Αν δεν υπήρχαν τα podcasts θα έπρεπε να τα εφεύρουμε έτσι ώστε να ακούμε τη Φιλαρέτη Κομηνού, αυτή την υπέροχη πρωταγωνίστρια του θεάτρου και της τηλεόρασης να μιλά για τη ζωή της μέσα κι έξω από το θέατρο.
Μπορείς να μιλάς μαζί της με τις ώρες και να μην καταλάβεις πως πέρασε στιγμή καθώς το βλέμμα της σε υπνωτίζει και η φωνή της σε παίρνει από το χέρι και σε ταξιδεύει από τη Θεσσαλονίκη του Αρίστου στον κόσμο της ψυχωσικής Χάβισαμ και από τα απάτητα ακρογιάλια του Κάμπο Βέρντε στα χωριά της Συρακούσας Συναντώ τη Φιλαρέτη Κομνηνού στο καμαρίνι της στο θέατρο Άνεσις το απόγευμα πριν από την τελευταία παράσταση του Αρίστου. Το πρωί της ίδιας μέρας είχε ανακοινωθεί ότι οι Μεγάλες Προσδοκίες αναστέλλουν τις παραστάσεις τους στο Σύγχρονο θέατρο. Το κλίμα είναι βαρύ κι εμείς μουδιασμένες. Η Φιλαρέτη ήταν κάθε βράδυ στο σανίδι, τα Δευτερότριτα αλλάζοντας πρόσωπα και φωνές για τους γυναικείους ρόλους στον συγκλονιστικό Αρίστο που παίζεται τρία χρόνια, και την υπόλοιπη εβδομάδα στο ρόλο της εκκεντρικής ηρωίδας του Ντίκενς, Μις Χάβισαμ.
Συζητάμε αυτή τη συνέντευξη μήνες. Που να φανταζόμασταν τι θα συμβεί στη χώρα.
Όταν μάθαμε για τον κορονοϊό που χτύπησε την Κίνα ανησυχήσαμε βέβαια, αλλά κανείς δεν φανταζόταν τις διαστάσεις που θα έπαιρνε. Είναι αδιανόητο, σαν να παίζουμε σε ταινία επιστημονικής φαντασίας. Σίγουρα δεν ωφελεί ο πανικός αλλά η κατάσταση είναι εξαιρετικά σοβαρή και ανευθυνότητες και ψευτομαγκιές δεν συγχωρούνται πια. Η υγεία και η ζωή μας εξαρτάται από τη συμπεριφορά όλων μας. Δίπλα μας στην Ιταλία γίνεται χαμός, δεν είναι κηρύγματα κινδυνολογίας, είναι πραγματικότητα. Ας υπακούσουμε όλοι σχολαστικά στα μέτρα προστασίας και ας ελπίσουμε να βρεθεί γρήγορα το φάρμακο. Τι ζούμε Θεέ μου… Νομίζω ότι σε τέτοιες περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης οι προτεραιότητες είναι άλλες και το να συζητάμε για το θέατρο πολυτέλεια, αλλά αφού αυτή η συνέντευξη εκκρεμούσε μήνες ας την κάνουμε, ας ξεχαστούμε για λίγο.
Ξέρω ότι ερωτεύτηκες την ηρωίδα του Ντίκενς στις Μεγάλες Προσδοκίες, τη Χάβισαμ, που δεν πρόλαβα να σε δω να την υποδύεσαι.
Κι εγώ δεν πρόλαβα να χαρώ την ερμηνεία της Χάβισαμ. Κρίμα γιατί όντως έπαθα έναν έρωτα μαζί της. Είναι μία ηρωίδα που την πρόδωσαν, την εξαπάτησαν κι αυτό το σοκ την βύθισε σε ένα είδος κατάθλιψης, εσωτερικής ακινησίας. Αρνείται τη ζωή και σταματάει το χρόνο. Στην ψυχιατρική υπάρχει, ξέρεις, το περίφημο σύνδρομο Χάβισαμ, ο άνθρωπος σταματά το χρόνο στη στιγμή που βιώνει το τραύμα, μένει στο παρελθόν εγκαταλείποντας το παρόν, αρνούμενος να προχωρήσει. Έτσι η Χάβισαμ γίνεται ένα είδος βαμπίρ, παίρνει ένα μικρό κοριτσάκι, την Εστέλα και την εκπαιδεύει για να γίνει μια μηχανή σαγήνης για τα αρσενικά, να τους ραγίζει την καρδιά όπως κάποτε ράγισαν τη δική της. Έχει τρομερό ενδιαφέρον ερμηνευτικά αυτός ο ρόλος …δηλαδή είχε, γιατί με την αναστολή των παραστάσεων δεν ξέρω τι θα γίνει στο μέλλον.
Χορτάτη ηθοποιός, με πρωταγωνιστικούς ρόλους στην τηλεόραση, στο θέατρο και συχνά στην Επίδαυρο. Αλλά και σε ρόλους ντάμας από μικρή. Πως το εξηγείς;
Ποτέ δεν ήμουν η ναζιάρα ενζενί. Είναι κάτι που το φέρεις, ένα προσωπικό στυλ. Η τηλεόραση ίσως καλλιέργησε την εικόνα της ντάμας. Ευελπιστώ ότι το «στίγμα» της ντάμας δεν μου αφαίρεσε το χιούμορ και μια διάθεση σκανταλιάς.
Την πρώτη φορά που σε συνάντησα σκέφτηκα τη λέξη «μαγκιόρα».
Ίσως επειδή είμαι από τη Θεσσαλονίκη, είναι στο DNA. Μία άλλη λέξη από τα μέρη μου που μου αρέσει πολύ είναι το κιμπαριλίκι: ένας συνδυασμός αρχοντιάς, γενναιοδωρίας και έμφυτης μαγκιάς.
Κατευθείαν σκέφτομαι τις γυναίκες που υποδύεσαι στον Αρίστο, την Πόντια μάνα, τη Θεσσαλονικιά γυναικάρα του γλεντιού.
Η Σύλβα, η τραγουδιάρα έχει πολύ θυμό γιατί ξέρει τι έχει συμβεί, ξέρει για την αδικία. Η αντίδραση στο άδικο είναι κάτι που χαρακτηρίζει κι εμένα. Παλιότερα έλεγα, «δεν μπορεί, έχω κάποιο σύνδρομο του Ζορό, δεν εξηγείται αλλιώς». Αν δω ας πούμε σκηνοθέτη να επιτίθεται λεκτικά σε συνάδελφο, δεν θα το ανεχτώ, θα μπω μπροστά και σωματικά ακόμη και θα τον σταματήσω. Νιώθω την ανάγκη να προστατέψω τους άλλους. Στην πορεία βέβαια διαπίστωσα πως η δική μου αυτονόητη πράξη δεν εισέπραξε ποτέ ευχαριστώ. Οπότε με τα χρόνια το σύνδρομο του Ζορό υποχώρησε και βγαίνει μπροστά μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις.
Την άφησες πίσω τη Θεσσαλονίκη, αλλά και δεν την άφησες ποτέ.
Η ζωή παίζει περίεργα παιχνίδια. Έφυγα το 1996, αλλά στα μέσα του 2000 ξεκίνησε η υποψηφιότητά μου για το τμήμα Θεατρικών Σπουδών. Ξεκίνησα ως επίκουρος καθηγήτρια και τώρα είμαι εδώ και ένα χρόνο αναπληρώτρια.
Η ιδιότητα της καθηγήτριας στο Εθνικό θέατρο, αλλά και στο τμήμα θεάτρου του Αριστοτελείου, σε άλλαξε;
Τεράστια εμπειρία η διδασκαλία. Η επαφή με μια καινούργια γενιά ηθοποιών σε αναγκάζει να ξανασυστηθείς με το θέατρο, να θυμηθείς πόσο ονειροπόλα και παρορμητικά, ξεκίνησες κι εσύ η ίδια τη σχέση σου με το Θέατρο. Μετάγγιση νεανικότητας. Όταν διδάσκεις σε εικοσάχρονα παιδιά, αμφισβητείς τις σίγουρες συνταγές, προχωράς σε μία έρευνα της υποκριτικής. Εξάλλου, η υποκριτική μεταλλάσσεται συνεχώς κι εγώ οφείλω να την αφουγκράζομαι. Ας πούμε, τώρα κάνω αφηγηματικό θέατρο στον Αρίστο! Ενώ έχω εκπαιδευτεί στο ψυχολογικό θέατρο, μπήκα σε αχαρτογράφητες περιοχές, όπως είναι το μετωπικό παίξιμο. Ίσως η έμφυτη περιέργεια και το άγνωστο που πάντα με γοήτευε βοήθησαν στην απόλαυση του καινούργιου.
Παντρεύτηκες, έγινες μαμά πολύ νέα, χώρισες επίσης πολύ νέα. Γιατί δεν ξαναδοκίμασες το ρόλο της συζύγου;
Αν ζήσεις το γάμο και τις ευθύνες της οικογένειας σε πολύ νεαρή ηλικία, νοσταλγείς την ανεμελιά. Αφού πέρασα τη δεκαετία από τα 20 στα 30 παντρεμένη, στη συνέχεια ήρθε σαν λαίλαπα η επιθυμία για ταξίδια. Πέρασα τα χρόνια που ακολούθησαν ελεύθερη, ταξιδεύοντας, φεύγοντας, έξω από την Ελλάδα Δεν είπα συνειδητά «όχι, δεν θα παντρευτώ ξανά», αλλά το ανέβαλα, το ανέβαλα, ώσπου συνήθισα και μετά δεν είχα ιδιαίτερη έμπνευση για να συζήσω. Είχα καλομάθει σε αυτόν τον τρόπο ζωής.
Ποιος είναι αυτός ο τρόπος ζωής;
Ελεύθερος και μοναχικός… Δεν μιλάω για τη μοναξιά που σου επιβάλλεται, αλλά για τη μοναχικότητα που τη διαλέγεις. Θέλει μαγκιά και είναι ένα είδος απόλαυσης, μια χαρά της ζωής που φεύγει λίγο από τα συμβατικά και πολύ συγκεκριμένα πλαίσια που μας έχουν επιβάλει. Ο μόνος φόβος που βιώνει ένας μοναχικός άνθρωπος έχει να κάνει με κάτι ξαφνικό που μπορεί να συμβεί. Κι επειδή οι άνθρωποί σας μπορεί να μένουν χιλιόμετρα μακριά, φροντίστε να έχετε καλούς γείτονες.
Νομίζεις ότι δυσκολεύουν τα πράγματα για μία γυναίκα όσο μεγαλώνει;
Θα σου πω για τις γυναίκες που είναι στο θέατρο, γιατί γι’ αυτές μπορώ να μιλήσω -για τις άλλες δεν ξέρω τι να σου πω, σίγουρα κάποια επαγγέλματα έχουν ημερομηνία λήξης. Στο θέατρο όμως, ευτυχώς, οι ηθοποιοί είμαστε ευλογημένοι. Υπάρχει ένα φανταστικό ρεπερτόριο με ρόλους σφυρηλατημένους με την πατίνα του χρόνου, ρόλους που αν τους παίξεις νεώτερη δεν έχεις συλλάβει πόσο πολυσύνθετοι είναι, όπως οι γυναίκες στα έργα του Τένεσι Ουίλιαμς, που όπως λέει η Μπλανς Ντι Μπουά, «θέλουν να ζουν στο μισοσκόταδο για να μην φαίνονται οι ρυτίδες τους».
Η ηλικία παραμένει ένα θέμα, η λέξη ώριμος πλάι στη λέξη άνδρας έχει άλλο πρόσημο από ότι πλάι στη γυναίκα.
Οι ώριμες αλλά δραστήριες γυναίκες σίγουρα έχουν βρει τρόπο να υπάρχουν, δεν νομίζω πως έχει τέτοια προβλήματα η κοινωνία μας, μην τρελαθούμε. Εγώ δεν έχω εισπράξει κάποιου τέτοιου είδους ρατσισμό στο δικό μου τρόπο ζωής. Ο χώρος του θεάτρου σου επιτρέπει να διατηρείς μία παρατεταμένη εφηβεία. Ακόμη και τώρα όταν συναντιέμαι με τους μαθητές μου πάνω στη σκηνή, το θεατρικό παιχνίδι, η πλάκα, είναι σαν να εξουδετερώνει το χρόνο.. Πάντα με γοήτευε αυτό στο θέατρο: σου επιτρέπει να διατηρείς μια παραπεταμένη εφηβεία.. Σε άλλους χώρους δεν σου χαρίζεται εύκολα αυτό. Πρόσεξε, δεν σου μιλώ για παλιμπαιδισμό, δεν σου μιλώ για ντύσιμο που δεν ταιριάζει με την ηλικία σου. Ξέρεις ο χρόνος, αν τον χαϊδέψεις, αν συνομιλείς μαζί του τρυφερά, θα σου φερθεί κι αυτός γλυκά. Ο ερωτισμός και η θηλυκότητα δεν μονοπωλούνται, ούτε εξισώνονται με τη νεανικότητα μόνο, τα «διεκδικούν» και άλλες ηλικίες.
Ο τρόπος που οι γονείς σου σε διαμόρφωσαν συναντά κάπου τον τρόπο με τον οποίο εσύ διαμόρφωσες τον γιο σου, επίσης ηθοποιό και σκηνοθέτη, Γιώργο Παπαγεωργίου;
Η οικογένειά μου ήταν μια κανονική μικροαστική οικογένεια. Ο πατέρας ήταν αυστηρός και όχι ιδιαίτερα εκδηλωτικός με τις δύο κόρες του. Πήγαινα κρυφά στη δραματική σχολή ενώ σπούδαζα παράλληλα στη Φιλοσοφική. Το να γίνω θεατρίνα ήταν γι’ αυτόν απογοήτευση γιατί φοβήθηκε ότι δεν θα κάνω οικογένεια. Αποφάσισε να μην με δει στο θέατρο και το τήρησε. Ευτυχώς δεν άφησε κάποιο κακό σημάδι μέσα μου αυτό. Όταν τον έχασα κατάλαβα τι ήταν για μένα, πόσο βαθιά τον αγαπούσα . Αφού πέθανε, οι φίλοι του μου είπαν ότι έβλεπε κρυφά τα σίριαλ που έπαιζα στην τηλεόραση και καμάρωνε στο καφενείο. Με τον εγγονό του όμως ο κλειδωμένος συναισθηματικά πατέρας μου έλιωσε. Με τον γιο μου μεγαλώσαμε μαζί και η σχέση μας δεν ήταν η κλασική. Όταν ο Γιώργος μού ανακοίνωσε ότι θα μπει στο χώρο του θεάτρου, άνοιξα την αγκαλιά μου προστατευτικά, γνωρίζοντας τις παγίδες και θέλοντας να προλάβω τις δυσάρεστες εκπλήξεις. Τον είδα να διαμορφώνει το στίγμα του. Ξεκίνησε ως ηθοποιός, μετά σκηνοθέτης, τραγουδιστής στους Polkar.
Κάθε φορά που σε συναντώ στα live των Polkar, ο Γιώργος σου αφιερώνει από σκηνής το I can’t help falling in love with you του Elvis…
Λιώνω όταν βλέπω το Γιώργο να τραγουδά στους Polkar. Την πρώτη φορά που μου τραγούδησε μπροστά σε κόσμο με το γιουκαλίλι του δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου, έγινα ρεζίλι. Έχω αγαπήσει, έχω ζήσει ερωτικές ιστορίες με αξιόλογους άντρες, αλλά ευγνωμονώ τη ζωή που έχω αυτό το παιδί κι έχω νιώσει τι σημαίνει λατρεία.
Ποια συμβουλή θα έδινες στον εικοσάχρονο εαυτό σου;
Μην ενδίδεις εύκολα στη γοητεία των σκοτεινών, «καταραμένων» ανθρώπων γενικώς. Η εμπειρία απέδειξε ότι οι ημιφωτισμένες περιοχές κρύβουν συναισθηματικές αναπηρίες.
Μία τρέλα που θέλεις να κάνεις;
Να ταξιδέψω για ένα χρόνο. Πριν μερικά χρόνια έμεινα δεκαπέντε μέρες πάνω σε ένα καταμαράν στο Κάμπο Βέρντε μαζί με ένα φίλο βιολόγο που μάζευε υλικό για μία διατριβή και μία παρέα ακτιβιστών από όλο τον κόσμο. Ψαρεύαμε, μαγειρεύαμε όλοι μαζί, κοιμόμασταν στο καταμαράν και ξυπνούσαμε σε παρθένες παραλίες, απάτητα ακρογιάλια, πρόσωπο με πρόσωπο με την απόλυτη ομορφιά. Θα ήμουν πολύ ευτυχισμένη αν έκανα αυτό το δώρο στον εαυτό μου.
Θυμάμαι μερικά χρόνια πριν στη Συρακούσα, όπου με φιλοξενούσαν φίλοι, που ξύπνησα ένα πρωί και πήγα μία βόλτα μόνη μου, δίνοντάς τους την υπόσχεση ότι θα είμαι πίσω το μεσημεράκι. Έφυγα λοιπόν από τη Συρακούσα και πήγα στην Αίτνα, ανέβηκα στο Ηφαίστειο. Ανέβηκα ως την κορυφή με αυτοκίνητο ακούγοντας ένα cd του Sting και βλέποντας αυτά τα μαυρισμένα τοπία. Όταν κατέβηκα δεν είχα όρεξη να γυρίσω πίσω από την autostrada, προτίμησα να μπω σε μικρά επαρχιακά δρομάκια και να δω που θα με βγάλουν. Και με έβγαλαν σε ένα καστέλο. Και λέω δεν κάθομαι τώρα εδώ να κάνω στον εαυτό μου ένα γεύμα. Έφαγα λοιπόν αλλά και πάλι όταν μπήκα στο αυτοκίνητο δεν μου έκανε καρδιά να γυρίσω πίσω στη Συρακούσα. Συνέχισα στον επαρχιακό δρόμο προς την Ταορμίνα. Η Ιταλία είναι για μένα μια συγκλονιστική χώρα. Στη μέση του πουθενά πετυχαίνεις ένα παζάρι με χειροποίητα υπέροχα πράγματα -σε ένα τέτοιο βρήκα ένα ωραίο πιάτο. Έφτασα λοιπόν το βράδυ στην Ταορμίνα και αποφάσισα να μείνω εκεί. Τηλεφώνησα στους φίλους μου και τους είπα να μην με περιμένουν το βράδυ. Αισθανόμουν τόσο ωραία! Όσο ωραία όμως έχω βουλιάξει στις αναμνήσεις μου… Όλα αυτά φαντάζουν τόσο μακρινά. Μου φαίνεται τρελό που μιλάμε για όνειρα όταν συμβαίνει γύρω μας αυτός ο πρωτόγνωρος χαμός, Ωραία να λέμε τι χαρήκαμε, τώρα όμως είναι δυσοίωνα τα πράγματα κι όσο κι αν η αισιοδοξία μας να λέει ότι θα ξανα-ισιώσει η ζωή, είναι από τις λίγες φορές στη διάρκεια της ζωής μου που είμαι πραγματικά ανήσυχη. Είναι τρελό, αλλά επειδή τα τελευταία χρόνια συμβαίνουν στη χώρα διάφορα, ξεκινώντας από την οικονομική κρίση, είμαστε συνεχώς στο μάτι του κυκλώνα. Και σε τέτοιες κρίσιμες εποχές περισσεύει η ανοησία. Ζούμε σε μια κοινωνία, η ζωή του ενός εξαρτάται από τη ζωή του άλλου. Και οι ανόητοι μπορεί να επιβάλλουν στη ζωή σου κάτι εξαιρετικά επικίνδυνο. Αυτή τη στιγμή δεν μπορείς να ονειρευτείς, έχει παγώσει το σύμπαν, νιώθεις ότι δεν μπορείς να οργανώσεις και να κατευθύνεις τη ζωή σου, είσαι έρμαιο μιας γενικότερης κατάστασης. Αλλά δεν γίνεται να αφήσεις την ελπίδα. Είναι βλέπεις το ένστικτο επιβίωσης που είναι πολύ ισχυρό και μας λέει «θα ξεπεραστεί κι αυτό».
Μακάρι!
