Πώς αντέχει την πανδημία ένας ψυχίατρος; «Εξαρτάται από τον ψυχίατρο!». Τις πρώτες τρεις εβδομάδες της καραντίνας ο Γιάννης Ζέρβας, καθηγητής της Ψυχιατρικής και της Ψυχοσωματικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, βρέθηκε στις επάλξεις προσφέροντας εθελοντικά μαζί με τους συνεργάτες του ψυχική υποστήριξη από την ήδη υπάρχουσα τηλεφωνική γραμμή του Ιατρείου Ψυχικής Υγείας Γυναικών (του οποίου είναι επικεφαλής) στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο. «Αναμφίβολα, οι συνάδελφοι στα τμήματα νοσηλείας των νοσοκομείων είναι εκείνοι που βρίσκονται κυριολεκτικά στην πρώτη γραμμή», σπεύδει να τονίσει. «Πρωτίστως, οι ειδικευόμενοι, που είναι πολλές φορές υποχρεωμένοι να καλύψουν και εξωτερικά ιατρεία και εφημερίες, τραβάνε το μεγαλύτερο ζόρι σε σχέση και με την έκθεση στον ιό».
Στη συνέχεια, ο ίδιος συμμετείχε στον επιστημονικό συντονισμό της περίφημης πλέον Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για τον κορωνοϊό, το σωτήριο για τους πληγέντες από την πανδημία 10306 – μια πρωτοβουλία του πρύτανη του ΕΚΠΑ Θάνου Δημόπουλου, σε συνεργασία με τον Χαράλαμπο Παπαγεωργίου της Α’ Πανεπιστημιακής Ψυχιατρικής Κλινικής του Αιγινητείου. Οταν πλέον η γραμμή άρχισε να ρολάρει περνώντας σε μεγαλύτερους αριθμούς συνεργατών, ο δικός του χρόνος σε αυτό το κομμάτι περιορίστηκε. Και ενώ έτρεχαν ακόμα ο κορωνοϊός και πολλά ακόμα (η δουλειά στο νοσοκομείο, η επαφή με τους συνεργάτες στο Κέντρο Ψυχοθεραπειών, οι συνεδρίες μέσω Skype ή τηλεφώνου με τους ασθενείς) βρέθηκε, χάρη σε αυτό το ιδιόμορφο καθεστώς καταναγκαστικής απομόνωσης, λίγο περισσότερο με την οικογένειά του: τη σύζυγό του Ευαγγελία Ανδριτσάνου (με την οποία ολοκλήρωσε ένα ακόμη βιβλίο του Ιρβιν Γιάλομ!) και τα τρία τους παιδιά. «Τον τελευταίο μήνα βρέθηκα, όπως πολλοί από εμάς, σε μια κατάσταση σχεδόν… διακοπών. Μετά από πολύ καιρό τρώμε μαζί με τα παιδιά μεσημέρι και βράδυ, μαγειρεύουμε, συζητάμε, βλέπουμε ταινίες. Ξεκουράστηκα. Μπήκα για λίγο στα μετόπισθεν, στο πίσω κάθισμα».
Κύριε Ζέρβα, ήσασταν –μαζί με τους Φραγκίσκο Γονιδάκη, Ελένη Λαζαράτου και Μαρίνα Οικονόμου- συνσυντονιστής του 10306, της Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης για τον κορωνοϊό. Ηταν η πρώτη φορά που συμμετείχατε σε μια τέτοια προσπάθεια;
Είχα βρεθεί και στις μονάδες υποστήριξης στο Ιλιοn, μετά το σεισμό του 1999. Είχαν στηθεί κοντέινερ και βλέπαμε τον κόσμο με βάρδιες, όπως ακριβώς και τώρα, με πρωτοβουλία του καθηγητή Κώστα Σολδάτου. Και τότε είχαν «ξυπνήσει» διάφορα. Δεν ήταν μόνο ο κόσμος που επλήγη ή που είχε χάσει δικούς του στο σεισμό. Ηταν πολλοί που, επ’ ευκαιρία των ειδικών που βρίσκονταν εκεί κάθε μέρα, συζητούσαν όλα εκείνα που είχαν βγει στην επιφάνεια. Το ίδιο συμβαίνει και τώρα στις γραμμές για τον κορωνοϊό.
Μόνο που τώρα έχετε να αντιμετωπίσετε κάτι τελείως διαφορετικό…
Ναι, πρόκειται σαφώς για μια άλλου τύπου κρίση, υγειονομική, παγκόσμια… Δεν είναι κάτι που συνέβη μια φορά, άφησε τα θύματά του και δεν έχει συνέχεια. Είναι κάτι που σε κάνει να νιώθεις πολύ ανήσυχος. Ολη δε αυτή η «ασώματη» επαφή αφυπνίζει ζητήματα μοναξιάς.
Κινητοποιηθήκατε πολύ γρήγορα…
Ηταν και για μας πολύ εντυπωσιακό ότι μπορέσαμε να συντονιστούμε όλες οι «Ψ» δυνάμεις, οι ελληνικές, προκειμένου να καλύψουμε με βάρδιες τις ανάγκες του κόσμου από την πρώτη κιόλας εβδομάδα του lockdown. Στην κυριολεξία, το enfant gate της ελληνικής Ψυχιατρικής και Ψυχολογίας συμμετείχε live στις βάρδιες του 10306 προφέροντας με προθυμία και ζέση τις υπηρεσίες του. Μάλλον ο κόσμος που επικοινώνησε δεν ήξερε ότι μιλούσε και έπαιρνε συμβουλές από τους καλύτερους και τους διασημότερους του κλάδου μας!
Υποθέτω, τα τηλέφωνα αυτά σας έδωσαν μια πιο ωμή εικόνα από τον αντίκτυπο της καραντίνας…
Οι στατιστικές για τον αντίκτυπο τη επιδημίας είναι σαν να παρατηρείς από την κορυφή του βουνού τι γίνεται με τους ανθρώπους μέσα στα βαγόνια ενός τρένου. Μπορείς να δεις τις κινήσεις των τρένων, το μέγεθός τους, τα μοτίβα μετακίνησης, αλλά όχι τι γίνεται μέσα. Οι τηλεφωνικές γραμμές μάς έδωσαν την εικόνα μέσα στα βαγόνια… Οι ψυχολόγοι δέχονταν γύρω στις 800 κλήσεις την ημέρα, οι ψυχίατροι γύρω στις 400. Περισσότερες οι κλήσεις από γυναίκες (περισσότερο για αγχώδη, φοβικά προβλήματα), κυρίως για υποστήριξη, συμβουλή, παρέα. Οι άνδρες, όταν παίρνουν, είναι για μείζονες ψυχικές νόσους που κάνουν υποτροπές. Σήμερα πάντως οι κλήσεις έχουν μειωθεί κάτω από το μισό. Ο κόσμος νιώθει πλέον ότι όλα βαίνουν καλύτερα, αρχίζουν να ανοίγουν σιγά-σιγά και οι δομές.
Σε ποιες κατηγορίες ανήκαν οι περισσότεροι που ζήτησαν ψυχολογική υποστήριξη;
Σαφώς, οι ηλικιωμένοι ή πολλοί άvθρωποι έτσι κι αλλιώς μοναχικοί. Θυμάμαι το τηλεφώνημα μιας γυναίκας. Ο άντρας της νοσηλευόταν με κορωνοϊό σε κακή κατάσταση στο «Σωτηρία» και μπορούσε να επικοινωνήσει μαζί του μόνο μέσω Viber. Η ίδια είχε επίσης κολλήσει, αλλά πολύ ελαφρύτερα, το περνούσε στο σπίτι. Ηταν συγκινητικό ότι η γυναίκα αυτή δεν τηλεφώνησε να ρωτήσει για τον εαυτό της, αλλά για το πώς μπορούσε να σταθεί δίπλα του.
Αλλοι;
Μεγάλη κατηγορία και εκείνοι στους οποίους ξύπνησαν πάρα πολύ το άγχος, οι ανησυχίες, τα καταστροφικά σενάρια, η αβεβαιότητα… Kάποιοι που είχαν από νωρίτερα αγχώδεις διαταραχές και άλλοι που τις απέκτησαν τώρα, μεσούσης αυτής της παγκόσμιας αγωνίας. Αυτό που συνέβη κυρίως είναι ότι κόπηκαν αίφνης οι διάφορες διέξοδοι (π.χ. οι φίλοι, η δουλειά, η βόλτα στα μαγαζιά) που μπορεί να είχε ο καθένας. Ως εκ τούτου, κάποιοι βρέθηκαν ενώπιος ενωπίω και με το σύντροφό τους.
Δεν είναι τυχαίο ότι μιλούν ήδη για αύξηση των διαζυγίων.
Ναι, σε πολλά σπίτια η «τριγωνοποίηση», δηλαδή η ύπαρξη ενός τρίτου πόλου, βοηθάει. Το να μην έχει δηλαδή κανείς μόνο το σύζυγο ή τα παιδιά του, αλλά να μπορεί να εκτονώνεται με τους φίλους του, τη δουλειά, τα ψώνια, ακόμα και τις εξωσυζυγικές σχέσεις, οι οποίες μπορούν να εξισορροπούν και κάποιους γάμους. Ομως, όλα αυτά μένουν τώρα απέξω και εσύ εγκλωβίζεσαι μέσα. Μάλιστα, όσο μικρότερος ο χώρος, τόσο πιο δύσκολο το στρίμωγμα με τον άλλον. Είδαμε ότι αυξήθηκαν σημαντικά οι καβγάδες και οι τριβές αλλά και τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας.
Αλήθεια, η γυναίκα-μητέρα πώς βιώνει την πανδημία;
Με πολύ αυξημένη ευθύνη. Γιατί στις περισσότερες γυναίκες υπάρχει ακόμα η ευθύνη του σπιτιού και της προστασίας των παιδιών. Από εκεί περνάει όλος ο διαρκής συντονισμός, όλο αυτό το «άλλαξε τα ρούχα σου, καθάρισε, μην πιάνεις αυτό, μην κάνεις εκείνο, να απολυμάνουμε, να κάνουμε…». Ενα μεγάλο βάρος για την προφύλαξη μέσα στο σπίτι πέφτει αναμφίβολα πάνω της, στο παραδοσιακό νοικοκυριό τουλάχιστον. Ενδεχομένως, όλο αυτό να είναι πιο δύσκολο για τη μητέρα που θέλει να διατηρεί τον απόλυτο έλεγχο στα πράγματα. Δεν μπορείς να προφυλαχθείς από τα πάντα, ούτε να απολυμάνεις τα πάντα! Κάτι τέτοιο μπορεί να γίνει, δυστυχώς, πολύ βασανιστικό και για την ίδια και για τους άλλους.
Δεν είναι επιβαρυντικός επίσης και ο φόβος για τις επιπτώσεις που θα έχει στο παιδί ή στον έφηβο όλος αυτός ο εγκλεισμός;
Τέτοιες σκέψεις και ανησυχίες υπάρχουν σε όλους. Τι θα γίνει, π.χ., με τα παιδιά που δίνουν Πανελλήνιες κ.ο.κ. Είναι και σε ποιο σημείο σε πετυχαίνει η κρίση. Υπάρχουν, π.χ., και οικογένειες στις οποίες όλο αυτό έχει βγει σε καλό, γιατί βρέθηκαν πιο πολύ μαζί. Σε άλλες πάλι έχει δημιουργήσει τριβές. Αλλους η πανδημία τούς πέτυχε σε μια στιγμή της ζωής τους όπου τα οικονομικά τους είναι άθλια ή βρίσκονται σε κάποια άλλη φάση μετάβασης, αντιμέτωποι με εξετάσεις ή κάποια ασθένεια. Για κάποιους ήταν και ξεκούραση ο καιρός της καραντίνας, μια ευκαιρία να βρεθούν με την οικογένειαά τους, μακριά από τον επαγγελματικό φόρτο. Είναι σε τι υπόστρωμα πέφτει κάθε φορά η κρίση.
Πόσο δύσκολο είναι να θέλεις να ξεκινήσεις μια οικογένεια μεσούσης της πανδημίας;
Σαφώς, είναι ένα θέμα. Η αναπαραγωγική υγεία της γυναίκας έχει επηρεαστεί. Θυμίζω ότι και οι εξωσωματικές σταμάτησαν στη διάρκεια του lockdown, οπότε όλο αυτό είχε παγώσει μέχρι τώρα. Νομίζω ότι όσοι μπορούν να προγραμματίσουν, θα φροντίσουν κάπως να το αναβάλουν. Αν, πάλι, μια γυναίκα μείνει έγκυος, έρχεται αυτομάτως αντιμέτωπη με τις άμεσες ανησυχίες μιας εγκυμοσύνης, τα μέτρα προστασίας, αλλά και το φόβο μήπως κολλήσει η ίδια και το έμβρυο. Ολα αυτά βάζουν ζητήματα και αυξάνουν τις αγωνίες και τις ανησυχίες. Είναι πολύ πιθανό, δε, έτσι όπως είναι τώρα τα πράγματα με τα μαιευτήρια, μια γυναίκα να πηγαίνει σήμερα να γεννήσει χωρίς το σύζυγό της ή τους δικούς της. Ολο αυτό καθιστά πολύ πιο μοναχική την εμπειρία του τοκετού. Οι δε νέες αυτές αγωνίες επιπροστίθενται σε εκείνες που πολλές γυναίκες αντιμετωπίζουν σε αυτή τη φάση της προσαρμογής στη μητρότητα και το καινούριο μωρό.
Τι ξέρουμε για τις ερωτικές σχέσεις στη διάρκεια της πανδημίας; Κάποιοι μιλούν για baby boom σε λίγους μήνες…
Δεν έχουμε ακόμα πληροφορίες. Σίγουρα το πιο ευκαιριακό κομμάτι έχει αποφευχθεί, δόθηκαν άλλωστε και σχετικές οδηγίες. Οσο για τα ζευγάρια που έχουν σταθερή σχέση και ζουν μαζί, έχουν βγει κάποια ερωτηματολόγια και προσπαθούμε να καταλάβουμε κάποια πράγματα. Υποθέτω, οι ερωτικές σχέσεις δεν έχουν διακοπεί ανάμεσα σε αυτούς που ζουν μαζί και δεν έχουν λόγο να προφυλάσσονται.
Υποθέτω ότι για τα νέα παιδιά θα είναι σκληρό όλο αυτό…
Ναι, πάρα πολύ σκληρό, π.χ., για έναν έφηβο που μπορεί να έχει μόλις ξεκινήσει μια πρώτη σχέση και αναγκάζεται τώρα να επικοινωνεί αποκλειστικά μέσα από το Ιντερνετ. Πάλι καλά βέβαια που υπάρχει η τεχνολογία. Από την άλλη πλευρά, δεν φτάνει κιόλας. Αυτό το βλέπουμε συνέχεια. Τα δυσκολεύει τα παιδιά.
Υπάρχουν κάποιοι που σε αυτή την παγκόσμια, υγειονομική κρίση έχουν κάνει την έκπληξη επιδεικνύοντας θεαματικό ψυχικό σθένος;
Ναι, βέβαια υπάρχουν τέτοιοι άνθρωποι. Ολο αυτό κάτι καλό θα αφήσει. Διότι μας ωθεί να αντιληφθούμε ότι κάποια πράγματα δεν είναι όπως ακριβώς τα είχαμε φανταστεί, μας βγάζει από τις συνήθειές μας, μας αναγκάζει να υπερβούμε δυσκολίες, να βρούμε τρόπους, να προσαρμοστούμε. Μας αναγκάζει επιπλέον να σκεφτούμε περισσότερο, να πάρουμε ευθύνη περισσότερο… Ολα αυτά αφήνουν καλά σημάδια, νομίζω.
Υπάρχει ακόμα το στίγμα της ασθένειας στην ελληνική κοινωνία. Τα πρώτα κρούσματα της πανδημίας αντιμετωπίστηκαν σχεδόν ταξικά…
Το μόνο στίγμα που υπάρχει είναι το στίγμα της ανοησίας. Είναι το να θέλει κάποιος να χρησιμοποιήσει τον ιό για να νιώσει ανώτερος ή για να επιβεβαιώσει κάποια μικροθεωρία που έχει στο μυαλό του. Οτι υπάρχει διαφοροποίηση, υπάρχει. Είναι άλλο, π.χ., να είμαι φτωχός, κλεισμένος με άλλα πέντε άτομα σε ένα υπόγειο διαμέρισμα και άλλο να ζω σε ένα τριώροφο σπίτι με εύκολη πρόσβαση σε κάποια πράγματα. Ομως, μπροστά στον ίδιο τον ιό, για ποιο στίγμα μιλάμε; Δεν ευθύνεται κανείς.
Η συνωμοσιολογία κάθε είδους έχει μπει και αυτή στο παιχνίδι…
Θέλει κανείς να νιώσει ότι έχει έναν έλεγχο των πραγμάτων, ότι υπάρχει τουλάχιστον κάτι οργανωμένο σε μια κατάσταση τόσο αβέβαιη και απρόβλεπτη. Ενα πράγμα που μας άφησε όλη αυτή η ιστορία είναι ότι, αν δεν μάθουμε να σκεφτόμαστε με βάση την αντικειμενικότητα, την αλήθεια και κάποια επιστημονικά δεδομένα, ο κίνδυνος είναι θάνατος. Η πανδημία δεν σηκώνει ψέματα και παραπλανήσεις. Οποιαδήποτε απόπειρα να κατασκευάσει κανείς τη δική του αλήθεια σηματοδοτεί θανατηφόρες επιπτώσεις. Αρα, πρέπει να καταλαβαίνουμε ακριβώς τι γίνεται και να έχουμε όσο πιο σαφή εικόνα της κατάστασης. Από την άλλη πλευρά, βέβαια, να έχουμε όσο γίνεται μεγαλύτερη δεκτικότητα στην αβεβαιότητα.
Αυτή η αβεβαιότητα δεν πυροδοτεί πολλά ψυχικά προβλήματα;
Ναι. Ομως, έτσι είναι τα πράγματα, τι να κάνουμε; Είχαμε δημιουργήσει την ψευδαίσθηση ενός κόσμου ασφαλούς. Στην πραγματικότητα, δεν ήταν ασφαλής. Πάντα υπήρχαν κρίσεις που κλόνιζαν το οικοδόμημα. Η πεποίθηση περί του αντιθέτου ήταν μια φούσκα. Η τεχνολογία ασφαλώς συνέβαλε σε αυτό. Από την άλλη μεριά, πρέπει να πούμε ότι το γεγονός ότι υπήρχε όλη αυτή η δυνατότητα για επικοινωνία που μας έδωσαν τα νέα Μέσα μάς έχει εξυπηρετήσει τρομερά αυτή την κρίσιμη περίοδο. Χωρίς αυτά, μια αντίστοιχη πανδημία όπως αυτή στις αρχές του 20ού αιώνα, πριν δηλαδή την κινητή τηλεφωνία και το Ιντερνετ, θα καθιστούσε τα πάντα πολύ πιο επώδυνα.
Από την άλλη, υπάρχει αυτή η τρομερή εξάρτηση από την τεχνολογία. Τα νέα παιδιά σχεδόν τα παρακαλούν οι γονείς να βγουν έξω.
Υπάρχει όμως και μια πιο έντονη παρέα. Εγώ θυμάμαι ότι για να έρθει ένας συμμαθητής μου να παίξουμε στο σπίτι έπρεπε να γίνουν ολόκληρες συνεννοήσεις από τις μαμάδες στο τηλέφωνο. Τώρα τα παιδιά είναι με τους φίλους τους συνεχώς στο Διαδίκτυο. Είναι απλώς ένας άλλος τρόπος. Δεν είμαι τόσο αρνητικός σε όλο αυτό. Πρέπει ο προηγούμενος τρόπος που είχαμε να λειτουργούμε να συνδυαστεί με τον καινούριο. Ηδη μας έχει βάλει σε μια διαδρομή που δεν έχει επιστροφή.
Η φυσική παρουσία, πάντως, χάθηκε ακόμα περισσότερο τώρα…
Για ένα διάστημα. Δεν νομίζω ότι θα κρατήσει πάρα πολύ αυτό.
Δηλαδή το social distancing δεν θα μας αφήσει «κουσούρια»;
Συμφωνώ απολύτως ότι αυτή τη στιγμή όλο αυτό μας επηρεάζει. Το τι θα αφήσει δεν το ξέρω. Εχω, παρ’ όλα αυτά, την εντύπωση ότι πολλές συμπεριφορές που εκδηλώνονται σε καιρούς κρίσης (όταν δηλαδή κάτι αλλάζει ριζικά και υποχρεώνεσαι σε έναν άλλο, νέο τρόπο λειτουργίας) δεν μένουν, με την προϋπόθεση βέβαια ότι η κρίση δεν διαρκεί πολύ. Η χρονική διάρκεια ενός στρες παίζει καθοριστικό ρόλο. Νομίζω ότι δεν υπάρχει λόγος να κινδυνολογούμε όσον αφορά συνολικές «παρενέργειες». Οι περισσότεροι θα ισορροπήσουμε μόλις τελειώσει αυτή η οξεία, περιχαρακωμένη σε διάρκεια φάση. Μπορεί να μας ταλαιπωρήσει λίγους μήνες, όμως αργά ή γρήγορα θα μας αφήσει να επιστρέψουμε στις καλές και κακές συνήθειές μας. Τώρα αν πανδημία διαρκέσει δύο-τρία χρόνια, αυτό είναι μια άλλη ιστορία».
Μου λέτε δηλαδή ότι δεν θα είναι και τόσο μεγάλο το ψυχικό κόστος της πανδημίας;
Οταν αρχίσουμε να ησυχάζουμε περισσότερο με το θέμα του ιού, είτε με εμβόλια και θεραπείες, είτε με μείωση των περιστατικών, θα επανέλθουμε στη ζωή μας. Κάποιοι μπορεί να μείνουν με τις φοβίες τους. Υπάρχουν ακόμα άνθρωποι που από τους σεισμούς έχουν μείνει με ένα βαλιτσάκι στο πλάι τους κάθε βράδυ, μην τύχει και γίνει σεισμός! Αυτό, όμως, είναι φοβία πια. Σας το ξαναλέω, οι περισσότεροι θα επανέλθουμε χωρίς δυσκολία στο προηγούμενο. Δεν θα αφήσει μόνιμα σημάδια. Πέρα από κάποιους ανθρώπους που πέρασαν ιδιαίτερα δύσκολα, που επλήγησαν οι ίδιοι ή οι αγαπημένοι τους, για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου ήταν απλώς ένας περιορισμός. Μπορεί να ενόχλησε, να δυσκόλεψε, να ταλαιπώρησε σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν ήταν κάτι τόσο τραγικό. Το είδαμε και στις γραμμές αυτό. Υπήρχαν κούραση, ανησυχία, άγχος, αβεβαιότητα, μοναξιά, υπήρχε δυσκολία προσαρμογής γιατί πολύς κόσμος έχασε τις σταθερές του και τις ισορροπίες του, υπήρχαν σαφώς υποτροπές σε ανθρώπους που ήταν ιδιαίτερα ευάλωτοι, αλλά ως εκεί. Δεν ήταν τόσο τραυματικό. Τουλάχιστον στην Ελλάδα. Το χτύπημα ήταν απαλό σχετικά. Δεν ξέρω αν θα σας έλεγα τα ίδια αν ήμουν στο Μιλάνο ή στη Νέα Υόρκη.
Βέβαια η δεκάχρονη κρίση μάς είχε εκπαιδεύσει στις κακουχίες.
Αλήθεια είναι αυτό. Και θα δούμε τι θα γίνει με το οικονομικό κομμάτι, που προκαλεί επίσης μεγάλη ανησυχία στον κόσμο.
Ισως και πιο πολύ και από την υγεία…
Τώρα που έχουμε αρχίσει να πιστεύουμε ότι τη γλιτώσαμε, ανησυχούμε για το θέμα της οικονομίας. Νομίζω ότι, αν η επιδημία κάνει ένα δεύτερο κύμα, η οικονομία θα ξαναπάει πίσω… στην κλίμακα ανησυχίας. Μου προξενεί, πάντως, ακόμα ιδιαίτερα εντύπωση ότι αρκετοί συνεχίζουν να πιστεύουν ότι η οικονομία είναι σοβαρότερη από την υγεία.
Πώς εξηγείτε την αισιοδοξία που ανέφερε το 40% των ερωτηθέντων ως κυρίαρχο συναίσθημα στην πρόσφατη δημοσκόπηση της διαΝΕΟσις; Eχει να κάνει με την αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στην επιστήμη;
Πράγματι. Οι άνθρωποι που μίλησαν επίσημα από τον επιστημονικό χώρο ενέπνευσαν εμπιστοσύνη προβάλλοντας ένα πρόσωπο που μετράει και σέβεται τον κόσμο, κάτι πολύ σημαντικό. Σε άλλους καιρούς, π.χ., είχαν ειπωθεί πράγματα είτε εκρηκτικά, είτε με κατάφωρο διδακτισμό, σαν να μιλούσαν σε παιδάκια. Με τον κορωνοϊό υπήρξαν αυτοί οι «δύο γονείς» που ενημέρωναν κάθε απόγευμα στις 6. Ο Σωτήρας Τσιόδρας είναι βαθιά ανθρώπινος. Πιστεύω ότι ο τρόπος που επικοινωνήθηκαν τα πράγματα βοήθησε πάρα πολύ στο να εξισορροπήσουμε, έβαλε και εμάς σε θέση ευθύνης και γνώσης. Χωρίς αυτό, θα ήταν πολύ χειρότερα. Μου κάνει εντύπωση που κάποιοι λένε: «Μήπως τελικά δεν ήταν τόσο σοβαρό;». Φυσικά, και ήταν. Απλώς έγινε καλός χειρισμός και ο κόσμος μπόρεσε κάπου να ακουμπήσει. Παράδοξο για Ελλάδα, αλλά έτσι έγινε.
Μόνο σε αυτό οφείλεται η αισιοδοξία των Ελλήνων;
Για μένα το πρώτο εύρημα στην έρευνα της διαΝΕΟσις ήταν το πόσο ψηλά (ένα σαρωτικό 97,2%!) έδειξε ως στηρικτικό κομμάτι την οικογένεια. Αυτό που κατ’ ουσίαν λέει είναι ότι στην Ελλάδα η βασική πηγή δύναμης είναι η οικογένεια. Οσο κι αν μας λείπει η αγκαλιά στη φυσική επαφή, υπάρχει αυτή η αίσθηση του δικτύου, της δεμένης ομάδας… Η δύναμη αυτή συνετέλεσε σημαντικά αναπληρώνοντας την έλλειψη της επαφής. Γιατί ακόμα κι αν δεν πιάνεις το χέρι του άλλου, νιώθεις ψυχικά την αγκαλιά και την οικειότητα. Σε πολλές χώρες του κόσμου δεν είναι έτσι τα πράγματα.
Παρότι η ελληνική οικογένεια βάλλεται πανταχόθεν τα τελευταία χρόνια για τις παθογένειές της…
Υπάρχει, ξέρετε, η παθογένεια του «πολύ κοντά» και η παθογένεια του «πολύ μακριά». Σε τέτοιες κρίσεις, όπως αυτή που ζούμε, η ελληνική οικογένεια είναι δύναμη.
Θα θέλατε να μας δώσετε κάποιες συμβουλές επιβίωσης στη δεύτερη αυτή φάση της επιστροφής στην κανονικότητα;
Υπομονή. Να ακολουθεί κανείς τις οδηγίες που δίνονται από επίσημα χείλη, με ποσοστό ατομικής ευθύνης, σκέψης και κρίσης όσο το δυνατόν πιο κοντά στα δεδομένα. Να μην αφήνεται σε πανικούς, αερολογίες, συνωμοσιολογίες και πολιτικολογίες. Οσο περισσότερο μπορούμε να ακολουθήσουμε όλοι μαζί κάποιες συγκεκριμένες γραμμές, τόσο καλύτερα θα ξεπεραστεί η παρούσα κρίση. Θα προσέθετα ψυχραιμία και αυτοσυγκράτηση. Θυμάμαι κάτι κεντημένα μαξιλαράκια από συζύγους ναυτικών που έγραφαν «Και αυτό θα περάσει».
* Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης 10306
Πρωτοβουλία Αλληλεγγύης από το ΕΚΠΑ & το υπουργείο Υγείας
* Τους επόμενους μήνες κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα η Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία του Ιρβιν Γιάλομ (επιμέλεια Γιάννης Ζέρβας, μετάφραση Ευαγγελία Ανδριτσάνου / Δέσποινα Κακατσάκη)
