Μιλάμε συχνά για το χάσμα ευκαιριών σε επαγγελματικό και οικονομικό επίπεδο ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες, το οποίο, παρά τη βελτίωση τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, παραμένει μεγάλο. Όμως, δεν μιλάμε το ίδιο συχνά για το χάσμα ευκαιριών μεταξύ των γυναικών στα αστικά κέντρα και των γυναικών στην περιφέρεια.
Ο κοινωνικός και τεχνολογικός μετασχηματισμός στην εργασία και τη διά βίου εκπαίδευση προσέφεραν νέες διευρυμένες ευκαιρίες ενδυνάμωσης, επιμόρφωσης και απασχόλησης σε γυναίκες, ακόμα και από τις πιο απομακρυσμένες περιοχές της χώρας.
Παραμένει, ωστόσο, το ζητούμενο της μείωσης του χάσματος ανάμεσα στη συμμετοχή των γυναικών αυτών και εκείνων από αστικά κέντρα, τόσο στην αγορά εργασίας όσο και σε προγράμματα επιμόρφωσης.
Με αφορμή την παραπάνω διαπίστωση ο Οργανισμός Women On Top, που εστιάζει στην επαγγελματική και οικονομική ενδυνάμωση των γυναικών και την ισότητα στην εργασία, εγκαινίασε το 2023 μια μεγάλη έρευνα πεδίου σε γυναίκες από μικρές πόλεις και αγροτικές περιοχές της Ελλάδας, με σκοπό να διερευνήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες, τις προκλήσεις, τα εμπόδια και τις ευκαιρίες που καλούνται να διαχειριστούν στη διάρκεια της εκπαιδευτικής και επαγγελματικής τους πορείας.
Η έρευνα επικεντρώθηκε σε 10 περιοχές και τοποθεσίες που ορίζονται με βάση: τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τη σύνδεσή τους με τις προκλήσεις της επικαιρότητας (φυσικές καταστροφές, κοινωνικο-οικονομικές κρίσεις με τοπικό χαρακτήρα κλπ) και τη διασφάλιση της γεωγραφικής και κοινωνικο-οικονομικής ποικιλομορφίας (και εί δυνατόν αντιπροσώπευσης) των υπό εξέταση περιοχών.
Τα αποτελέσματά της θα δημοσιεύονται σταδιακά. Ξεκινώντας από τον Δήμο Αριστοτέλη Χαλκιδικής, ήδη έχει αναδειχθεί η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει γενικά η επαρχία: η ερήμωση.
Η έρευνα
Στο πλαίσιο της έρευνας, σχεδιάστηκαν προσεκτικά και υλοποιήθηκαν 6 δίωρα διαδραστικά και βιωματικά διερευνητικά εργαστήρια, στα οποία συμμετείχαν συνολικά 50 γυναίκες όλων των ηλικιών από χωριά του Δήμου Αριστοτέλη, ύστερα από ένα ανοιχτό κάλεσμα που πραγματοποίησε ο οργανισμός προς τις κατοίκους της περιοχής.
Δύο από τα εργαστήρια περιλάμβαναν τη συμμετοχή γυναικών 16-29 ετών, δύο εργαστήρια περιλάμβαναν γυναίκες 30-45 ετών, και άλλα δύο γυναίκες άνω των 45 ετών.
Συνολικά συμμετείχαν 24 γυναίκες από το Στρατώνι και 26 από το Παλαιοχώρι. Οι περισσότερες από τις συμμετέχουσες ήταν παντρεμένες και είχαν παιδιά (συνηθέστερα 2 ή 3), ενώ ορισμένες από τις συμμετέχουσες άνω των 45 ετών είχαν και εγγόνια.
Κατά τη διάρκεια των εργαστηρίων, οι συμμετέχουσες κλήθηκαν να μοιραστούν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν στην καθημερινή τους ζωή και τον τρόπο που βλέπουν το μέλλον τους, και στη συνέχεια να εντοπίσουν πιθανές λύσεις για τις προκλήσεις αυτές, καθώς και βοηθούς που μπορούν να λειτουργήσουν υποστηρικτικά για τον σχεδιασμό και την εφαρμογή των προτάσεών τους.
Οι μεγαλύτεροι φόβοι και οι σοβαρότερες προκλήσεις των γυναικών της περιφέρειας
Τα συμπεράσματα αυτού του πρώτου μέρους της έρευνας ανέδειξαν ως κυριότερες κατηγορίες προκλήσεων για τις γυναίκες κάθε ηλικίας τον φόβο της ερήμωσης της περιοχής τους, την έλλειψη υποδομών, την απουσία επαγγελματικών και επιμορφωτικών προοπτικών, τα ζητήματα ψυχικής υγείας (άγχος, μοναξιά, εθισμοί), καθώς και το μειωμένο κοινωνικό κεφάλαιο που εντοπίζουν στις κοινότητές τους (δυσπιστία, έλλειψη κοινωνικής ενεργοποίησης και συνεργασίας).
Οι οικονομικές δυσκολίες ήταν επίσης ανατρεπτικός παράγοντας για την ανάλειψη πρωτοβουλιών από τις γυναίκες. Παρά τη σχετική οικονομική ασφάλεια που προσφέρει η ύπαρξη των μεταλλείων σε ορισμένα, τουλάχιστον, άτομα/ χωριά στην περιοχή, κάποιες από τις συμμετέχουσες στα εργαστήρια ανέφεραν το υψηλό κόστος ζωής και τους χαμηλούς μισθούς ως μία από τις βασικότερες προκλήσεις που αντιμετωπίζουν.
Οι σημαντικότερες πηγές άγχους
Πολλές συμμετέχουσες, άνω των 30 ετών, ανέφεραν έντονο άγχος στην καθημερινότητά τους, κυρίως λόγω των μεγάλων αποστάσεων που τις χωρίζουν από την ικανοποίηση αναγκών δικών τους και των οικογενειών τους, αλλά και της έλλειψης αντίστοιχων κοινωνικών υπηρεσιών, υπηρεσιών υγείας και ποιότητας ζωής (γιατροί, φροντιστήρια παιδιών) στα χωριά τους.
Μια άλλη πηγή καθημερινού άγχους φάνηκε να προέρχεται από τους άκαμπτους έμφυλους ρόλους που ωθούν τις γυναίκες να κρίνουν αυστηρά τις «επιδόσεις» τους ως φροντίστριες, αλλά τις αφήνουν να επιτελούν τον φροντιστικό τους ρόλο μόνες.
«Οι άντρες εδώ δεν βοηθούν εύκολα στο νοικοκυριό», δήλωσαν.
Έλλειψη στήριξης και εμπιστοσύνης
Αρκετές γυναίκες, με έμφαση στις ηλικίες 30-45 ετών, ανέφεραν ως πρόκληση για την προσωπική τους αλλά και τη συλλογική ευημερία την κουλτούρα δυσπιστίας και την έλλειψη αλληλοϋποστήριξης που παρατηρούν στις κοινότητές τους.
«Εδώ οι περισσότεροι εύχονται να ψοφήσει η κατσίκα του γείτονα», ήταν το παράδειγμα που επέλεξε μία συμμετέχουσα για να περιγράψει το ζήτημα.
Μια άλλη έκφανση του φαινομένου αυτού που αναδύθηκε από τις ομάδες εστίασης είναι το έντονο κουτσομπολιό/κοινωνική κριτική μεταξύ ατόμων και μικρότερων ομάδων, το οποίο απομονώνει ορισμένες γυναίκες, τους δημιουργεί ενδοιασμούς σε σχέση με το αν μπορούν να πράξουν αυτό που πραγματικά θέλουν και τις εκφράζει, αλλά πολλές φορές απειλεί και πρακτικά την επαγγελματική ή επιχειρηματική τους επιβίωση και ανάπτυξη, όταν οι ίδιες αποκλίνουν από το πρότυπο που η τοπική κοινωνία θεωρεί αποδεκτό.
Η κουλτούρα αυτή φαίνεται να επηρεάζει με αρνητικό τρόπο τη συνεργασία μεταξύ των κατοίκων της εκάστοτε κοινότητας ή και μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων, για την επίλυση κοινών προβλημάτων.
Παράλληλα, επηρεάζει και την καλλιέργεια της εμπιστοσύνης μεταξύ εργαζομένων και εργοδοτών της περιοχής, ένα στοιχείο που θα μπορούσε να βελτιώσει συνολικά το εργασιακό περιβάλλον στον Δήμο, βελτιώνοντας έτσι και τις προοπτικές απασχόλησης των γυναικών.
«Οι εργοδότες πιστεύουν ότι οι εργαζόμενοι θα λουφάρουν ή θα είναι ασυνεπείς και οι εργαζόμενοι ανησυχούν ότι οι εργοδότες θα τους κλέψουν».
Ανεπαρκής ενημέρωση
Πολλές από τις συμμετέχουσες, ιδιαίτερα στις πρώτες ηλικιακές ομάδες (έως 45 ετών) αναφέρθηκαν αρκετά στην έλλειψη ενημέρωσης σε ό,τι αφορά τις επαγγελματικές προοπτικές των ίδιων και των παιδιών τους.
«Από το σχολείο δεν μας έχουν βοηθήσει και πολύ», ανέφεραν νέες γυναίκες από την ηλικιακή ομάδα 18-29 ετών.
«Είχε έρθει κάποια στιγμή ένας σύμβουλος ΣΕΠ, από ένα ιδιωτικό γραφείο, αλλά μας τα είπε όλα μέσα σε δύο ώρες κι έτσι δεν προλάβαμε να καταλάβουμε πολλά. Αυτό που καταλάβαμε ήταν ότι έπρεπε να το ψάξουμε μόνες μας. Από το φροντιστήριο, επίσης, μας είπαν λίγα πράγματα. Τα περισσότερα τα έψαξα εγώ, μαζί με τον μπαμπά μου».
Ανύπαρκτες ή περιορισμένες υποδομές σε εκπαίδευση και υγεία
Όλες σχεδόν οι συμμετέχουσες, ανεξαρτήτως ηλικίας, ανέφεραν τη γήρανση του πληθυσμού της περιοχής τους αλλά και τον φόβο της ακόμα πιο έντονης ερήμωσης ως βασική πρόκληση για τις ίδιες, τις οικογένειες και τις κοινότητές τους.
«Δεν υπάρχει νεολαία και όσα νέα άτομα υπάρχουν έχουν γυρίσει την πλάτη στον τόπο», ανέφερε χαρακτηριστικά μία συμμετέχουσα.
Στο παραπάνω συμβάλλουν τα μέγιστα οι ανεπαρκείς υποδομές και η ελλιπής ενημέρωση και εκπαίδευση πάνω σε θέματα επιχειρηματικότητας, δεξιοτήτων και ανάπτυξης.
Στα περισσότερα χωριά του Δήμου Αριστοτέλη φαίνεται να υπάρχει μεγάλη έλλειψη επαγγελματιών και υπηρεσιών υγείας. Η ανησυχία αυτή ήταν ακόμα πιο έκδηλη στις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας, αλλά και σε όλες όσες έχουν παιδιά.
«Πολλές δομές έχουν κλείσει εδώ και χρόνια», ανέφεραν χαρακτηριστικά οι συμμετέχουσες. «Τα Κέντρα Υγείας είναι μακριά λόγω ‘Καποδίστρια’ και ‘Καλλικράτη’ και τον χειμώνα δεν περνιέται ο δρόμος από το χιόνι για να φτάσει κανείς σε Κέντρο Υγείας».
Αντίστοιχη είναι η ανησυχία των γυναικών και για τις ελλείψεις σε υποδομές παιδείας.
«Τα σχολεία είναι παρατημένα, με λίγα παιδιά. Για Λύκειο τα παιδιά πηγαίνουν στην Αρναία, που απέχει 30’ με το αυτοκίνητο. Υπάρχουν κάθε χρόνο ελλείψεις σε εκπαιδευτικούς. Υπάρχει ένα “φροντιστήριο” για γκρουπάκια στο χωριό, αλλά για πιο εξειδικευμένα αντικείμενα, για παράδειγμα Σχέδιο, πηγαίνουν στη Θεσσαλονίκη», περιέγραψαν σχετικά.
Η ψυχική υγεία σε τελευταίο πλάνο, αλλά εξίσου σημαντική
Τα ζητήματα ψυχικής υγείας, παρότι αναφέρθηκαν προς το τέλος της συζήτησης στα περισσότερα εργαστήρια, πιθανότατα λόγω του αυξημένου βαθμού ευαισθησίας τους, φάνηκε να αποτελούν κεντρική πρόκληση για πολλές από τις γυναίκες της περιοχής.
Ως βασικά θέματα κάτω από την ομπρέλα αυτή αναγνωρίστηκαν η μοναξιά, ειδικά μετά την αποχώρηση των παιδιών ή τον θάνατο συντρόφου, οι προκλήσεις της γονεϊκότητας για γυναίκες με μικρότερα παιδιά, αλλά και τα ζητήματα εθισμού (ναρκωτικά, αλκοόλ κλπ.).
Τα προβλήματα αυτά επιδεινώνονται από το στίγμα που συνοδεύει τη σύνδεσή τους με την ψυχική υγεία αλλά και την έλλειψη πρόσβασης σε δομές υποστήριξης.
Πρωτοβουλίες και δράσεις για την αντιμετώπισή των προκλήσεων
Οι ίδιες οι γυναίκες, όμως, φέρνουν στην επιφάνεια και έναν πλούτο προτάσεων γύρω από πρωτοβουλίες και δράσεις οι οποίες μπορούν να συμβάλλουν σημαντικά στη μεσο-μακροπρόθεσμη αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών.
Δίνοντας έμφαση στην κοινωνική επιχειρηματικότητα, την ενίσχυση του τουρισμού, την επιμόρφωση νέων και ενηλίκων αλλά και την εξωστρέφεια των κοινοτήτων τους, αποδεικνύουν πώς η δική τους επαγγελματική δραστηριοποίηση μπορεί να αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα θετικής αλλαγής στην περιοχή τους.
Είναι ισχυρό το αίτημα των γυναικών του Δήμου Αριστοτέλη για περισσότερες ευκαιρίες επιμόρφωσης, τόσο για τις ίδιες όσο και για τα παιδιά τους. Ορισμένες από τις θεματικές περιοχές στις οποίες εστίασαν οι συμμετέχουσες είναι:
- Επιμόρφωση σε ψυχοκοινωνικές δεξιότητες (οριοθέτηση, αυτοπεποίθηση, διαπραγμάτευση σχέσεων σε μικρές κοινωνίες, διαχείριση κοινωνικής κριτικής, μη βίαιη επικοινωνία) με στόχο τη βελτίωση των κοινωνικών σχέσεων αλλά και της ψυχικής ανθεκτικότητας των ατόμων.
- Επιμόρφωση σε γνώσεις και δεξιότητες Α’ βοηθειών (με συστηματικό και ουσιαστικό τρόπο ώστε οι ικανότητες αυτές να μπορούν να αξιοποιηθούν σε ατυχή περιστατικά έκτακτης ανάγκης).
- Επιμόρφωση σε πεδία ψυχαγωγικά ή και επαγγελματικά, για ενήλικες και παιδιά: πλέξιμο, γυμναστική, αγιογραφία, γνώσεις ηλεκτρονικών υπολογιστών, ξένες γλώσσες, επιχειρηματικότητα, marketing.
Θεσμική παρέμβαση: Άκρως σημαντική η συμβολή των αρμόδιων αρχών
Αξίζει επίσης να τονιστεί η σημασία της θεσμικής παρέμβασης, είτε ενισχυτικά προς την ιδιωτική πρωτοβουλία, είτε αυτόνομα, για τη διαμόρφωση ενός πιο υγιούς και λειτουργικού οικοσυστήματος που θα υποστηρίξει την έμφυλη ισότητα αλλά και τη γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής.
Από τα σημαντικότερα ευρήματα της έρευνας ήταν επίσης και η επιβεβαίωση του πόσο σημαντική είναι η προσαρμογή των πρωτοβουλιών που αναλαμβάνουν, προς όφελος περιοχών της περιφέρειας, εταιρείες, φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών αλλά και άλλοι οργανισμοί, τόσο σε ό,τι αφορά το περιεχόμενο, όσο και τα εξωτερικά χαρακτηριστικά τους (γλώσσα περιγραφής, κανάλια επικοινωνίας κλπ.).
Με τον τρόπο αυτό, οι πρωτοβουλίες γίνονται πιο αποτελεσματικές αλλά αυξάνονται και οι πιθανότητες να μαθευτούν και να αξιοποιηθούν από ένα κοινό που συχνά παραμένει αποκλεισμένο ή αμέτοχο σε μεγάλα έργα που ξεκινούν από αστικές περιοχές και απευθύνονται στο γενικό, αλλά έντονα διαφοροποιημένο κοινό των γυναικών που ζουν στην Ελλάδα
Τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάστηκαν στο πρώην Δημαρχείο Αρναίας, με την ευγενική φιλοξενία και υποστήριξη του Δήμου Αριστοτέλη, το Σάββατο 9 Δεκεμβρίου του 2023.
Η κα. Στέλλα Κάσδαγλη, δημοσιογράφος και συνιδρύτρια του Women On Top και επικεφαλής της έρευνας, δήλωσε:
«Ευχόμαστε τα αποτελέσματα του έργου αυτού να συνεισφέρουν στο σχεδιασμό και την υλοποίηση ουσιαστικών και μακρόπνοων πρωτοβουλιών από την Τοπική Αυτοδιοίκηση και άλλους φορείς της Πολιτείας, οργανισμούς της Κοινωνίας των Πολιτών αλλά και ιδιωτικές εταιρείες, που με την υποστήριξή τους μπορούν να ενισχύσουν την ενεργό συμμετοχή των γυναικών από κάθε γωνιά της χώρας, στην επαγγελματική, οικονομική και κοινωνική ζωή, και να προωθήσουν τις αξίες της έμφυλης ισότητας και συμπερίληψης σε κάθε πτυχή της δημόσιας και ιδιωτικής δραστηριότητας».
