Από τη Μελίτα Κάραλη
Ηταν μια φωτεινή αλκυονίδα ημέρα όταν προέκυψε στη δημόσια σφαίρα το «ζήτημα» με τις αμβλώσεις και μαζί μια οπισθοδρομική και αντιεπιστημονική συζήτηση. Τη στιγμή που λάμβανα την πρόταση να γράψω αυτό το άρθρο μόλις είχε παραδοθεί στο e-mail μου ένα ασπρόμαυρο απόκομμα περιοδικού από το μακρινό 1973. Η απόφαση-ορόσημο υπέρ των αμβλώσεων που μόλις είχε ψηφιστεί στην Αμερική έκανε τις γυναίκες ανά τον κόσμο να νιώθουν πως η ζωή τους θα αλλάξει άμεσα προς το καλύτερο με καταλυτικό τρόπο.
Πενήντα χρόνια αργότερα, το 2022, και συγκεκριμένα την ημέρα που η σχετική απόφαση («Roe v. Wade») ανακλήθηκε, η Φόντα έδωσε μια συνέντευξη που προκάλεσε σάλο: «Μέχρι πού θα έφτανα για να υπερασπίσω το δικαίωμά μου στην άμβλωση; Μέχρι τον φόνο!». Το μήνυμά της σήμαινε «πάνω από το πτώμα μου», «ή εσείς ή εγώ». Πρόκειται κυριολεκτικά για ένα ζήτημα ζωής και θανάτου: πάνω από 1,2 δισεκατομμύριο γυναίκες δεν έχουν σήμερα πρόσβαση στην ασφαλή άμβλωση και αυτή είναι μία από τις κύριες αιτίες θνησιμότητας των γυναικών παγκοσμίως.
Αν έκαναν αμβλώσεις οι άνδρες;
Εφόσον η άμβλωση έχει νομιμοποιηθεί από το 1986 στη χώρα μας, «γιατί συζητάμε τα κεκτημένα, δεν υπάρχουν πιο κρίσιμα ζητήματα;». Εύλογο το ερώτημα των ημερών, αλλά εάν ήταν όλα τόσο δεδομένα, οι αμβλώσεις δεν θα απαγορεύονταν στην «πιο ανεπτυγμένη χώρα», το Ευρωκοινοβούλιο δεν θα φώναζε ότι «το δικαίωμα σε ασφαλή και νόμιμη άμβλωση πρέπει να διαφυλαχθεί» και η Διεθνής Αμνηστία δεν θα δημοσίευε την εκστρατεία «1.000 τρόποι για να υποστηρίξετε τα δικαιώματα στην άμβλωση»!
Όπως είπε και η συγγραφέας Φραν Λίμποβιτς, καλεσμένη σε μια συζήτηση στη «Στέγη» με την Αφροδίτη Παναγιωτάκου, Διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση: «Αν οι άντρες κυοφορούσαν, οι αμβλώσεις θα ήταν νόμιμες σε όλο τον κόσμο. Θα τις μοίραζαν δωρεάν στο δρόμο. Το θέμα των αμβλώσεων δεν έχει να κάνει με τα μωρά αλλά με τις γυναίκες».
«Ισότητα; Ξαναδοκιμάστε το 2322!»
Σήμερα συνεχίζουμε να χρειαζόμαστε τον φεμινισμό όχι μόνο για να βουλώνει τα στόματα αναχρονιστικών συντηρητικών «Ευαγγελιστών», αλλά κυρίως επειδή είναι μη δεδομένος στο εδώ, στο τώρα και σε όλα τα μήκη και πλάτη της Γης. Ακόμα και αν η δυτική Δημοκρατία δεν ήταν τόσο ευάλωτη όσο είναι στις μέρες μας -με πρωτοφανείς, για τη γενιά μας, δυστοπικούς, μισαλλόδοξους και αναθεωρητικούς τρόπους στον ορίζοντα-, ο πλανήτης χάνει διαρκώς το δρόμο για την ισότητα. «Ξαναδοκιμάστε το 2322», λένε τα στοιχεία των Ηνωμένων Εθνών. Εως σήμερα καμιά χώρα του κόσμου δεν έχει κάνει πράξη την ισότητα. Σε μια εποχή ανησυχίας και αναστάτωσης, είναι καιρός για δυνατές φωνές. Καθώς το οικονομικό χάσμα βαθαίνει, η κλιματική αλλαγή γίνεται πιο έντονη και οι δημοκρατίες διαβρώνονται από κρίσεις, η ισότητα θα υποχωρεί.
«Ο παγκόσμιος άνθρωπος εξακολουθεί να είναι άνδρας»
Το πάνθεον των προσωπικοτήτων της ανθρωπότητας, τα λόμπι με τους ισχυρότερους πολιτικούς του πλανήτη, οι λίστες των πλουσιότερων του κόσμου, η διεθνής ιντελιγκέντσια, οι κάθε λογής «πρωταγωνιστές» και «ήρωες» συνεχίζουν να απαρτίζονται κατά πλειοψηφία από άνδρες. Τα τελευταία χρόνια υπήρξαν κάποιες κοινωνικές αλλαγές, αναδύθηκε το #metoo, οι γυναίκες λαμβάνουν υψηλότερες θέσεις στην αγορά εργασίας, η ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα διεκδικεί τη ζωή στο φως. Αυτές οι «θηλυκές» μετατοπίσεις θεωρήθηκαν τεκτονικές για τους Ιλον Μασκ αυτού του κόσμου, ικανές να συσπειρώσουν τη φυλή της τοξικής αρρενωπότητας που θεωρεί ότι η ζωή έχει γίνει αποτρόπαια και χρειάζεται restart.
«Αν οι άντρες κυοφορούσαν, οι αμβλώσεις θα ήταν νόμιμες σε όλο τον κόσμο. Θα τις μοίραζαν δωρεάν στο δρόμο. Το θέμα των αμβλώσεων δεν έχει να κάνει με τα μωρά αλλά με τις γυναίκες».
Την ώρα που οι μοντέρνοι ιεροκήρυκες της πατριαρχίας σοκάρονται επειδή η κυριαρχία τους δεν είναι όσο «εβαπορέ» αξίζει στην τιμή και την ανδρεία τους, οι γυναίκες συνεχίζουν να εκτελούν τα 2/3 των εργασιών του πλανήτη και να λαμβάνουν μόλις το 10% του παγκόσμιου εισοδήματος γι’ αυτό. Πάνω από 380 εκατομμύρια γυναίκες ζουν σε ακραία φτώχεια – και για να καταλάβουμε το μέγεθος, φανταστείτε ένα πληθυσμό σαν της Λατινικής Αμερικής με εισόδημα λιγότερο από 2 ευρώ την ημέρα. Η πλειονότητα των φτωχών του κόσμου είναι γυναίκες. Λέει η «Διοτίμα», η εξειδικευμένη οργάνωση σε ζητήματα ισότητας στην Ελλάδα: «Η φτώχεια καθιστά τις γυναίκες ευάλωτες στη βία και τις αφήνει χωρίς πρόσβαση στη δικαιοσύνη και την υγεία. Τις αφήνει χωρίς ελευθερία και χωρίς φωνή». Αλλά καθώς το οικονομικό χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών βαθαίνει, η κλιματική αλλαγή γίνεται πιο έντονη και οι δημοκρατίες διαβρώνονται από κρίσεις, η ισότητα (θα) υποχωρεί.
«Ο φεμινισμός δεν είναι ένα hashtag»
Εάν πρέπει να συζητήσουμε κάτι επειγόντως για τον φεμινισμό, αυτό είναι με ποιον τρόπο θα δυναμώσει. «Το θέμα είναι πολιτικό. Ο φεμινισμός δεν είναι ένα hashtag», λέει η Τζέιν Φόντα. Στα 87 της χρόνια εξακολουθεί να συλλαμβάνεται σε διαδηλώσεις, ενώ αφιέρωσε έναν ολόκληρο χρόνο προεκλογικών περιοδειών κατά της πολιτικής Τραμπ απορρίπτοντας οποιαδήποτε επαγγελματική πρόταση.
Η πιο διάσημη σύγχρονη ακτιβίστρια του πλανήτη, η συγγραφέας και καθηγήτρια Κοινωνιολογίας Ναόμι Κλάιν, καλεί σε δράση: «Ο φεμινισμός δεν είναι ταμπέλα, αλλά ενέργεια». Και οι δύο γυναίκες βλέπουν τη στάση απέναντι στο περιβάλλον και τις γυναίκες ως όψεις του ίδιου νομίσματος.
Η φτώχεια καθιστά τις γυναίκες ευάλωτες στη βία και τις αφήνει χωρίς πρόσβαση στη δικαιοσύνη και την υγεία. Τις αφήνει χωρίς ελευθερία και χωρίς φωνή.
Η Κλάιν υποστηρίζει ότι η κουλτούρα που έχει διαποτίσει την Ιστορία αποθεώνει τον Κατακτητή και απαξιώνει τον Φροντιστή – τη μητέρα, τους δασκάλους, τους γηραιότερους, την ίδια τη Γη. «Χρειάζεται να στραφούμε στη Ριζοσπαστική Συναίνεση όσον αφορά το φύλο και το περιβάλλον. Το να νομίζουμε ότι μπορούμε να κατακτήσουμε και να αρπάξουμε ό,τι θέλουμε από όποιον θέλουμε, αυτό είναι το πρόβλημα. Η σεξουαλική επίθεση, η βία και η εκμετάλλευση του πλανήτη είναι προϊόντα της ίδιας εξουσίας».
Ο πόλεμος κατά των γυναικών
Οι δείκτες βίας είναι πραγματικά ασύλληπτοι, τόσο που οι πόλεμοι φαίνονται μικροεπιχειρήσεις μπροστά σε αυτό το οικουμενικό ανελέητο μένος. Στην Ελλάδα «οι γυναίκες 15-44 ετών κινδυνεύουν περισσότερο από βιασμό ή ενδοοικογενειακή βία παρά από καρκίνο ή τροχαίο». Σε όλο τον πλανήτη δολοφονείται μία γυναίκα κάθε 11 λεπτά, δηλαδή κάθε χρόνο έχουμε παγκοσμίως 50.000 γυναικοκτονίες. Σαν μέτρο μπορούμε να αναφέρουμε τον πόλεμο του Βιετνάμ: από το 1961 ως το 1973 οι Αμερικανοί έχασαν σχεδόν 58.000 στρατιώτες και αυτή η απώλεια ήταν ικανή να προκαλέσει μια κοινωνική επανάσταση που συντέλεσε στην αλλαγή του δυτικού τρόπου ζωής. Κάντε τη σύγκριση.
Η σιωπή της Πηνελόπης και το τραγούδι της Κίρκης
«Χρειαζόμαστε ένα εντελώς νέο μοντέλο για να μοιραστούμε αυτόν τον πλανήτη», λέει η Κλάιν που γράφει εδώ και 30 χρόνια στα πολυμεταφρασμένα βιβλία της ότι ο πλανήτης δεν μπορεί να πάει πολύ μακριά με το ισχύον καθεστώς. «Είμαστε γυναίκες ή μητέρες σε μια κουλτούρα που επευφημεί την ατομικότητα. “Το άτομο που τα κατάφερε όλα μόνο του” είναι ένα ψέμα, υπάρχει πάντα υποστήριξη και λέγεται Γυναίκες». Μια προσπάθεια να ξαναγραφτεί η ιστορία του πολιτισμού, συμπεριλαμβάνοντας αυτή τη φορά τις γυναίκες, βρίσκεται σε εξέλιξη τα τελευταία χρόνια. Η φιλόσοφος Σιμόν Βέιλ με το δοκίμιο «Η Ιλιάδα ή το ποίημα της βίας» (1939) είναι από τις πρώτες που καυτηρίασαν, σε μια άλλη δυστοπική εποχή, το επικό, πατριαρχικό αξιακό σύστημα δίνοντας έμφαση σε ευγενέστερα ένστικτα όπως η συμπόνια, παρά στις έννοιες του ηρωισμού, της τιμής και της υστεροφημίας.
Στη «μυθολογία» που ξαναγράφεται σήμερα, τη θέση της «αόρατης» Βρισηίδας που γίνεται πολεμικό λάφυρο στην «Ιλιάδα» παίρνει μια άλλη με δυνατή φωνή. Στον αντίποδα μιας «Οδύσσειας» με ηρωίδα την Πηνελόπη, βρίσκεται η Κίρκη με τη δική της πλευρά της ιστορίας. Οι γυναίκες έχουν χρέος στον εαυτό τους να γράψουν με τα δικά τους τραγούδια μια ιστορία που να μας συμπεριλαμβάνει όλους με την ίδια γενναιοδωρία – και ίσως με περισσότερη φροντίδα, συμπόνια και αλληλεγγύη.
