Ο Jaron Lanier, ένας από τους πιο σημαντικούς επιστήμονες υπολογιστών στον κόσμο, πρωτοπόρος εφευρέτης στον τομέα της εικονικής/ επαυξημένης πραγματικότητας και φιλόσοφος τεχνολογίας, εξηγεί τις συνέπειες της διάδοσης χρήσης των γυαλιών εικονικής πραγματικότητας, που αναμένεται να συμβεί αρκετά σύντομα, τουλάχιστον στις χώρες όπου υπάρχει η απαιτούμενη αγοραστική δύναμη από τους λάτρεις κάθε τι νέου που υπόσχεται μοναδικές tech εμπειρίες.
Ο Lanier, που έφυγε από την Atari το 1985 για να δημιουργήσει τη δική του εταιρεία εικονικής πραγματικότητας, έχει εμπειρία από διάφορους τομείς της τεχνολογίας, έχοντας υπάρξει και καθηγητής ανώτατης εκπαίδευσης στο αντικείμενό του. Η ματιά του Lanier μέσα και έξω από τα γυαλιά επαυξημένης πραγματικότητας μας βοηθάει να καταλάβουμε τι σημαίνει αυτός ο νέος κόσμος και τι πρέπει να προσέχουμε, αν θέλουμε να βουτήξουμε μέσα του. Σε πρόσφατο άρθρο του στο περιοδικό New Yorker, ο Lanier τονίζει τη σημασία που έχει η είσοδος της εταιρείας Apple στον τομέα της εικονικής πραγματικότητας (V.R.), κάνοντας όμως πρώτα μία αναδρομή στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν.
«Ακόμα αγαπώ το V.R., αλλά αυτή την περίοδο αισθάνομαι ότι οι εμπειρίες που παίρνω από αυτήν, αυτό που απολαμβάνω, είναι διαφορετικό από αυτό που αρέσει σε άλλους φαν.
Παλιότερα προωθούσα συχνά την εικονική πραγματικότητα ως ένα εναλλακτικό σύμπαν το οποίο μπορούσε να μας ‘καταπιεί’ όλους για το καλό μας. Δεν συμφωνώ με αυτό τώρα, αλλά τότε ήταν ωραίο το να αισθάνεσαι edgy»,
λέει ο Lanier. «Σχεδόν μισό αιώνα μετά από τέτοια προϊόντα και οι άνθρωποι της V.R. ακόμα αναζητούν αυτό τον ενθουσιασμό» – εξου και οι αντιδράσεις απέναντι στο νέο προϊόν της Apple.
«Συνήθως μεγέθυνα το πώς η εικονική πραγματικότητα θα οδηγούσε σε ένα νέο είδος ‘μετα-συμβολικής’ επικοινωνίας, στο πλαίσιο της οποίας θα δημιουργούσαμε ο ένας εμπειρίες για τον άλλο, και θα τις μοιραζόμασταν άμεσα αντί να τις περιγράφουμε. Η ελπίδα μας ήταν να κάνουμε την εικονική πραγματικότητα ένα μέρος αυθόρμητης δημιουργίας… Θα ήταν σαν ένα πολύ ζωντανό όνειρο».
Στο μεταξύ αυτού του είδους η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε σε τομείς όπως η ιατρική, οι κατασκευές, η φαρμακευτική, η αεροναυπηγική και πολλές εταιρείες τη χρησιμοποίησαν με πρακτικό τρόπο, αφήνοντας στην άκρη το μυστικιστικό κομμάτι της «αυθόρμητης δημιουργίας».
Ανάμεσα σε αυτές τις δύο προσεγγίσεις υπάρχει το μυστήριο το οποίο ο Lanier ορίζει ως το ρόλο που η εικονική πραγματικότητα μπορεί να παίξει στην πραγματική ζωή. Παρότι, θεωρητικά, μέχρι σήμερα, θα έπρεπε να έχουμε βρει τη λύση του, η υπόθεση δεν είναι καθόλου απλή. Δεν είναι μόνο το gaming, στο οποίο καμιά φορά η V.R. είναι χρήσιμη γιατί προσφέρει μια υπέροχη εμπειρία. Υπάρχουν ακόμα εκατοντάδες χρήσεις υπό διερεύνηση, όπως για παράδειγμα εφαρμογές για το πώς θα έμοιαζε το να ζεις μέσα σε ένα σπίτι που θέλεις να ενοικιάσεις. Θα σε βοηθούσε η χρήση ενός σετ γυαλιών σαν αυτό να επιλέξεις τα κατάλληλα έπιπλα;
Για τον Lanier το μυστήριο αυτό παραμένει ανεπίλυτο ακόμα και σήμερα, πρωτίστως διότι τα γυαλιά επαυξημένης/ εικονικής πραγματικότητας δεν είναι όλα ίδια. Κάποιες τεχνολογίες αφαιρούν τον περιβάλλοντα χώρο από αυτό που βλέπει ο χρήστης, κάποιες άλλες του δίνουν μια ανάμεικτη εικόνα, που ακροβατεί ανάμεσα στο πραγματικό και το φανταστικό. Αν η δυστοπία αυτού του ενδεχομένου δεν δημιουργεί κάποιο προβληματισμό στον επίδοξο χρήστη αυτής της τεχνολογίας, ίσως θα χρειαστεί να το ξανασκεφτεί, διότι με ένα ζευγάρι «γυαλιά» που συνδυάζουν την πραγματικότητα με τις εντολές του κατόχου των γυαλιών, το γνωσιακό στοιχείο με τη φαντασία, μπορούν να δημιουργηθούν deepfake πραγματικότητες, στο πλαίσιο των οποίων ο χρήστης να γίνει μέχρι και εγκληματίας.
Για να μην ανοίξουμε τη συζήτηση του τυχόν χρονολογίου που μπορεί να υπάρξει ως feature σε αυτού του είδους την τεχνολογία, του οποίου ο αλγόριθμος θα καθορίζεται με βάση παράγοντες που δεν μπορούμε καν να προβλέψουμε.
«Η εικονική πραγματικότητα μπορεί να αγχώσει και να προκαλέσει κατάθλιψη σε ανθρώπους περισσότερο κι από ό,τι αυτές οι μικρές οθόνες στα έξυπνα τηλέφωνα»,
λέει ο Lanier.
Αν λοιπόν ο χρήστης δεν έχει τη δυνατότητα να δημιουργήσει το δικό του περιεχόμενο και αντίθετα καταναλώνει παθητικά ένα περιβάλλον που έχει δημιουργηθεί γι’ αυτόν, χάνεται εντελώς η μαγεία πίσω από αυτή την τεχνολογία, μία από τις βασικές αρχές λειτουργίας της εικονικής πραγματικότητας, σύμφωνα με τους ανθρώπους που τη διαμόρφωσαν στα πρώτα της στάδια. Ειδικά γι’ αυτή την κατηγορία ανθρώπων, ο Lanier τόνισε ότι παλιά οι κατασκευαστές ήθελαν ένα σετ γυαλιών να είναι εντυπωσιακό, να μοιάζει με μάσκα, να δίνει μία ιδιαίτερη αίσθηση σε όποιον το φορούσε. Τώρα, η τάση είναι ο εκδημοκρατισμός των δυνατοτήτων που προσφέρει αυτή η τεχνολογία, αλλά ίσως να μη χρειάζεται για καθημερινούς σκοπούς και συνεπώς να χάνει την allure της όταν φτάνει τις διαστάσεις μίας μάσκας θαλάσσης.
Ούτε λίγο ούτε πολύ, ο Lanier θεωρεί ξενέρωτο το να φοράς τέτοια γυαλιά για να στέλνεις email, να παίρνεις τηλέφωνο ή να βλέπεις αθλητικούς αγώνες.
«Πάντα θεωρούσα ότι τα sessions εικονικής πραγματικότητας να μας δείχνουν οτι μπορούμε να κατορθώσουμε κάτι συγκεκριμένο πολύ γρήγορα ή αν είναι να κάνουμε κάτι τρομερά περίεργο».
Συνεπώς, σύμφωνα με τον Lanier, ένα τέτοιο σετ γυαλιών έχει νόημα όταν πρωτίστως εμείς ξέρουμε καλά ποια είναι η κανονική μας πραγματικότητα. Με την εικονική πραγματικότητα μπορούμε να αλλάξουμε τους κανόνες του κόσμου μας, να μοιάσουμε με ζώα, με τη θάλασσα, με οτιδήποτε θέλουμε, επιλέγοντας τη δική μας γεωμετρία. Αυτό σημαίνει ότι η τεχνολογία εικονικής πραγματικότητας παρατηρεί την συμπεριφορά μας: Δεν έχει δική της συμπεριφορά, όπως είθισται να λένε τα τελευταία χρόνια οι ειδικοί της τεχνητής νοημοσύνης.
Η αξία, λοιπόν, της εμπειρίας, το αν μας κάνει καλό η χρήση της επαυξημένης πραγματικότητας, εξαρτάται από το σκοπό για τον οποίο τη χρησιμοποιούμε και στην παρούσα φάση είναι δύσκολο να βρούμε ακριβώς ποιοι είναι οι άνθρωποι που θα επωφεληθούν αυτής της εμπειρίας σε καθημερινή βάση. Αλλιώς, ο Lanier υποστηρίζει ότι η χρήση της πρέπει να είναι περιστασιακή – και για έναν ακόμα λόγο, την περίπτωση που οι πλατφόρμες V.R. αρχίσουν να ελέγχουν κατ’ αποκλειστικότητα τι είναι αυτό που μπορεί να δει ο χρήστης.
Ένα όνειρο έχει πολλά πρόσωπα, σύμφωνα με τον Lanier, και αυτό είναι που εκπροσωπεί η εικονική πραγματικότητα. Για τον ίδιο είναι ακόμα ένας φορέας ανθρωπισμού και όχι ένα αποστειρωμένο τεχνολογικό μέσο για να βιώσουν μέσα από αυτό εμπειρίες όσοι έχουν τα χρήματα ή τη διάθεση να το κάνουν. Εξάλλου η χρήση οποιασδήποτε τεχνολογίας ενέχει πάντα κάποιο κόστος. Ας μην είμαστε οι πρώτοι που θα το πληρώσουμε, ειδικά αν δεν ξέρουμε τι ακριβώς ψάχνουμε από την εικονική πραγματικότητα, πέραν του να ξεφύγουμε από την κανονική.
