Για έναν καταθλιπτικό άνθρωπο, δεν υπάρχει πιο άσκοπη ερώτηση από το «πώς είσαι». Πώς θέλεις να είμαι, καλά είμαι. Κι όταν λέω «καλά είμαι», εννοώ ότι σηκώθηκα το πρωί από το κρεβάτι μου και μέσα από διάφορες διαδικασίες βρέθηκα μπροστά σου και τώρα κάνουμε αυτή τη συζήτηση. Ανήμερα της Παγκόσμιας Ημέρας για την Ψυχική Υγεία, στις 10 Οκτωβρίου.
Οι παγκόσμιες ημέρες για ζητήματα ψυχικής υγείας δεν είναι το φόρτε μου, τις θεωρώ από ατελέσφορες ως και υποκριτικές, ανάλογα με το τι κάνει ή δεν κάνει ένας άνθρωπος ή ένας οργανισμός, μία εταιρεία, τέλος πάντων, ένα φυσικό ή νομικό πρόσωπο για να τις γιορτάσει. Μπορεί μία εταιρεία να διοργανώσει ένα σεμινάριο για την ψυχική υγεία στο χώρο εργασίας, να προσκαλέσει γνωστούς γιατρούς, ψυχολόγους ή επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων που σχετίζονται με το ζήτημα, να εξαναγκάσει τους εργαζόμενους να συμμετάσχουν υποχρεωτικά στη φιέστα, που θα μπορούσε να έχει ως τίτλο το τραγούδι του Γιάννη Μηλιώκα «Για το καλό μου», να δώσει σε όλους αναμνηστικές πάνινες τσάντες και παχιά φυλλάδια που γράφουν πάνω «αν χρειαστείτε βοήθεια, καλέστε εδώ» και στο τέλος της ημέρας να τους βάλει να δουλέψουν υπερωρίες επειδή πριν έπρεπε να βρίσκονται στην εκδήλωση που με τόση φροντίδα διοργάνωσε γι’ αυτούς. Ίσως το παράδειγμα να είναι ακραίο, ίσως όμως και να μην είναι, απλώς να μη μιλούν πολλοί άνθρωποι τόσο ανοιχτά για το ζήτημα της ψυχικής υγείας, όχι μόνο στο χώρο εργασίας, αλλά και στο σπίτι τους, στο δρόμο, στο σούπερ μάρκετ, στη λαϊκή αγορά της γειτονιάς, την καφετέρια, κ.ο.κ.
Αν αναρωτηθούμε ποιο είναι ένα μέρος το οποίο γνωρίζουμε και όπου η ψυχική υγεία πράγματι λαμβάνεται υπόψιν, όχι μόνο για την ομαλή λειτουργία του μέρους, αλλά κυρίως με σκοπό τη φροντίδα των ανθρώπων που παραβρίσκονται εκεί, ίσως ζοριστούμε να απαντήσουμε. Είναι για παράδειγμα το σπίτι μας ένα τέτοιο μέρος; Εγώ γνωρίζω πολλά σπίτια όπου η ψυχική υγεία δε διαδραματίζει κανέναν απολύτως ρόλο για την ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Οι προτεραιότητές τους είναι άλλες. Η ψυχική υγεία είναι κάτι απροσδιόριστο για όσους μένουν σε ένα τέτοιο σπίτι. Είναι κάτι ετεροκαθοριζόμενο – στην καλύτερη των περιπτώσεων. Στη χειρότερη είναι απλά «στο μυαλό σου». Όπου «σου», βάλτε αυτόν που προσπαθεί να διαταράξει τους ρυθμούς ενός τέτοιου σπιτιού, γιατί έχει καταλάβει πως κάτι δεν πάει καλά.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε πάρα πολλούς εργασιακούς χώρους, όπου πολλές φορές οι φράσεις «εδώ μέσα είμαστε σαν οικογένεια» είναι red flags, που μόλις τα δεις να υψώνονται σιγά σιγά, καλό είναι να ετοιμάζεις την πρόωρη έξοδό σου από το χώρο και τις ζωές των ανθρώπων που έχουν ήδη χαντακωθεί. Πολλές φορές, βέβαια, δεν έχεις επιλογή. Όταν, όμως, αποκτήσεις και καταλάβεις τι ήταν αυτό που πέρασες, αρχίζεις να αναθεωρείς την άποψή σου για την ψυχική υγεία – και την αναζητάς πρώτη, παντού και πάντα. Ειδικά αν την έχεις πατήσει πολύ άσχημα και χρειάζεσαι πολλή δουλειά για να ξαναγίνεις ο εαυτός σου ή – προτιμότερο – μία βελτιωμένη εκδοχή του, γιατί όσο περνούν τα χρόνια καλό είναι να αλλάζεις και να γίνεσαι καλύτερος για σένα, απέναντί σου πρωτίστως.
Φέτος θα περάσουμε ακόμα μία Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, όπου θα ακούσουμε πολλά ευχολόγια και συμβουλές για το πώς να αντιμετωπίζουμε τις δύσκολες καταστάσεις που μας σερβίρει η καθημερινότητα. Κι όταν τις ακούσουμε, και σκεφτούμε ότι, πράγματι, κάτι σημαντικό είναι αυτό που λέγεται, π.χ. στην τηλεόραση εκείνη τη στιγμή, θα γυρίσουμε προς τον καθρέφτη και θα αναρωτηθούμε πώς είμαστε; Καλά θα είμαστε, ε;
«Τι να κάνεις, έτσι κι αλλιώς όλα στραβά πάνε σε όλους, σε όλο τον πλανήτη μη σου πω, τι μπορείς να κάνεις κι εσύ;».
Να αφήσεις τις γενικεύσεις και τις υπεκφυγές και να σκεφτείς, έστω με αφορμή αυτή την Παγκόσμια Ημέρα, αν είσαι πράγματι καλά και πώς ορίζεις το συγκεκριμένο επίρρημα. Κι αν δεν είσαι, να ζητήσεις βοήθεια. Ακόμα και από το τηλέφωνο στο φυλλάδιο που σου πέταξαν σε εκείνο το σεμινάριο. Να αφήσεις το καταπιεσμένο μέσα σου να εκτεθεί, σε σένα πρώτα, και μετά να πεις «Όχι πια δάκρυα». Δε θα το εννοείς πλήρως, γιατί αυτές οι διαδικασίες παίρνουν χρόνο, χώρο (στο μυαλό και τη ζωή σου σου) και χρήμα, εκτός αν η ψυχοθεραπεία καλύπτεται από την ασφάλειά σου ή βρεις άλλο τρόπο να την ξεκινήσεις χωρίς να έχει τικαριστεί το κουτάκι δίπλα από το τρίτο πιο πάνω «χ».
Πες το, όμως. Πάρε την κατάσταση στα χέρια σου ή έστω προσπάθησε. Δεν είναι εύκολο, αλλά ίσως να μην είναι και τραγικά δύσκολο. Αν δεν το προσπαθήσεις, δε θα μάθεις. Κι εγώ σηκώθηκα σήμερα από το κρεβάτι μου με κατάθλιψη και αγχώδη διαταραχή, το κάνω εδώ και τουλάχιστον 13 συναπτά χρόνια. Είμαι καλά με τον δικό μου τρόπο, δε βλέπω μονόκερους να πετούν στον ουρανό. Αλλά είμαι καλά. Και θέλω να είμαστε όλοι καλά, όσο καλύτερα γίνεται. Κι ας κάνω κι εγώ το λάθος να ρωτάω τον άλλο «πώς είσαι», ενώ βλέπω την κατάσταση γύρω μου. Δεν ξέρω αν θα φτιάξει η κατάσταση, προσπαθώ όμως να φτιάξω εγώ τουλάχιστον.
