλο «Does literature matter in this twittering world?» («Μετράει η λογοτεχνία σε αυτό τον κόσμο του Twitter?»). Η λογοτεχνία στο σύγχρονο κόσμο, η δημοκρατία και οι κίνδυνοι που καραδοκούν, οι πηγές έμπνευσης για τους αγώνες των γυναικών και η περίπλοκη σχέση της θρησκείας και φύλου ήταν μερικά από τα σημαντικότερα θέματα που απασχόλησαν τη συζήτηση.
Η τηλεοπτική μεταφορά του «The Handmaid’s Tale» το 2017 – η οποία ήρθε 27 χρόνια μετά από την αρχική κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος, το 1990 – γέννησε μία από τις κυρίαρχες μορφές διαμαρτυρίας της εποχής μας, αφού γυναίκες σε όλο τον κόσμο εμφανίζονται στο δημόσιο χώρο με τη χαρακτηριστική κόκκινη ενδυμασία των Θεραπαινίδων της ομώνυμης σειράς για να διεκδικήσουν το δικαίωμά τους στην ισότητα και την αυτοδιάθεση του σώματός τους. «Ζούμε σε μια οπτική εποχή», σημείωσε η Atwood. «Αυτό που κατόρθωσε η σειρά είναι να προσφέρει ένα ισχυρό, παγκόσμιο οπτικό σύμβολο που επιτρέπει στα άτομα που το χρησιμοποιούν να τραβούν την προσοχή των ΜΜΕ και να περνούν το μήνυμα, χωρίς να κινδυνεύουν να διωχθούν από έναν χώρο ή να συλληφθούν».
«Αυτό που κατόρθωσε η σειρά είναι να προσφέρει ένα ισχυρό, παγκόσμιο οπτικό σύμβολο που επιτρέπει στα άτομα που το χρησιμοποιούν να τραβούν την προσοχή των ΜΜΕ και να περνούν το μήνυμα, χωρίς να κινδυνεύουν να διωχθούν από έναν χώρο ή να συλληφθούν»
Όπως εξήγησε, οι απόψεις για το κατά πόσο η θρησκευτική, μισογυνική δυστοπία που περιγράφει το «The Handmaid’s Tale» μπορεί να αποτελεί πραγματική απειλή για τις σύγχρονες κοινωνίες διίστανται: «Στην Αμερική, υπάρχουν αυτοί που λένε ότι “αυτά τα πράγματα δεν μπορούν να συμβούν ποτέ σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία σαν τη δική μας”. Στη Δυτική Ακτή όμως, που παραδοσιακά προηγείται των εξελίξεων, ακούς όλο και συχνότερα ότι το “The Handmaid’s Tale” είναι ήδη εδώ».
Ωστόσο, η Atwood δηλώνει αισιόδοξη για το μέλλον της δημοκρατίας. «Και οι τυραννίες είναι εύθραυστες», ανέφερε. Άλλωστε, «η ίδια η συγγραφή είναι μια πράξη ελπίδας» όπως σημείωσε, μιλώντας για τη συμμετοχή της στο project Future Library, στο πλαίσιο του οποίου θα συλλέγονται έργα διάσημων συγγραφέων μέχρι το 2114, οπότε και θα τυπωθούν σε χαρτί φτιαγμένο από δέντρα που φύονται ειδικά για αυτόν τον σκοπό στο Όσλο της Νορβηγίας.
Η οπτική της παραμένει θετική και σε ό,τι αφορά τη σχέση της νέας γενιάς, της Generation Z, με το βιβλίο. Όπως ανέφερε, υπάρχουν συγκεκριμένες μορφές μέσων κοινωνικής δικτύωσης που ενισχύουν τη σχέση των νέων με το βιβλίο. «Οι έφηβοι προτιμούν να διαβάζουν βιβλία που τους προτείνουν άλλοι έφηβοι και όχι οι εκδότες ή οι δάσκαλοί τους», υπογράμμισε.
«Στην Αμερική, υπάρχουν αυτοί που λένε ότι “αυτά τα πράγματα δεν μπορούν να συμβούν ποτέ σε μια φιλελεύθερη δημοκρατία σαν τη δική μας”. Στη Δυτική Ακτή όμως, που παραδοσιακά προηγείται των εξελίξεων, ακούς όλο και συχνότερα ότι το “The Handmaid’s Tale” είναι ήδη εδώ»
Όταν ερωτήθηκε από τον Χάρη Βλαβιανό για το φαινόμενο της cancel culture, η Atwood σχολίασε: «Το σχήμα έχει κάπως έτσι: Στην κορυφή είναι η τυραννία, στο κατώτατο επίπεδο είναι το χάος και στη μέση εντοπίζουμε τη φιλελεύθερη δημοκρατία. Το cancelling προωθήθηκε στα social media από ανθρώπους στον προοδευτικό χώρο, αλλά βλέπουμε ότι τώρα χρησιμοποιείται από τους συντηρητικούς, ώστε αυτοί να απαγορεύουν βιβλία. Όταν εφευρίσκεις ένα όπλο, ο αντίπαλός σου θα το πάρει και θα το χρησιμοποιήσει εναντίον σου. Σε κάθε περίπτωση, πίσω από την έννοια της απαγόρευσης και της λογοκρισίας υπάρχει πάντα το ίδιο σκεπτικό προς την αντίθετη άποψη: “Δεν σου επιτρέπω να μιλήσεις”. Εμείς οφείλουμε να παραμείνουμε μετριοπαθείς».
Απαντώντας στην ερώτηση του Χάρη Βλαβιανού για τα αναγνώσματα που την έχουν καθορίσει, η ίδια ξεχώρισε αυτά με τα οποία ήρθε σε επαφή σε πολύ νεαρή ηλικία: τα παραμύθια, τη Βίβλο, την ελληνική μυθολογία και τον Σαίξπηρ.
«Το cancelling προωθήθηκε στα social media από ανθρώπους στον προοδευτικό χώρο, αλλά βλέπουμε ότι τώρα χρησιμοποιείται από τους συντηρητικούς, ώστε αυτοί να απαγορεύουν βιβλία».
Οι επιρροές της από την ελληνική μυθολογία έγιναν εμφανείς και στο ποίημά της «Σειρήνα που κλωσάει τα αβγά της» που ανέγνωσαν από κοινού με τον Χάρη Βλαβιανό κατά την ολοκλήρωση της διάλεξης – εκείνη στα αγγλικά και ο Χάρης Βλαβιανός στην ελληνική μετάφραση που πραγματοποίησε ο ίδιος.
Margaret Atwood: Τρία κορυφαία βιβλία μύησης στο λογοτεχνικό σύμπαν της
«Η ιστορία της θεραπαίνιδας» (εκδ. Ψυχογιός, 2018)
Η Δημοκρατία της Γαλαάδ προσφέρει στην Τουφρέντ μόνο μία επιλογή: την αναπαραγωγή. Αν παρεκκλίνει απ’ τον σκοπό της, θα καταλήξει, όπως όλοι οι αντιφρονούντες, κρεμασμένη στο Τείχος, ή θα σταλεί στις Αποικίες, όπου θα βρει αργό και μαρτυρικό θάνατο από ραδιενέργεια. Αλλά ακόμα κι ένα απολυταρχικό καθεστώς δεν μπορεί να αφανίσει τον πόθο – ούτε της Τουφρέντ ούτε και των δύο ανδρών απ’ τους οποίους κρέμεται η μοίρα της.
Μια μεγαλοφυής, συγκλονιστική δυστοπία για το κακό που παραμονεύει στην ανθρώπινη φύση, διαβάζεται και σαν σκοτεινό χρονικό μιας εναλλακτικής πραγματικότητας ή σαν σπαραχτική μαρτυρία για τη θέση της γυναίκας στον σύγχρονο κόσμο.
«Οι διαθήκες» (εκδ. Ψυχογιός, 2020)
Δεκαπέντε χρόνια μετά τα όσα περιγράφονται στην Ιστορία της Θεραπαινίδας, το θεοκρατικό καθεστώς της Δημοκρατίας της Γαλαάδ παραμένει ισχυρό, αλλά τα πρώτα σημάδια της παρακμής αρχίζουν να γίνονται φανερά. Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή, οι ζωές τριών ολότελα διαφορετικών γυναικών συναντιούνται, και τα αποτελέσματα μπορεί να είναι εκρηκτικά.
Οι δύο ανήκουν στην πρώτη γενιά που ενηλικιώνεται μέσα στην τυραννία. Στις δικές τους μαρτυρίες προστίθεται μια τρίτη: της Θείας Λίντια, το περίπλοκο παρελθόν και το αβέβαιο μέλλον της οποίας επιφυλάσσουν πολλές εκπλήξεις και ανατροπές.
Καθώς η Άτγουντ μάς οδηγεί στα άδυτα του καθεστώτος της Γαλαάδ, καθεμιά από τις ηρωίδες της πρέπει να αποδεχτεί ποια είναι και να αποφασίσει ως πού είναι διατεθειμένη να φτάσει γι’ αυτό που πιστεύει…
Η αριστουργηματική συνέχεια της θρυλικής Ιστορίας της Θεραπαινίδας έφερε στη συγγραφέα ένα ακόμα βραβείο Booker.
Η χρονιά της πλημμύρας (εκδ. Ψυχογιός, 2010)
Σε ένα όχι και τόσο μακρινό μέλλον, η οικολογική καταστροφή και η εξαθλίωση της ανθρώπινης ύπαρξης είναι πλέον γεγονός. Ο Αδάμ-Ένα, ο καλοσυνάτος ηγέτης των “Κηπουρών του Θεού” -μια παραθρησκευτικής σέκτας αφιερωμένης στη συμφιλίωση της επιστήμης και της θρησκείας καθώς και στη διατήρηση των φυτικών και ζωικών ειδών- είχε προβλέψει από καιρό μια φυσική καταστροφή που θα άλλαζε τη μορφή της Γης. Και δυστυχώς, επαληθεύεται. Μόνο δυο γυναίκες φαίνεται να έχουν επιζήσει. Η Ρεν, μια νεαρή χορεύτρια που είχε βρει καταφύγιο στο σεξ κλαμπ όπου δουλεύει, και η Τόμπι, “Κηπουρός του Θεού”, που κλειδώνεται σ’ ένα πολυτελές σπα. Άραγε, υπάρχουν άλλοι επιζήσαντες; Η κολλητή της Ρεν; Ο αγαπημένος της Τζίμι; Καθώς ο Αδάμ-Ένα και οι οπαδοί του προσπαθούν να τα βγάλουν πέρα σ’ έναν μεταλλαγμένο κόσμο, η Ρεν και η Τόμπι θα πρέπει να βρουν κι αυτές μια άκρη στη ζωή τους.
