Δεκέμβριος… ο μήνας των γιορτών, των μελομακάρονων, της λάμψης και των δώρων. Κάθε χρόνο λίγες μέρες πριν τα Χριστούγεννα τεράστιες σειρές καταναλωτών στήνονται μπροστά από τα ταμεία των πολυκαταστημάτων. Η αγορά δώρων δεν είναι μια εύκολη υπόθεση, απαιτεί σκέψη και οργάνωση. Η φετινή περίοδος των γιορτών μάς έβαλε σε σκέψεις. Ποιον αφορά η προσφορά δώρων – τον παραλήπτη ή τον αγοραστή; Μας αρκεί να νιώσουμε καλοσυνάτοι ή θέλουμε να πάρουμε και κάποια επιβεβαίωση ότι διαλέξαμε το καλύτερο και πιο πετυχημένο δώρο; Τελικά η «τέχνη του να προσφέρεις» αφορά τους άλλους ή εμάς;
Η αντίστροφη μέτρηση για τα Χριστούγεννα έχει ξεκινήσει. Θα ήταν χρήσιμο, λοιπόν, να εξετάσουμε τις πολύπλοκες ψυχικές διεργασίες που καθορίζουν την επιλογή των δώρων που θα προσφέρουμε στους άλλους. Πολλοί από εμάς θέλουμε να πιστεύουμε ότι δίνουμε έμφαση στις επιθυμίες και τις ανάγκες των άλλων όταν επιλέγουμε ένα δώρο, αλλά οι ερευνητές μάς επιβεβαιώνουν πως δεν πρόκειται για μια τόσο ξεκάθαρη διαδικασία. Η επιθυμία να προσφέρουμε ένα εντυπωσιακό δώρο, για παράδειγμα προέρχεται «από την ανάγκη του δωρητή να δείξει πόσο καλά γνωρίζει τον παραλήπτη, παίρνοντας του κάτι που θα τον εκπλήξει και θα τον ενθουσιάσει», αναφέρει η ψυχολόγος καταναλωτών Kathleen Vohs.
«’Εχει να κάνει τόσο με το τι θέλει να κερδίσει ο δωρητής από τη διαδικασία της προσφοράς – επιβεβαίωση ή ακόμη και κάποια δόση υπερηφάνειας… όσο και με το να κάνει τον παραλήπτη ευτυχισμένο», συνεχίζει. Σε αυτές τις περιπτώσεις συναντάμε το φαινόμενο κατά το οποίο ο δωρητής μπορεί να απορρίψει κάποια δώρα που μεγιστοποιούν την ικανοποίηση (κάτι ευέλικτο και χρήσιμο) και να προτιμήσει εκείνα που μεγιστοποιούν τον ενθουσιασμό (κάτι που θα ξετρελάνει τον παραλήπτη).
Τις περισσότερες φορές τα δώρα αντικατοπτρίζουν τα συναισθήματα μας για τους άλλους ανθρώπους, ενώ παράλληλα στέλνουν μηνύματα για το πώς νιώθουμε για τον ίδιο μας τον εαυτό. Οι ευαισθησίες και οι ανασφάλειες, για παράδειγμα, κάποιου μπορούν να επηρεάσουν τις τελικές του επιλογές. Ας πούμε ότι είστε κάτοχος ενός iPhone 11. Αν για παράδειγμα ένα αγαπημένο σας πρόσωπο έχει ζητήσει ένα iPhone 13, είναι πιθανό να νιώσετε άβολα και μειονεκτικά στην ιδέα ότι θα αποκτήσει ένα πιο εξελιγμένο smarthphone από το δικό σας, υποστηρίζει ο Jeff Galak στο The Atlantic, καθηγητής μάρκετινγκ στο πανεπιστήμιο Carnegie Mellon. Το να απομακρυνθείτε από αυτή την επιλογή δώρου δεν είναι απαραίτητα μια κακόβουλη απόφαση. Μπορεί να είναι «ψυχολογική αυτοπροστασία». Δεν θέλουμε να νιώσουμε πως αυτό που κατέχουμε είναι κατώτερο ή ανεπαρκές. «Δεν έχει να κάνει με το να κάνετε τον παραλήπτη ευτυχισμένο, αλλά με το να βεβαιωθείτε ότι θα προστατέψετε τον εαυτό σας από το να νιώσει μειονεκτικά», λέει ο Galak. O στόχος εδώ είναι να αποφευχθεί η ζήλια.
Τα εγωκεντρικά κίνητρα κρύβονται πίσω από πολλές προσφορές δώρων. Ειδικά όταν η ανταλλαγή δώρων γίνεται παρουσία κοινού. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο παραλήπτης δίνει λιγότερη έμφαση στην αξία που θα έχει το δώρο για τον παραλήπτη και περισσότερο στο να ξεχωρίσει.
Oι άνθρωποι κάνουν όλων των ειδών τις (ασυνείδητες) σκέψεις όταν επιλέγουν ένα δώρο για κάποιον άλλο. Όσο κι αν θέλουμε να υπερτερήσει το συναίσθημα της προσφοράς, στην πραγματικότητα τείνουμε να δίνουμε περισσότερο προσοχή στο πώς η διαδικασία αυτή θα μας κάνει να νιώσουμε για εμάς τους ίδιους. Καμία από αυτές τις σκέψεις δεν είναι απαραίτητα κακή. Αντιθέτως, η αναγνώριση της ύπαρξης αυτών των κινήτρων/σκέψεων θα μπορούσε να διευκολύνει την αγχωτική και φορτισμένη διαδικασία εύρεσης δώρων. Στην κοινή γνώμη αυτές οι χειρονομίες συχνά ορίζονται ως ανιδιοτελείς πράξεις – αυτό που είναι πιο κοντά στην αλήθεια, όμως, είναι ότι η προσφορά δώρων είναι μια ψυχολογική συναλλαγή στην οποία οι δωρητές φέρνουν επίσης τις δικές τους επιθυμίες στο τραπέζι.
