Γράφει η Χαρά Κουκουράκη σε συνεργασία με το Project Parenting*
Κι έφτασε εκείνη η ώρα που το μικρό σας πηγαίνει σχολείο. Κάποια πηγαίνουν για πρώτη φορά κι άλλα αλλάζουν τάξη ή και σχολείο. Σε κάθε περίπτωση, ξεκινάει ένα ταξίδι με άγνωστους συνταξιδιώτες, νέες απαιτήσεις, νέους κανόνες, νέα όρια.
Κι εσείς, ως υποστηρικτικοί γονείς, καλείστε να το βοηθήσετε να προσαρμοστεί ομαλά στη νέα του καθημερινότητα. Αλλά πώς θα επιτευχθεί αυτό, όταν κι εσείς καρδιοχτυπάτε και αγωνιάτε; Ερωτήματα όπως αν θα έχει επαρκή φροντίδα και προσοχή στο σχολείο, αν θα του συμπεριφέρονται σωστά, αν θα καταφέρει να υπερασπιστεί τον εαυτό του, και άλλα πολλά, χορεύουν στο μυαλό σας και κάνουν την ανησυχία και την ανάγκη σας για μια χείρα βοηθείας να θεριεύουν. Πάρτε βαθιά ανάσα και πάμε να προσαρμοστούμε παρέα στη νέα σας καθημερινότητα.
Πάμε όμως πρώτα να δούμε ποια είναι τα χαρακτηριστικά ενός υποστηρικτικού γονιού
Όσο κι αν αγωνιάτε για το πώς και αν θα καταφέρει το παιδί σας να προσαρμοστεί στο νέο σχολικό περιβάλλον, είναι σημαντικό να θυμάστε ότι ως γονείς είστε δυνατότεροι, σοφότεροι, ικανότεροι και ευγενικοί. Κι ο ρόλος σας αυτή τη στιγμή είναι πολλαπλός. Ας δούμε ένα ένα τα πράγματα που χρειάζεται και μπορείτε να κάνετε.
1. Σωματική ασφάλεια – συναισθηματική ασφάλεια: Επιβεβαιώστε έμπρακτα στο παιδί πόσο ασφαλές είναι το νέο περιβάλλον και τα άτομα με τα οποία θα βρίσκεται.
Μιλήστε του με θετικά λόγια για τους εκπαιδευτικούς και το σχολείο. Αυτό σίγουρα δεν μπορεί να γίνει αν εσείς καταρχήν δεν νιώθετε ασφάλεια με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Οπότε, αφεθείτε να χτίσετε πρώτα τη δική σας εμπιστοσύνη με το εκάστοτε σχολείο:
• Δίνετε το «παρών» σε όλες τις σχολικές συγκεντρώσεις και αναπτύξτε τακτική επικοινωνία με τον υπεύθυνο για το παιδί εκπαιδευτικό.
• Ενημερωθείτε από αυτόν για συμπεριφορές που ίσως αγνοούσατε κι ενημερώστε τον για ιδιαιτερότητες του παιδιού.
• Επιδιώξτε μια καλή σχέση και αρμονική συνεργασία με το σχολικό πλαίσιο.
2. Ενεργή συμμετοχή: Εκφράστε τον ενθουσιασμό σας για τη νέα σχολική πραγματικότητα και συμμετέχετε ενεργά σε αυτήν.
Εστιάστε στις θετικές αλλαγές που φέρνει το σχολείο στη ζωή του παιδιού, όπως καινούριοι φίλοι, εκδρομές, ανεξαρτησία, παιχνίδι.
Ρωτήστε το όχι μόνο για τις όμορφες στιγμές που ζει καθημερινά στο σχολείο, μα και για τα άτομα που γνωρίζει. Καλέστε στο σπίτι τους νέους συμμαθητές του ή οργανώστε μια συνάντηση για παιχνίδι.
Μέσα από τη συζήτηση θα ξεδιπλωθούν οι ανησυχίες και οι προβληματισμοί του, οι ανασφάλειες και οι δυσκολίες που βιώνει στο σπίτι ή το σχολείο.
• Μέσα από εκφράσεις όπως «Βλέπω ότι δεν θέλεις καθόλου να πας στο σχολείο. Δείχνεις να δυσφορείς εκεί» αναγνωρίζετε τα συναισθήματα του παιδιού και γίνεστε σύμμαχός του.
• Δώστε του θάρρος μιλώντας για τις δικές σας εμπειρίες: «Βλέποντάς σε τόσο θυμωμένο, θυμάμαι πως στο σχολείο ένιωθα να πνίγομαι από την αδικία όταν η δασκάλα με αγνοούσε».
3. Υπομονή και αποδοχή: Δείξτε τις στον οποιοδήποτε χρόνο προσαρμογής χρειαστεί το παιδί.
Η προσαρμογή σε ένα νέο σχολικό περιβάλλον, αλλά και σε κάθε περιβάλλον όπου καλείται να μείνει μόνο, είναι διαφορετική εμπειρία για κάθε παιδί. Παράγοντες που την επηρεάζουν είναι:
• Ο δεσμός ασφάλειας που έχει χτίσει ώς τώρα με το φροντιστή του, ο οποίος είναι και το πρότυπο με το οποίο θα σχετιστεί με τους άλλους.
• Το αναπτυξιακό και ηλικιακό στάδιο του παιδιού. Διαφορετικό χρόνο προσαρμογής χρειάζεται ένα βρέφος από ένα νήπιο.
• Οι ώς τώρα κοινωνικές εμπειρίες του παιδιού, μα και η προσωπικότητά του, δηλαδή αν είναι εσωστρεφής ή εξωστρεφής ιδιοσυγκρασία.
• Η εμπιστοσύνη που έχει αναπτύξει στον εαυτό και τις δυνάμεις του, η οποία εδραιώνεται έντονα κατά το 2ο έτος ζωής, αποτελεί βασικό παράγοντα μιας εύκολης ή δύσκολης προσαρμογής.
Καλό είναι να αποδεχτείτε το ρυθμό προσαρμογής του παιδιού. Ένας αργός ρυθμός δεν σημαίνει ότι το παιδί σας δεν θα γίνει ένας ενήλικας αυτόνομος και ανεξάρτητος.
4. Χώρος για δύσκολα συναισθήματα: Αντέξτε συναισθήματα όπως οι φόβοι και οι ανασφάλειες του παιδιού, όσο κι αν κρατήσουν.
Χρειάζεται υπομονή, ανοχή και πάλι υπομονή σε tantrums, πισωγυρίσματα (πάνα, πιπίλα, συγκοίμηση, τάισμα), επιθετική συμπεριφορά και ξεσπάσματα που μπορεί να εμφανίζει το παιδί την περίοδο της προσαρμογής. Μόλις αισθανθεί ασφάλεια και συνηθίσει τη νέα του ρουτίνα, θα επανέλθει και θα ξεκινήσει να απολαμβάνει τις προκλήσεις και εμπειρίες που του επιφυλάσσει η νέα σχολική πραγματικότητα.
5. Από τις πράξεις… στα λόγια: Βοηθήστε το παιδί να κατανοήσει πώς νιώθει και να πει με λόγια όλα όσα οι πράξεις του μαρτυρούν.
Τα παιδιά δεν εκφράζουν με λόγια τη δυσκολία τους, μα την εξωτερικεύουν με άλλους τρόπους.
Τα μικρότερα παιδιά…
• ξεσπούν σε κλάματα
• αρνούνται να πάνε σχολείο
• γίνονται επιθετικά
• γίνονται υπερκινητικά
• γκρινιάζουν
• αρνούνται να φάνε
• έχουν δυσκολίες στον ύπνο
• παραπονούνται για αρρώστιες και πόνους
• εμφανίζουν ενούρηση.
Στα μεγαλύτερα παρατηρείται, επίσης…
• αφηρημάδα
• υπερφαγία ή αφαγία
• αδιαθεσία
• προσκόλληση στους συνομηλίκους
• επιθετικότητα
• αντιδραστικότητα
• απόσυρση
• άρνηση να μελετήσουν
• χαμηλή επίδοση
• άγχος
• έλλειψη κινήτρου και ενθουσιασμού για το σχολείο και τη μαθησιακή διαδικασία.
Επειδή τα παιδιά, ειδικά τα βρέφη και τα μικρά νήπια, δυσκολεύονται να εκφραστούν λεκτικά, μπορείτε να βοηθήσετε περιγράφοντας την εκάστοτε συμπεριφορά και το συναίσθημα που τη συνοδεύει.
Για παράδειγμα:
• «Θέλεις να κοιμηθούμε μαζί απόψε. Ανησυχείς πως θα φύγω, όπως το πρωί που πας σχολείο».
• «Μισείς το σχολείο και νιώθεις άρρωστος όταν έρχεται η ώρα να πας. Τόσο άρρωστος, που θέλεις να κάνεις εμετό».
Όποιο κι αν είναι αυτό το συναίσθημα, είναι καλό να δείχνετε αποδοχή. Αν η συμπεριφορά του παιδιού ενοχλεί άλλους, μιλήστε για τις συνέπειές της. Επιβεβαιώστε ότι είστε εκεί και ψάξτε μαζί τι θα μπορούσε να αλλάξει.
Τα παιδιά έχουν ανάγκη να νιώθουν ότι τα λαμβάνετε υπόψη και πως είναι σημαντικά για εσάς, ότι τα αποδέχεστε όπως είναι και όχι έτσι όπως ενδεχομένως θα θέλατε να είναι.
6. Για παιδιά που βιώνουν διαζύγιο…
Λίγο πιο ιδιαίτερη είναι η σχολική προσαρμογή για τα παιδιά που βιώνουν την περίοδο αυτή ένα διαζύγιο, μια μετακόμιση ή ένα θάνατο στο σπίτι. Όλες αυτές οι καταστάσεις χαρακτηρίζονται από έντονες, απότομες και συχνά απροσδόκητες αλλαγές στην καθημερινή ζωή και στον ψυχισμό όλης της οικογένειας. Και συχνά τα παιδιά δυσκολεύονται να τις αποδεχτούν, πόσο μάλλον να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες ζωής που δημιουργούνται.
Και η δυσκολία αυτή εμφανίζεται με συμπεριφορές όπως:
• άρνηση το παιδί να πάει σχολείο
• κλάμα και φωνές κατά τη διαδικασία αποχώρησης από το φροντιστή
• επιθετικότητα προς το φροντιστή όταν αυτός επιστρέφει να πάρει το παιδί
• επιθετικότητα στο σχολικό πλαίσιο και ανυπακοή στους κανόνες της τάξης
• επιστροφή σε πρώιμες αναπτυξιακές συμπεριφορές, π.χ., πιπίλισμα, τάισμα, μπουκάλι, πιπίλα, πάνα κ.λπ.
• έντονο άγχος
• έντονη προσκόλληση στη δασκάλα στο σχολείο και στο φροντιστή στο σπίτι.
Είναι σημαντικό οι φροντιστές να δείξουν κατανόηση στις «ενοχλητικές» αυτές συμπεριφορές που το παιδί ενδεχομένως να εμφανίσει. Η τιμωρία και η επίπληξη μόνο περισσότερες τύψεις και ενοχές θα δημιουργήσει στα ήδη αναστατωμένα και δυσκολεμένα αυτά παιδιά.
Αυτό δεν σημαίνει πως επιτρέπουμε στο παιδί να χτυπάει, να βρίζει, να προσβάλλει κ.λπ. Αλλά, εστιάζουμε στο συναίσθημα που οδηγεί το παιδί να εκφραστεί με αυτό τον τρόπο: «Είσαι τρομερά στεναχωρημένος που ο μπαμπάς δεν σε πηγαίνει πια το πρωί με το κόκκινο αυτοκίνητο στο σχολείο. Αχ, πόσο σου λείπει αυτό… Και αυτό σε έκανε να θυμώσεις με τον οδηγό του λεωφορείου και να τον χτυπήσεις. Και αυτό τον πόνεσε και τον προσέβαλε».
Προτείνουμε εναλλακτικούς τρόπους έκφρασης του συναισθήματος: «Τι θα έλεγες να σε πήγαινα εγώ πού και πού στο σχολείο αντί να πηγαίνεις όλο με το σχολικό; Θα το ήθελες αυτό; Σκέφτομαι πως το να περνάμε περισσότερο χρόνο μαζί θα είναι και για τους δυο μας πιο ανακουφιστικό».
Σημαντικό είναι το παιδί να έχει ενημερωθεί πλήρως για τις αλλαγές που έχουν προκύψει ή θα προκύψουν στην καθημερινότητά του μετά από ένα διαζύγιο ή μια μετακόμιση. Π.χ., ποιος θα το πηγαίνει σχολείο, αν αλλάξει σχολικό πλαίσιο, πού θα βρίσκεται το νέο σχολείο, ποιος θα το παίρνει από το σχολείο, ποιες ημέρες θα είναι με κάθε φροντιστή.
Ένα οπτικοποιημένο, εβδομαδιαίο πλάνο δραστηριοτήτων και με ποιον αυτές θα γίνονται θα βοηθήσει σίγουρα το παιδί στην αυτοοργάνωσή του, στο τι να προσδοκά. Και όσο περισσότερα γνωρίζει, τόσο περισσότερη ασφάλεια και σιγουριά θα αισθάνεται.
Απαραίτητη είναι και η σωστή επικοινωνία μεταξύ των γονέων σε περίπτωση διαζυγίου. Με γνώμονα το κοινό καλό του παιδιού και την ασφάλεια αυτού, οι προσωπικές διαφωνίες μπορούν να μείνουν στην άκρη και να μπει ένα συνεργατικό πρόγραμμα φροντίδας του παιδιού και από τα δύο μέλη. Αν το ζευγάρι μόνο του δυσκολεύεται να επικοινωνήσει για θέματα ανατροφής του παιδιού, ένας οικογενειακός σύμβουλος ή ψυχολόγος θα ήταν πολύτιμη βοήθεια.
Απαραίτητη είναι και η ενημέρωση του εκπαιδευτικού προσωπικού για τις αλλαγές που συμβαίνουν στη ζωή του παιδιού, ώστε κι αυτό να μπορέσει να το στηρίξει και να το βοηθήσει να προσαρμοστεί στα νέα δεδομένα.
Επίσης, στην περίπτωση που ο ένας από τους δύο γονείς έχει εξ ολοκλήρου αναλάβει τη φροντίδα του παιδιού, είτε από ανάγκη είτε από επιλογή μετά από πολλές συγκρούσεις, είναι ουσιαστική η πρακτική βοήθεια που αυτός μπορεί να έχει από το συγγενικό, φιλικό και εργασιακό του περιβάλλον:
• Να πάρει κάποιος το παιδί από το σχολείο.
• Να φροντίσει το γεύμα του.
• Να παίξει μαζί του όσο ο γονέας εργάζεται.
• Ένα άτομο υποστήριξης σε περίπτωση ασθένειας του παιδιού κ.λπ.
Η έγκαιρη προετοιμασία θα βοηθήσει πολύ στη ροή της καθημερινότητας και στην εξοικονόμηση χρόνου. Για παράδειγμα, μαγειρεύουμε διπλές μερίδες και βάζουμε φαγητό στην κατάψυξη, τα παιδιά ετοιμάζουν τσάντες πριν από τον ύπνο, ο καθένας φτιάχνει το κολατσιό του κ.λπ.
Συζητήστε με άλλους γονείς από τη σχολική τάξη του παιδιού για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζετε. Σίγουρα θα βρείτε πολλούς να αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις. Και πάντα υπάρχουν άτομα έτοιμα να μοιραστούν και να στηρίξουν ο ένας τον άλλον. Γιατί το μαζί είναι πιο δυνατό από το εγώ!
Πάνω απ’ όλα, όμως, ας μην ξεχνάμε πως τα παιδιά αυτή την περίοδο έχουν ανάγκη από χρόνο σύνδεσης με το φροντιστή τους. Εστιάστε στο να παίξετε, να βγείτε βόλτα, να φάτε ένα παγωτό. Κι ας μη διαβάσετε ένα απόγευμα. Ας μην πλύνετε τα πιάτα στο σπίτι. Η μάθηση και τα οικιακά μπορούν να περιμένουν. Η ασφάλεια και η εμπιστοσύνη του παιδιού προς το πρόσωπό σας, όχι…
Να θυμάστε τα λόγια του Kahlil Gibran:
«Τα παιδιά μας δεν είναι δικά μας παιδιά.
»Είναι οι γιοι και οι κόρες της λαχτάρας της Ζωής για τον εαυτό της.
»Έρχονται μέσα από σας, αλλά όχι από σας.
»Και παρόλο που είναι μαζί σας, δεν σας ανήκουν».
Και τώρα, με συναισθήματα αγάπης και στοργής, σταθείτε δίπλα στο παιδί σε αυτά τα πρώτα βήματα και σταδιακά απομακρυνθείτε, αφήνοντάς του χώρο για να βρει το δικό του ρυθμό και να συμφιλιωθεί με το νέο περιβάλλον και τις απαιτήσεις που δημιουργούνται.
Σύντομα οι δύσκολες ημέρες θα είναι παρελθόν!
* Η Χαρά Κουκουράκη είναι παιγνιοθεραπεύτρια, δημιουργός του Κέντρου «Το παιχνίδι της Χαράς» και συνεργάτης του Project Parenting.
