Από τη Βιβή Μωραΐτου
Αυτή τη σεζόν αποχωρίστηκε το σανίδι τής εδώ και σχεδόν τέσσερις δεκαετίες δικής της θεατρικής στέγης, το Θέατρο της οδού Κεφαλληνίας, για ναπραγματοποιήσει ένα ακόμα μεγάλο της όνειρο. Ο ρόλος της τυχοδιώκτριας γυρολόγου του πεδίου των μαχών Αννας Φίρλινγκ, από το αριστούργημα του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Η Μάνα Κουράγιο και τα παιδιά της», από τις 4 Δεκεμβρίου στην Κεντρική Σκηνή του Εθνικού Θεάτρου σε σκηνοθεσία Στάθη Λιβαθινού, ήταν διακαής της πόθος της Μπέτυς Αρβανίτη.
«Αυτό το έργο δεν μπορούσε με τίποτα να φιλοξενηθεί χωροταξικά στο δικό μου θέατρο. Δεν μπορώ να πω ότι η πρόταση του Εθνικού δεν ήταν και δική μου», ομολογεί. Βρήκε χρόνο να μιλήσει στο Marie Claire στην τελική ευθεία για την πρεμιέρα και ανάμεσα σε πολύωρες καθημερινές πρόβες. Ομως η ίδια, απτόητη. «Δεν μπορώ να πω, είναι εξαντλητικό. Αυτό τον καιρό δεν κάνω τίποτε άλλο παρά μόνο αυτό. Σαν καλόγρια ζω!», παραδέχτηκε γελώντας και ήταν σαφές πως η χαρά της υπερσκελίζει την κούραση.
Τι είναι αυτό που κάνει σήμερα τη Μάνα Κουράγιο τόσο επίκαιρη, κυρία Αρβανίτη;
Όπως όλα τα κλασικά έργα, για να είναι κλασικά, είναι, έτσι κι αλλιώς, διαχρονικά. Αλλά το συγκεκριμένο είναι βαθιά αντιπολεμικό και έχει επίσης μια πολύ βαθιά ματιά στην ανθρώπινη φύση. Βαθιά και συγχρόνως σαρκαστική. Δηλαδή, πώς μπορεί να διαβρωθεί ο άνθρωπος μέσα από τις κοινωνικές συνθήκες, πόσο η ανάγκη της επιβίωσης μπορεί να οδηγήσει σε συμβιβασμούς και πώς η ηθική παύει να υφίσταται μπροστά στην επιβίωση. Ολα αυτά είναι πάρα πολύ σύγχρονα, όπως καταλαβαίνουμε. Θέλω να πω ότι μέσα από όλες τις εποχές αυτός είναι ο άνθρωπος. Είναι μια τομή πολύ βαθιά. Αυτό ακριβώς κάνει εδώ ο Μπρεχτ και το σαρκάζει αυτό πολύ. Επίσης, χρησιμοποιεί όλα τα είδη του θεάτρου: από το τσίρκο και το καμπαρέ μέχρι το βαθύ δράμα. Τα πάντα! Ο ρόλος της Μάνας Κουράγιο είναι πάρα πολύ σπουδαίος. Είναι, ας πούμε, σαν τη φύση, που δεν έχει ηθική, υπηρετεί τα βαθιά ένστικτα της επιβίωσης και της ανάγκης, και βέβαια εισπράττει μόνο μεγάλες απώλειες με αυτόν τον τρόπο. Είναι ένας ρόλος μεγάλων απαιτήσεων. Δύναμης ψυχικής, σωματικής, δύναμης κάθε είδους. Τι να πω… είναι μεγάλη πρόκληση.
Για πολλοστή φορά συνεργάζεστε με τον Στάθη Λιβαθινό. Πώς είναι να δουλεύει κανείς με έναν άνθρωπο που, θα έλεγα ότι, είναι σχεδόν οικογένεια;
Είναι οικογένεια! Εχουμε κάνει άπειρες διαδρομές παρέα, που νομίζω ότι άξιζαν τον κόπο. Τον εκτιμώ βαθύτατα. Εχουμε τεράστια ιστορία πίσω μας. Αυτό έχει πάρα πολλά θετικά, γιατί το να γνωρίζει κανείς βαθιά τον άλλον διευκολύνει τη σχέση και την επαφή, την επικοινωνία – είσαι πολύ πιο ανοιχτός, πολύ πιο αληθινός. Είναι πολύ σημαντικό γιατί ξέρει ο άλλος τον τρόπο να σε ανακινήσει πιο εύκολα ερμηνευτικά. Ξέρει τα κουμπιά σου, που λέμε. Μπορεί απείρως ευκολότερα να σου δημιουργεί τις συνθήκες του να είσαι (σ.σ.: ο χαρακτήρας), να σε εμπνεύσει. Από την άλλη μεριά, βέβαια, μπορεί να έρχεσαι και ευκολότερα σε κόντρες – δημιουργικά πάντα.
Προτιμάτε τα «βαριά» έργα, τους «στριφνούς» συγγραφείς, που έχουν μεγάλο βάθος, έτσι δεν είναι;
Τους βρίσκω πιο ενδιαφέροντες. Δεν έχω καμία αντίρρηση για το πιο ελαφρύ θέατρο, αρκεί να είναι καλό το έργο. Μόνο στα κακά έργα έχω αντίρρηση. Κάτι πιο ανάλαφρο δεν σημαίνει απαραίτητα ότι είναι και κακό. Γενικά, με ενδιαφέρουν οι μεταμορφώσεις και αυτό που λένε το σπάσιμο της καθωσπρέπει και της ωραίας εικόνας. Αυτά τα έργα σε απελευθερώνουν. Οταν έχεις την ευκαιρία να σπάσεις τη φόρμα μέσω των ρόλων, τότε απελευθερώνονται άλλες δυνάμεις από μέσα σου. Εχει πολύ πιο μεγάλο ενδιαφέρον ο δρόμος αυτός.
Στη διαδρομή σας κάνατε μια μεγάλη στροφή από σταρ του κινηματογράφου στο ποιοτικό θέατρο;
Αυτό δεν είναι μεγάλη στροφή. Αυτό είναι μεγάλη παρεξήγηση! Διότι πάντα με ενδιέφερε το θέατρο. Είναι φυσικό να δημιουργείται αυτή η εντύπωση επειδή το σινεμά μένει, ενώ το θέατρο δεν μένει παρά μόνο στη μνήμη, ίσως, αυτών που το έχουν δει. Η συνεχής παρουσία των ταινιών, λοιπόν, δημιουργεί την αίσθηση ότι ήμουν μια σταρ του σινεμά. Δεν ήμουν. Εντάξει, είχα κάνει κάποιες ταινίες, αλλά παράλληλα έκανα και όσο καλύτερο θέατρο μπορούσα, με την έννοια ότι τότε δεν το καθόριζα εγώ, έμπαινα στις επιλογές άλλων ανθρώπων. Εκανα και κάποια εμπορικά πράγματα, αλλά έκανα Λαϊκό Πειραματικό Θέατρο με τον Λεωνίδα Τριβιζά, έκανα με τον Σεβαστίκογλου. Με αφορούσε περισσότερο από τις ταινίες, τις οποίες έκανα πάντα καλοκαίρι, που δεν δούλευα στο θέατρο. Για μένα ήταν ένα διασκεδαστικό παιχνίδι το σινεμά.
Φοβερά αριστοκρατική και πάρα πολύ όμορφη, δεν εγκλωβιστήκατε όμως στην εικόνα της ωραίας. Πώς;
Όχι… είναι βαρετή! Το να αναπαράγεις μια εικόνα είναι κάτι που, πρώτον, με τα χρόνια δεν είναι δυνατό και, δεύτερον, είναι βαρετό. Και βαριέμαι και εύκολα! Δεν λέω πως δεν είμαι φιλάρεσκη, αλλά στη δουλειά μου τα πιο σημαντικά πράγματα τα έχω κάνει στραπατσάροντας -και όχι προβάλλοντας- την εμφάνισή μου.
Εχει έρθει ποτέ η στιγμή να πείτε «δεν αντέχω άλλο» ή «τα παρατάω» μπροστά σε κάτι δύσκολο;
Όχι ακόμα! Οχι, όχι, δεν έχει προκύψει αυτό. Ισα-ίσα, που τα δύσκολα με διεγείρουν, με ιντριγκάρουν. Μου δίνουν την ενέργεια να τα φέρω εις πέρας. Από τη στιγμή που όσα διαλέγεις σου αρέσουν, δημιουργείται η ανάγκη να πας εις βάθος. Και δεν τελειώνει αυτό ποτέ! Γιατί ποτέ δεν μπορεί να φτάσει κανείς στο τέλειο – αυτό που φαντάζεται τουλάχιστον. Η αυτοκριτική είναι η αυστηρότερη μέθοδος. Ακούς, ας πούμε, πολύ επαινετικά σχόλια κι εσύ λες, «βρε παιδί μου, ναι, αλλά εμένα μου λείπει αυτό ή έπρεπε να είχα κάνει εκείνο». Ισως γι’ αυτό έχει μεγάλη σημασία η κριτική των ομοίων μας, που ξέρουν, ας πούμε, το métier, ξέρουν από μέσα τη «μαγειρική» του πράγματος.
«Με αφορά η ζωή. Με ενδιαφέρει. Εχω περιέργειες. Ακόμα. Και πάρα πολλές περιέργειες στη δουλειά μου, η οποία δεν εξαντλείται, δεν αισθάνομαι ότι έχω κατακτήσει τα πάντα. Αυτό είναι μεγάλο κίνητρο για να συνεχίζω».
Πρόσφατα καταξιωμένος συνάδελφός σας δήλωνε πολύ πικραμένος κάποιες στιγμές από το χώρο του θεάτρου. Έχει έρθει ποτέ παρόμοια στιγμή και για εσάς;
Όχι, δεν έχω νιώσει προδομένη. Ίσα-ίσα εγώ αγαπώ τον χώρο και τους ανθρώπους του θεάτρου. Δεν εννοώ τους πάντες, γιατί θα ήταν παράλογο, αλλά γενικά το χώρο του θεάτρου τον αγαπώ. Ούτε θυμάμαι κάτι που να με έχει πικράνει.
Αυτό σημαίνει ότι είναι πολύ σωστές οι επιλογές σας και των προσώπων που σας περιβάλλουν.
Ναι, γιατί πιστεύω πάρα πολύ στη συνεργασία με τους ανθρώπους. Και προσπαθώ οι συνεργάτες μου όλοι να έχουν ένα ίδιο βλέμμα στα πράγματα. Να μιλάμε κοινή γλώσσα. Αλλιώς, πραγματικά, δεν γίνεται. Γιατί όλοι μιλάνε για το καλό θέατρο και ο καθένας εννοεί κάτι άλλο. Και πρέπει να πω ότι έχω υπάρξει τυχερή γιατί έχω κάνει συνεργασίες που θεωρώ πως ήταν πολύ πετυχημένες, με την έννοια του ότι έχω πλουτίσει μέσα από αυτές.
Σε ποιες θα θέλατε να αναφερθείτε;
Θα αναφερθώ, όπως αναφέρομαι πάντα, στον Μίνω Βολανάκη, ο οποίος μου άνοιξε φοβερούς δρόμους στην τέχνη και στη ζωή. Είναι από τους σπουδαίους ανθρώπους που έχω γνωρίσει και λέω είναι γιατί είναι! Φυσικά, τον Στάθη Λιβαθινό και από νεότερους σκηνοθέτες, θα έλεγα ότι με τον Νίκο τον Μαστοράκη έχουμε κάνει σημαντικά πράγματα μαζί. Οπως και με τον Δημήτρη τον Καραντζά, με τον οποίο δούλεψα τα τελευταία δύο χρόνια και ήταν μια συνεργασία πάρα πολύ σημαντική για μένα. Από εκεί και πέρα είμαι αρκετά ανοιχτή. Με ενδιαφέρουν πάρα πολύ οι νέοι άνθρωποι. Και τώρα στο Εθνικό συνεργάζομαι με πάρα πολλά νέα παιδιά, τα οποία είναι όλα πολύ αξιόλογα και νομίζω ότι αυτό έχει ουσία επειδή και δίνεις και παίρνεις. Η οπτική των νέων ανθρώπων, όσο κι αν είναι ανώριμη, έχει μεγάλη σημασία γιατί σε φέρνει έντονα στο σήμερα, στο τώρα. Με τη μείξη των γενεών συμβαίνει αυτό και έχει μεγάλο ενδιαφέρον. Δεν είσαι κάπου αλλού, δεν είσαι απέξω από την εποχή, είσαι εντός εποχής.
Πώς σας φαίνονται αυτές οι τόσο ψηφιακές γενιές;
Ε, τι να κάνουμε. Αυτό είναι το αλφάβητό τους και με αυτό θα δημιουργήσουν. Δεν είμαι εναντίον της τεχνολογίας και όλων αυτών. Κάθε καινούριο έχει τα καλά και τα κακά του. Το θέμα είναι πώς το χειρίζεσαι. Ωστόσο δεν έχω social media. Δεν έχω χρόνο. Το χρόνο μου τον χρειάζομαι για άλλα πράγματα.
Ειδικά τώρα, που είστε και γιαγιά…
Τώρα που είμαι και γιαγιά, είμαι πανευτυχής. (σ.σ.: το 2019 γεννήθηκε ο εγγονός της Ερμής). Αυτό είναι το μεγαλύτερο δώρο που μου έκανε η ζωή. Είναι συγκλονιστικό να παρακολουθείς
ένα πλάσμα από τότε που γεννήθηκε, πώς ανακαλύπτει τον κόσμο και μαθαίνει τη ζωή. Είναι κάτι καταπληκτικό! Τρελαίνομαι.
Δεν ήταν το ίδιο όταν γίνατε μητέρα;
Τώρα είμαι πιο συνειδητοποιημένη, καθώς όταν τόσο μικρή απέκτησα το γιο μου (σ.σ.: το συγγραφέα και ποιητή Αλέξη Σταμάτη) ήταν λιγάκι σαν παιχνίδι το όλο πράγμα. Αλλά οπωσδήποτε η μητρότητα είναι τόσο βαθύ συναίσθημα που ασφαλώς επηρεάζει όλη σου την ύπαρξη. Είναι κάτι που πλουτίζει τον άνθρωπο πολύ βαθιά. Χωρίς να το καταλαβαίνεις ή να το εκλογικεύεις, συμβαίνει. Είναι ένα βαθύ ένστικτο. Αλλά, όταν είσαι πολύ νέα δεν το αντιμετωπίζεις σε τέτοιο βάθος, το βλέπεις πιο πολύ σαν παιχνίδι, σαν χαρά και λίγο με το θράσος της άγνοιας.
Ποια συμβουλή θα δίνατε στον Ερμή;
Συμβουλές δεν δίνω. Αλλά αν κάτι θα έλεγα είναι να αγαπάει αυτό που κάνει. Αυτή είναι η ευτυχία της ζωής, δεν είναι τίποτε άλλο. Να αγαπάς αυτό που κάνεις, δηλαδή να μην καταπιέζεσαι. Αυτή είναι η ευχή μου. Από εκεί και πέρα βέβαια στεναχωριέμαι που δεν θα δω τι θα γίνει όταν μεγαλώσει.
Σας τρομάζει το τέλος; Το πέρασμα στην άλλη πλευρά;
Χωρίς να πιστεύω στα μεταφυσικά, θα πω ότι έχω μια περιέργεια για την άλλη πλευρά. Πραγματικά όμως ο θάνατος δεν είναι κομμάτι της ζωής. Είναι κάτι άλλο. Και εμένα προς τον παρόν με ενδιαφέρει η ζωή.
Και τα ρίσκα της;
Πάρα πολύ! Το λατρεύω το ρίσκο! Αν αφήναμε το φόβο να μας κυριεύσει, δεν θα παίρναμε κανένα ρίσκο. Και σκέφτομαι, για τις σχέσεις, που περνάνε σήμερα μεγάλη κρίση, ότι οι άνθρωποι φοβούνται να μην πληγωθούν και δεν ρισκάρουν. Έχουν την ανάγκη της ασφάλειας. Κι έτσι οστρακοποιούνται. Πραγματικά βάζουν ένα κέλυφος γύρω τους και δεν είναι ανοιχτοί
προς τίποτα. Μα έτσι δεν θα εισπράξουν και τίποτα. Υπάρχει αυτό το να μην πληγωθούν. Θεέ μου, ας πληγωθούν! Δεν γίνεται να μην πληγωθείς. Μέσα από την πληγή θα βγουν καινούρια πράγματα, καινούριο δέρμα.
«Πάρα πολλά λάθη έχω κάνει βεβαίως στη ζωή μου. Αλλά δεν θα ήμουν αυτή που είμαι. Είμαστε και τα λάθη μας, αυτά είναι που μας διαμορφώνουν, δεν είμαστε μόνο οι επιτυχίες ή τα θετικά μας».
Τι φταίει και οι άνθρωποι δεν είναι πια ανοιχτοί;
Όσα συμβαίνουν, γιατί συμβαίνουν πράγματα γύρω μας πολύ δραματικά και η γνώση μερικές φορές, αντί να μας ανοίγει, μας κλείνει. Σήμερα είναι πολύ μεγάλη η πληροφορία για να τη διαχειριστούν οι νέοι άνθρωποι. Και ο φόβος είναι πολύ κακός σύμβουλος, αλλά δεν μπορεί και να μην υπάρχει.
Ποια είναι η μεγαλύτερη σοφία που θεωρείτε ότι έχετε πλέον αποκομίσει;
Δεν έχω αποκομίσει καμία μεγάλη σοφία, απλώς πιστεύω ότι η φύση είναι σοφή. Δηλαδή, πιστεύω βαθιά ότι τελικά αυτό που μπορούμε αυτό και επιθυμούμε. Δεν επιθυμούμε κάτι που δεν μπορούμε. Γιατί άλλο είναι επιθυμώ και άλλο είναι νοσταλγώ. Λοιπόν εγώ δεν νοσταλγώ!
Νοσταλγία σημαίνει παρελθόν. Ποια είναι η σχέση σας με το χρόνο;
Είναι άχρονη. Τις συνέπειες του χρόνου τις αντιμετωπίζω όταν αντιμετωπίζονται. Με τις άλλες που δεν αντιμετωπίζονται, συμφιλιώνομαι. Πάντως, καταλήγω πάντα στο ότι όσο επιθυμώ και μπορώ, δεν έχω και πρόβλημα – γιατί αν πάψω να μπορώ, δεν θα επιθυμώ. Γι’ αυτό και λέω πως η φύση είναι πραγματικά σοφή. Θέλω να πω, αν κουράζομαι, αν δεν μπορώ να μάθω κείμενο, αν, αν, αν… -μιλάω τώρα για τη δουλειά μου-, πραγματικά δεν θα θέλω να το κάνω. Θέλεις να κάνεις κάτι που το μπορείς, όχι κάτι που δεν το μπορείς. Οπως, ας πούμε, με τον έρωτα, μειώνεται η επιθυμία, τι να κάνουμε. Ας πούμε, εγώ που λατρεύω τη θάλασσα, που λατρεύω το κολύμπι, δεν επιθυμώ να λάβω μέρος σε αγώνες κολύμβησης γιατί δεν μπορώ. Δεν μπορώ να φέρω ρεκόρ. Και δεν κάνω κέφι να ταλαιπωρούμαι. Γι’ αυτό λέω ότι είναι η φύση σοφή.
Οπότε, τι είναι αυτό που επιθυμείτε πολύ, που σας προσφέρει τη μεγαλύτερη απόλαυση σήμερα;
Αυτό που κάνω, η δουλειά με αφορά πάρα πολύ. Αλλά όχι μόνο. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν κι άλλα, που είναι πάρα πολύ ευχάριστα και ωραία, όπως ο γιος μου, όπως ο εγγονός μου, όπως ο άντρας μου. Εχω τρεις άντρες που λατρεύω! Αυτά όταν τα έχει κανείς είναι πολύ σπουδαία. Από εκεί και πέρα, αν μιλήσω έτσι γενικώς, με αφορά η ζωή. Με ενδιαφέρει. Εχω περιέργειες. Ακόμα. Και πάρα πολλές περιέργειες στη δουλειά μου, η οποία δεν εξαντλείται, δεν αισθάνομαι ότι έχω κατακτήσει τα πάντα. Αυτό είναι μεγάλο κίνητρο για να συνεχίζω.
Oπότε, έχετε σκεφτεί μετά τη Μάνα Κουράγιο ποιος είναι ο επόμενος ρόλος;
Τον επόμενο ρόλο δεν τον ξέρω, αλλά εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι με ενδιαφέρει ο Μπέκετ ως συγγραφέας.
Πάλι στα δύσκολα λοιπόν! Στα ακόμα πιο δύσκολα..
(Γελάει δυνατά.) Δεν υπάρχει κάτι συγκεκριμένο. Ούτε και ξέρω τι θα κάνω και αν θα κάνω. Τίποτα δεν ξέρω. Αλλωστε, ξέρετε κάτι; Πιστεύω ότι έπειτα από κάθε ρόλο βγαίνει κανείς λίγο αλλιώς, δηλαδή βγαίνει συν την εμπειρία του ρόλου, που για μένα είναι και μια εμπειρία ζωής. Υπάρχω συν μια εμπειρία ακόμα. Αυτό με κάνει να έχω άλλη ματιά προς το μέλλον.
Αυτό ακούγεται σαν και πολλές παράλληλες ζωές και είναι τεράστιος πλούτος για έναν άνθρωπο.
Νομίζω ναι! Είναι πλούτος. Ε, γι’ αυτό και το κάνω. Αλλιώς…
