Όταν ανέλαβε τα καθήκοντά της στην Αθήνα, η πρέσβυς της Πορτογαλίας Helena Paiva δεν περίμενε ότι θα ένιωθε τόσο οικεία στην ελληνική πρωτεύουσα. Γεννημένη στην Αφρική, στη Μοζαμβίκη, παραδέχεται ότι ο τόπος όπου πέρασε τα πρώτα χρόνια της ζωής της σημάδεψε τον τρόπο που αξιολογεί τη δύναμη της κοινότητας, τη δυναμική των γυναικών και την αγάπη της για την προστασία του περιβάλλοντος, της ελευθερίας και της ζωής σε μία πολυφυλετική κοινωνία.
«Νιώθω ότι οι Πορτογάλοι βλέπουν τους εαυτούς τους ως κατεξοχήν δημιουργούς γεφυριών, ότι διαθέτουν αυτή την ικανότητα να φέρουν τους λαούς πιο κοντά και να ανοίγουν δρόμους αλληλοκατανόησης και σεβασμού για τους άλλους», μας λέει χαρακτηριστικά.
Η ίδια σπούδασε Νομική στο Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας, ενώ αποφάσισε σχεδόν αμέσως αφού αποφοίτησε να ακολουθήσει το δρόμο της διπλωματίας, το 1991, γιατί σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να προωθήσει τα συμφέροντα της χώρας της στο εξωτερικό.
«Με ενδιέφεραν πολύ οι διεθνείς σχέσεις και οι άλλες κουλτούρες, οι διαφορετικοί λαοί. Απολαμβάνω τα ταξίδια και αισθάνομαι άνετα να μένω σε τόπους μακρινούς για μεγάλα χρονικά διαστήματα».
Προσκεκλημένες της Helena Paiva ένα μεσημέρι στην πρεσβευτική κατοικία, όπου κυριαρχούν δύο καναπέδες μοντέρνου πορτογαλικού design και το τραπέζι είναι στρωμένο με την αφρόκρεμα των προϊόντων του πορτογαλικού tableware (κεραμικά και πορσελάνινα πιάτα, εντυπωσιακά ποτήρια και κομψά μαχαιροπίρουνα), δοκιμάσαμε μαζί της porto tonic και λιχουδιές όπως “pastéis de nata” και “pastéis de bacalhau”, μιλώντας για τα γυναικεία δικαιώματα στις χώρες μας και τις ομοιότητες ανάμεσα στους λαούς μας.
Η πρέσβυς, που βρίσκεται στην Αθήνα σχεδόν τρία χρόνια, μας ξάφνιασε ευχάριστα όταν μας είπε ότι η αγαπημένη της ελληνική λέξη είναι «αγάπη μου». Θεωρεί ότι οι Έλληνες μοιάζουν με τους Πορτογάλους, αφού και οι δύο λαοί διακρίνονται «για τον φιλόξενο και αλληλέγγυο χαρακτήρα τους». Παρόλο που οι Πορτογάλοι «δεν είναι τόσο εξωστρεφείς όσο εσείς, βοηθούν ο ένας τον άλλον και καλοδέχονται τους ξένους στην κοινωνία τους βοηθώντας τους να προσαρμοστούν. Και στους δύο λαούς αρέσει να μαζεύονται σε οικογενειακά και φιλικά τραπέζια και να απολαμβάνουν το φαγητό και το καλό κρασί, να απολαμβάνουν την ίδια τη ζωή… Μια άλλη ομοιότητα που παρατηρώ είναι ότι εδώ, όπως ακριβώς και στην Πορτογαλία, ακόμη και όταν τα παιδιά μεγαλώνουν και αποκτούν τη δική τους οικογένεια, παραμένουν στενά δεμένα με τους γονείς και τους συγγενείς τους».
Όταν κάποιος μαθαίνει το επάγγελμά σας, σας ρωτούν για την προσωπική σας ζωή; Ισχύει το κλισέ για τη ζωή ενός διπλωμάτη, ότι είναι δύσκολο να διατηρήσει οικογένεια;
Αγαπώ το επάγγελμά μου και αισθάνομαι προνομιούχος για τις ευκαιρίες που μου δίνει τόσο σε προσωπικό όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο. Αναγνωρίζω όμως ότι έχει και τα μειονεκτήματά του, δηλαδή τον αρνητικό αντίκτυπο που έχει στις οικογένειες, στις προσωπικές και επαγγελματικές προσδοκίες του συντρόφου μου. Είναι μια δουλειά που απαιτεί πολλές θυσίες στην οικογενειακή και προσωπική σου ζωή. Οι κοινωνίες της Πορτογαλίας και της Ελλάδας εξακολουθούν να είναι σε μεγάλο βαθμό πατριαρχικές, οπότε είναι ακόμη πιο δύσκολο για τις γυναίκες διπλωμάτες, καθώς οι κοινωνίες μας θεωρούν τον άνδρα ως τον τροφοδότη της οικογένειας και περιφρονούν τους άνδρες συντρόφους των διπλωματών που επιλέγουν να στηρίξουν την καριέρα της συζύγου και την οικογένειά τους, σε βάρος της δικής τους καριέρας και επαγγελματικής ολοκλήρωσης. Ο συνεχής ξεριζωμός μπορεί να είναι πολύ αγχωτικός για τις οικογένειες με παιδιά.
Πώς οι γυναίκες πρέσβεις καταπολεμούν τα πρότυπα των φύλων στη διπλωματία;
Έχουν επιτευχθεί πολλά, αλλά υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί. Μπορώ να μιλήσω για την πορτογαλική διπλωματική υπηρεσία, όπου μετά από σχεδόν 50 χρόνια δημοκρατίας, εξακολουθούμε να έχουμε μια απαράδεκτη ανισορροπία μεταξύ των φύλων, με μόνο 32% γυναίκες διπλωμάτες και 11% γυναίκες πρέσβεις. Όλοι συμφωνούμε ότι πρέπει να το αντιμετωπίσουμε αυτό, γι’ αυτό οι Πορτογαλίδες διπλωμάτισσες δημιούργησαν πρόσφατα μια άτυπη ομάδα με την ονομασία MUD@R (CHANGE) – Mulheres Diplomatas em Rede (Δίκτυο γυναικών Διπλωματών) με στόχο να συζητήσουν, να προβληματιστούν και να προτείνουν αλλαγές στην τρέχουσα κατάσταση.
Εργαζόμαστε σε πτυχές όπως η διασφάλιση της ισότιμης πρόσβασης στη διπλωματική υπηρεσία, η υποστήριξη της μητρότητας, η διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ προσωπικής και επαγγελματικής ζωής, η ειδική υποστήριξη των συζύγων, η ισότιμη πρόσβαση των γυναικών διπλωματών σε θέσεις διοικητικού επιπέδου, η εκπροσώπησή τους σε όλα τα επίπεδα λήψης αποφάσεων, η εκπροσώπηση γυναικών σε επιτροπές επιλογής, σε ομάδες συζήτησης, σε ομάδες εργασίας. Υπάρχουν πολλές καλές ιδέες στο τραπέζι και πρέπει να συνεργαστούμε εποικοδομητικά με το υπουργείο Εξωτερικών για να τις υλοποιήσουμε.
Στην Ελλάδα δημιουργήσαμε πρόσφατα την Ομάδα Γυναικών Πρέσβεων που περιλαμβάνει κυρίες πρέσβεις από όλες τις ηπείρους, ενωμένες στην προώθηση της ευαισθητοποίησης των πολιτών για τα δικαιώματα των γυναικών, την καταπολέμηση των στερεοτύπων και την καθοδήγηση με το παράδειγμα που θέτουν οι ίδιες.
Μπορεί μία πρέσβυς να κάνει τη διαφορά σε χώρες όπου οι γυναίκες έχουν ελάχιστα δικαιώματα;
Μπορούμε να αποτελέσουμε έμπνευση για τους άλλους, κοινοποιώντας τις απόψεις και τις εμπειρίες μας, κάνοντας εποικοδομητικό διάλογο με όλες τις πλευρές, προσπαθώντας να κατανοήσουμε τις διαφορές και αναζητώντας τρόπους συνεργασίας.
Πώς μπορούν οι γυναίκες σε ηγετικές θέσεις να συμβάλουν στην ευαισθητοποίηση για το θέμα της ενδυνάμωσης των γυναικών;
Έχουμε την ευθύνη να το κάνουμε, θα πρέπει να αποτελεί συνεχές μέλημα των γυναικών σε ηγετικές θέσεις η ενσωμάτωση των θεμάτων της ισορροπίας των φύλων και της ισότιμης εκπροσώπησης σε κάθε πτυχή της επαγγελματικής τους ζωής. Μπορούμε να γίνουμε πρότυπα με το να είμαστε διεκδικητικές, με το να καθοδηγούμε άλλες νέες γυναίκες, πιστεύοντας πάντα ότι είμαστε εξίσου ικανές με οποιονδήποτε άνδρα για να κάνουμε κάθε είδους δουλειά, δείχνοντας θάρρος και μιλώντας για ίσα δικαιώματα, ίσες ευκαιρίες και ίση πρόσβαση. Παρόλο που στις κοινωνίες μας όλο και περισσότερες γυναίκες φτάνουν σε ηγετικές θέσεις, η αλήθεια είναι ότι απέχουμε πολύ από το «σημείο καμπής», τη στιγμή που μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι η ηγεσία δεν έχει φύλο.
Οι γυναίκες σε τέτοιες θέσεις πρέπει να λειτουργούν ακολουθώντας τους κανόνες που θέτει η πατριαρχία. Είναι δυνατόν να αλλάξουμε το παιχνίδι εκ των έσω;
Όλα είναι δυνατά, οι κανόνες αλλάζουν συνεχώς, δείτε πόσο μακριά έχουμε φτάσει στον αγώνα για την ισότητα τον τελευταίο αιώνα, το τεράστιο επίπεδο των επιτευγμάτων, το γεγονός ότι ζούμε σε κοινωνίες όπου η ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών δεν αποτελεί πλέον ουτοπία. Το τέλος των διακρίσεων στο σύνταγμα κάθε χώρας, το δικαίωμα να ψηφίζουμε, να εργαζόμαστε, να σπουδάζουμε, να επιλέγουμε επάγγελμα, η αναγνώριση των αναπαραγωγικών μας δικαιωμάτων, η ελευθερία να επιλέγουμε και να αποφασίζουμε για το μέλλον μας. Καθώς αγωνιζόμαστε για την πληρότητα των δικαιωμάτων μας, δεν μπορούμε να ξεχνάμε επίσης να γιορτάζουμε τα επιτεύγματά μας ως κοινωνίες. Ναι, μπορούμε να συνεχίσουμε να αλλάζουμε το παιχνίδι και από μέσα.
Ποιες ομοιότητες βλέπετε ανάμεσα στη μέση ελληνική οικογένεια και την αντίστοιχη πορτογαλική;
Και στις δύο χώρες οι οικογένειες είναι στενά δεμένες, και τα μέλη τους φροντίζουν και βοηθούν ο ένας τον άλλον. Οι Έλληνες γονείς βρίσκονται πάντα πλάι στα παιδιά τους, αλλά και τους παππούδες και τις γιαγιάδες της οικογένειας. Ακόμη και όταν τα παιδιά έχουν ενηλικιωθεί και έχουν αποκτήσει δικά τους παιδιά, συνεχίζουν να έχουν στενή σχέση με τους γονείς τους ακριβώς όπως και στην Πορτογαλία. Και στις δύο χώρες οι οικογένειες μαζεύονται για να γιορτάσουν μαζί όλες τις μεγάλες γιορτές. Επίσης, οι γιαγιάδες μεγαλώνουν τα εγγόνια τους.
Τι είδους στερεότυπα υπάρχουν τόσο στην Πορτογαλία όσο και στην Ελλάδα που θα θέλατε να καταρρίψετε;
Αυτό το μοιρολατρικό αίσθημα ότι οι χώρες μας είναι καταδικασμένες να αποτύχουν, ότι οι άλλοι είναι πάντα καλύτεροι από εμάς. Αυτό δεν είναι αλήθεια, κάποια αυτοκριτική είναι θετική, μας βοηθά να προχωρήσουμε μπροστά, αλλά από την άλλη πλευρά μπορεί να μας τυφλώσει σε σημείο που να μην αναγνωρίζουμε πόσα έχουμε πετύχει, πόσο ισχυρές, ζωντανές και ανθεκτικές είναι οι κοινωνίες μας. Ότι πρέπει να είμαστε υπερήφανοι όχι μόνο για το παρελθόν μας, αλλά και για το παρόν μας και να είμαστε σίγουροι ότι το μέλλον είναι στα χέρια μας.
Με 62.8%, η Πορτογαλία βρίσκεται στην 16th θέση του Δείκτη Ισότητας (Gender Equality Index) της ΕΕ. Τι κάνει η χώρα σας για να προωθήσει την ισότητα των φύλων;
Η Πορτογαλία έχει δεσμευτεί πλήρως στην προώθηση της ισότητας των φύλων και των δικαιωμάτων των γυναικών και κοριτσιών χωρίς καμία μορφή διάκρισης σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Βλέποντας το θέμα στη διεθνή του διάσταση, δυστυχώς, είμαστε μάρτυρες μίας υποχώρησης της ισότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Μας ανησυχεί το γεγονός ότι νόμοι και πρακτικές που στηρίζουν τις διακρίσεις συνεχίζουν να επιβάλλονται σε γυναίκες και κορίτσια σε τόσα πολλά μέρη του κόσμου, ενώ οι ίδιες παραμένουν ανάμεσα στις πλέον ευάλωτες ομάδες σε περιπτώσεις συγκρούσεων και ξεσπασμάτων βίας.
Γι’ αυτό το λόγο, η Πορτογαλία είναι μία ηχηρή φωνή στην προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των γυναικών στην EΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και άλλων πολυμερών φορέων όπως ο ΟΗΕ. Οι στόχοι και οι αρχές της Επιτροπή Εξάλειψης Διακρίσεων Κατά Γυναικών ΕΕΔΚΓ (CEDAW) έχουν κατοχυρωθεί από το Σύνταγμα της Πορτογαλίας. Επιπροσθέτως, η Πορτογαλία ήταν η πρώτη χώρα -μέλος της ΕΕ που επικύρωσε τη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Είναι επίσης σημαντικό να σημειωθεί ότι η ισότητα των φύλων και η γυναικεία ενδυνάμωση έχουν ενσωματωθεί στη νέα Πορτογαλική Στρατηγική Συνεργασίας 2030 και η προοπτική της ισότητας φύλου είναι ενσωματωμένη σε όλες τις πολιτικές, τα προγράμματα και τα έργα, σε όλα τα επίπεδα.
Ποια είναι η σημερινή κατάσταση στην Πορτογαλία όσον αφορά στα δικαιώματα των γυναικών;
Η χώρα μου έχει επενδύσει σε μεγάλο βαθμό σε δημόσιες πολιτικές για την προώθηση της ισότητας των φύλων και διαθέτει αρκετές νομοθετικές διατάξεις που αποσκοπούν στην προώθηση της ισότητας των φύλων και των ίσων ευκαιριών για γυναίκες και άνδρες. Τα θέματα ισότητας των φύλων βρίσκονται στην πρώτη γραμμή των καθηκόντων της κυβέρνησης. Θα ήθελα να υπογραμμίσω δύο σχετικά πρόσφατες εξελίξεις: τον νόμο που προβλέπει ένα ελάχιστο όριο 40% γυναικών και ανδρών ως ανώτερων στελεχών στην άμεση και έμμεση κρατική διοίκηση και το γεγονός ότι για πρώτη φορά έχουμε μια κυβέρνηση που είναι ισορροπημένη ως προς το φύλο, η οποία όταν ανέλαβε τα καθήκοντά της είχε 9 γυναίκες υπουργούς στο 17μελές υπουργικό συμβούλιο.
Ωστόσο, έχουμε ακόμη πολλά να κάνουμε για να εγγυηθούμε την ισότητα των φύλων. Εκτός από τα προφανή ζητήματα της ίσης εκπροσώπησης σε όλα τα επίπεδα πολιτικής και λήψης αποφάσεων (κοινοβούλιο, περιφερειακή/δημοτική/τοπική εξουσία) και σε ηγετικές θέσεις σε ιδιωτικές εταιρείες, πρέπει ακόμη να μειώσουμε το μισθολογικό χάσμα μεταξύ των δύο φύλων και να αντιμετωπίσουμε προβλήματα που σχετίζονται με το γεγονός ότι οι γυναίκες εξακολουθούν να έχουν μεγαλύτερο οικιακό φόρτο εργασίας και να είναι οι κύριοι φροντιστές της οικογένειας, τη δυσκολία να συμβιβάσουν την οικογενειακή και την επαγγελματική ζωή, την τρομερή κατάσταση της βίας λόγω φύλου, καθώς και άλλες ανισότητες λιγότερο ορατές, που έχουν τις ρίζες τους στην πορτογαλική κοινωνία.
Πρόσφατα φιλοξενήσατε στην πρεσβευτική σας κατοικία στην Αθήνα την «Portuguese Sustainable Fashion by Greek Emerging Designers». Η πρωτοβουλία αυτή σηματοδοτεί την ίδρυση της πρώτης κοιτίδας μόδας της Πορτογαλικής Πρεσβείας στην Ελλάδα, «Grow Sustainable in Portugal». Τι φιλοδοξείτε να πετύχετε;
Πέρυσι, μια από τις πρωτοβουλίες μας ήταν το πρόγραμμα «Πορτογαλική βιώσιμη μόδα από νέους Έλληνες σχεδιαστές». Προσκαλέσαμε τις πορτογαλικές βιομηχανίες να προσφέρουν βιώσιμα και ανακυκλωμένα υφάσματα στη Σχολή Μόδας AthensFashionClub για τους σπουδαστές της και τους ανερχόμενους σχεδιαστές, για να ετοιμάσουν μια συλλογή που θα βασίζεται αποκλειστικά σε βιώσιμα υλικά. Δώδεκα βιομηχανίες ανταποκρίθηκαν στην πρωτοβουλία μας. Η συλλογή αυτή, που ετοίμασαν οι σπουδαστές του AthensFashionClub, παρουσιάστηκε στη διεθνή εμπορική έκθεση Modtissimo, στο Πόρτο. Στην Αθήνα, οργανώσαμε μια πασαρέλα εδώ, στην επίσημη κατοικία της Πορτογαλίας, και έναν μήνα αργότερα στο πλαίσιο της Athens Xclusive Designers Week.
Έχοντας κατά νου την επιτυχία αυτών των εκδηλώσεων και την άριστη συνεργασία με την AthensFashionClub, αποφασίσαμε από κοινού τη δημιουργία της πρώτης θερμοκοιτίδας της πρεσβείας της Πορτογαλίας στον τομέα της μόδας. Στόχος μας είναι να παρέχουμε τις γνώσεις και το επιχειρηματικό εργαλείο σε ταλαντούχους ανερχόμενους σχεδιαστές για να καλλιεργήσουν μια επιχειρηματική νοοτροπία -να δημιουργήσουμε ένα νέο επιχειρηματικό περιβάλλον μόδας μέσω βιώσιμων πρακτικών και στρατηγικών-, να παρουσιάσουμε τις βιώσιμες συλλογές των νέων ανερχόμενων σχεδιαστών στη διεθνή έκθεση Modtissimo και, βεβαίως, να συνδέσουμε τους Έλληνες και διεθνείς σχεδιαστές με καινοτόμους Πορτογάλους κατασκευαστές. Το όραμα είναι να γίνει αυτή η θερμοκοιτίδα ένας διεθνής κόμβος για νεοφυείς επιχειρηματίες μόδας, να εμπνεύσει νέες ιδέες, να επηρεάσει θετικά τον κόσμο μέσω της βιωσιμότητας και να δημιουργήσει επενδύσεις.
Τι μας καλείτε να ανακαλύψουμε για την Πορτογαλία που ίσως δεν είναι τόσο γνωστό στο ευρύ κοινό;
Έχετε ακόμη πολλά πράγματα να ανακαλύψετε για τη χώρα μου, από την κουλτούρα, μέχρι το τοπίο και τη γαστρονομία της. Η Πορτογαλία είναι μια χώρα που σε εκπλήσσει. Ένας τόπος όπου αξίζει κανείς να ζει, να εργάζεται και να επενδύει. Για τους εσάς τους Έλληνες, η Πορτογαλία είναι ένα δεύτερο σπίτι μακριά από το σπίτι σας.
Πιστέψτε με, θα αισθανθείτε σαν στο σπίτι σας εκεί. Το 2023 κυρίαρχος στόχος της Πρεσβείας είναι να προωθήσει την Πορτογαλική κουζίνα και γαστρονομία μέσα από διάφορες εκδηλώσεις και δράσεις. Για παράδειγμα, διοργανώσαμε πρόσφατα, στις 15 Φεβρουαρίου, σε συνεργασία με τα ταξιδιωτικά γραφεία Silver Holidays και Kyklos Travel, μία πολύ ενδιαφέρουσα συνάντηση στο ζαχαροπλαστείο “Plaisir” στο κέντρο της Θεσσαλονίκης.
Εκεί δώσαμε την ευκαιρία στο κοινό να δοκιμάσει τα “pastéis de nata” (παραδοσιακές τάρτες με κρέμα) και “pastéis de bacalhau” (αλμυρά κέικ μπακαλιάρου), που ετοίμασαν ο chef της πρεσβευτικής κατοικίας σε συνεργασία με τον pastry chef του ζαχαροπλαστείου. Τα συνοδέψαμε φυσικά με γευσιγνωσία κρασιών από την Πορτογαλία (επιτραπέζιων και πόρτο), που εισάγονται στην Ελλάδα. Ήταν μία εκδήλωση που στόχο είχε την προβολή της Πορτογαλίας ως τουριστικού προορισμού και παραγωγού χώρας προϊόντων υψηλής ποιότητας.
Διαβάστε ολόκληρο το αφιέρωμα του Marie Claire στις γυναίκες πρέσβεις που υπηρετούν τη θητεία τους στην Αθήνα, εδώ.
