«Δεν περίμενα ότι κάνοντας τη δική μου καταγγελία, θα ξεκινούσε το κίνημα #metoo και στην Ελλάδα. Σκεφτόμουν αποκλειστικά πώς θα διαχειριστώ ένα μεγάλο πρόβλημα, για το οποίο προσπαθούσα να βρω την καλύτερη λύση, ώστε να μπορώ πλέον να ζω ειρήνικά με τον εαυτό μου», περιγράφει η Σοφία Μπεκατώρου, ένα χρόνο μετά την πρώτη δημοσίευση της γενναίας αποκάλυψής της στο Marie Claire.
Όταν στις 22 Δεκεμβρίου του 2020, η δις Ολυμπιονίκης δέχτηκε να κάνουμε τη συνέντευξη για το marieclaire.gr, αποκαλύπτοντας το βιασμό που δέχτηκε από τον άλλοτε αντιπρόεδρο της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας, άνοιξε επιτέλους για πρώτη φορά στη χώρα μας, μια μεγάλη συζήτηση για τη σεξουαλική κακοποίηση και την έμφυλη βία.
Μετά από την εν λόγω εξομολόγηση, οι εξελίξεις ήταν καταιγιστικές, αφού όχι μόνο θύματα πήραν την απόφαση να μιλήσουν, αλλά κυρίως υποχρέωσε την ελληνική κοινωνία ν’ ακούσει και την πολιτεία να κινητοποιηθεί. Αθλήτριες έσπασαν τη σιωπή τους καταγγέλοντας προπονητές και παράγοντες που εκμεταλλεύονταν την παιδική τους αθωότητα και τα όνειρά τους, σκηνοθέτες που εκμεταλλεύονταν την φιλοδοξία νεαρών ηθοποιών, καθηγητές που εκμεταλλεύονταν την θέση τους. Η Σοφία ασχολείται αποκλειστικά πια με τον εθελοντισμό και με το πώς μπορεί να βοηθήσει στις δύσκολες καταστάσεις της επικαιρότητας που αφορούν στην έμφυλη βία. Όπως λέει χαρακτηριστικά, έχει την ανάγκη πλέον ν’ αφιερώνει τον χρόνο της σε κάτι το οποίο έχει μεγάλη αξία για εκείνη σε αυτό το σημείο της ζωής της. Μεγαλύτερη από το να βρίσκεται στο σκάφος.
Πέρασε ένας χρόνος από τη γενναία αποκάλυψή σου κι από την έναρξη του κινήματος #metoo. Ποιος είναι ο απολογισμός;
Μπορεί να ξεκίνησε μετά από την εξομολόγησή μου ένα ντόμινο αποκαλύψεων, αλλά θεωρώ πως ο κόσμος ήταν έτοιμος να ακούσει, αφενός λόγω καραντίνας και αφετέρου εξαιτίας των social media που μπορεί ο καθένας να εκφράσει την άποψή του και αυτή να πολλαπλασιαστεί, με τη συμμετοχή πολλών στον κοινωνικό διάλογο. Είμαι ανακουφισμένη που βρήκαν τόσοι άνθρωποι δύναμη και κουράγιο να μιλήσουν, ώστε να μπορέσουν να προχωρήσουν κι εκείνοι παρακάτω – γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο πολύ σταματάει τη ζωή σου ένα τέτοιο τραύμα, ή ένα μέρος του εαυτού σου – και τώρα όπως βλέπεις συνεχίζεται όλο το κίνημα του #metoo, το οποίο είναι ζωντανό εξαιτίας του μεγάλου αριθμού θυμάτων κακοποίησης. Δεν είναι μια μόδα, είναι ένα άσχημο φαινόμενο η κακοποίηση και το #metoo έχει έρθει σαν ένα ποτάμι για να ξεπλύνει τις πληγές, να βοηθήσει στην επούλωση, παρακινώντας τους ανθρώπους να μιλήσουν, ώστε να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις με ένα πιο βιώσιμο τρόπο – ο καθένας για τον εαυτό του – ν’ αποδοθούν ευθύνες στους θύτες και να δώσει μια ευκαιρία σε όλους εκείνους που δεν είχαν καταλάβει ότι ο τρόπος που κινούνται ενοχλεί, ώστε να ξανασκεφτούν πως η συμπεριφορά τους είναι κακοποιητική. Στο παρελθόν δεν μιλούσαμε για τέτοιου είδους συμπεριφορές, τώρα όμως το κάνουμε καθημερινά, όχι γιατί θέλουμε να γίνουμε κουραστικοί, αλλά γιατί φαίνεται, ότι δεν έχει αλλάξει ακόμη η νοοτροπία του σεξισμού.
Και γιατί δεν έχει αλλάξει; Επειδή είναι βαθιά ριζωμένη στην κοινωνία μας και μεγαλώνουμε τα παιδιά μας με τέτοιο τρόπο που τελικά χωρίς να το έχουμε πει, τα έχουμε κάνει να υιοθετούν ένα λανθάνων τρόπο: τα κορίτσια να φοβούνται περισσότερο, τ’ αγόρια να νομίζουν ότι μπορούν να κάνουν τα πάντα κι αυτό αναπαράγεται και μεγαλώνει η επίδρασή του μέσα από τα social media. Οπότε τώρα λοιπόν, νομίζω ότι γίνεται μια τομή γιατί λέμε stop: ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Γι’ αυτό είναι και πολύ σημαντική η εκπαίδευση, γιατί μέσα από αυτή προσπαθούμε να συμπεριληφθεί ξεκάθαρα ο τρόπος με τον οποίο τα παιδιά θα μάθουν, πώς να σέβονται τους άλλους, να αναγνωρίζουν τα όρια και να αποδέχονται μια διαφορετική στάση από τη δική τους. Γιατί από εκεί ξεκινάει το θέμα. Η σεξουαλική κακοποίηση είναι ένα είδος βίας που προέρχεται από την κατάχρηση της δύναμης κάποιου ατόμου και προκύπτει από το ότι δε σεβόμαστε την επιθυμία του διπλανού μας.
Όπως βλέπεις συνεχίζεται όλο το κίνημα του #metoo, το οποίο είναι ζωντανό εξαιτίας του μεγάλου αριθμού θυμάτων κακοποίησης. Δεν είναι μια μόδα, είναι ένα άσχημο φαινόμενο η κακοποίηση και το #metoo έχει έρθει σαν ένα ποτάμι για να ξεπλύνει τις πληγές, να βοηθήσει στην επούλωση, παρακινώντας τους ανθρώπους να μιλήσουν, ώστε να αντιμετωπίσουν τις καταστάσεις με ένα πιο βιώσιμο τρόπο – ο καθένας για τον εαυτό του – ν’ αποδοθούν ευθύνες στους θύτες και να δώσει μια ευκαιρία σε όλους εκείνους που δεν είχαν καταλάβει ότι ο τρόπος που κινούνται ενοχλεί, ώστε να ξανασκεφτούν πως η συμπεριφορά τους είναι κακοποιητική.
Περίμενες ότι μετά από την εξομολόγησή σου θα ξεκινούσε το ελληνικό #metoo;
Δεν περίμενα ότι κάνοντας τη δική μου καταγγελία, θα ξεκινούσε το κίνημα #metoo και στην Ελλάδα. Σκεφτόμουν αποκλειστικά πώς θα διαχειριστώ ένα μεγάλο πρόβλημα, για το οποίο προσπαθούσα να βρω την καλύτερη λύση, ώστε να μπορώ πλέον να ζω ειρήνικά με τον εαυτό μου. Ήμουν εστιασμένη στη διαδικασία που έπρεπε να ακολουθήσω, γιατί ήταν εξαιρετικά πολύπλοκο θέμα. Το γεγονός ότι όλο αυτό μεγάλωσε, κατά κάποιο τρόπο βοήθησε ψυχολογικά, στο να μην επωμιστώ το πόσο μεγάλη ήταν εκείνη τη στιγμή η δική μου ευθύνη. Άκουγα κι άλλες περιπτώσεις και κατά κάποιο τρόπο αυτό μου έδωσε δύναμη να συνεχίσω αναγνωρίζοντας την αποκάλυψη ως μοναδική λύση για την προστασία άλλων ανθρώπων.
Φυσικά και όλοι μας δεν έχουμε πέσει από τα σύννεφα για τον όγκο εξομολογήσεων – και πόσοι δεν έχουν μιλήσει ακόμη – είναι πολύ μικρό το ποσοστό αυτών που έχουν μιλήσει, σε σχέση με τα περιστατικά που έχουν συμβεί. Όλο αυτό αποτελούσε ένα τεράστιο πρόβλημα, το οποίο δεν είχαμε αγγίξει. Επομένως δε μ’ εκπλήσσει που έχει γίνει τεράστιο το κίνημα και που υπάρχουν τόσες πολλές καταγγελίες. Και θα γίνει ακόμη μεγαλύτερο, εφόσον βρουν κι άλλοι άνθρωποι το κουράγιο. Δεν έχει “ανοίξει”το θέμα σε πολλούς ακόμη χώρους. Για μένα το πιο σημαντικό είναι να εστιάσουμε, πραγματικά στο πώς θα σχεδιαστεί ένα πρόγραμμα πρόληψης.
Πιστεύεις ότι έχουν γίνει ουσιαστικές κινήσεις και αλλαγές, για την προστασία των θυμάτων;
Έχουμε κάνει βήματα, αλλά δεν γίνεται να κάνουμε άλματα. Έχουμε δρόμο ακόμη και καλό είναι να το γνωρίζουμε, για να εστιάσουμε στο έργο και όχι περισσότερο στη δημοσιότητα των πραγμάτων. Σε αυτό το κομμάτι έχουμε πολλή δουλειά ακόμη και πρέπει να γίνει σε βάθος. Αυτό τον καιρό θεωρητικά ανακαλύπτουμε κι επιβεβαιώνουμε πράγματα που τα γνωρίζαμε για χρόνια κι απλώς δεν τα συζητούσαμε. Τώρα πια πρέπει να κάνουμε κάποιες παρεμβάσεις, ξεκινώντας από τις πιο δυνατές υποθέσεις, όπως αυτές των ανηλίκων. Να εστιάσουμε στο πώς γίνονται οι καταθέσεις, πώς προστατεύονται τα θύματα, περιμένουμε να λειτουργήσουν επίσης οι δομές που είνα Αυτοτελή Γραφεία Προστασίας Ανήλικων Θυμάτων, τα επονομαζόμενα «Σπίτια του Παιδιού». Είναι επίσης σημαντικό για έναν άνθρωπο που θα υποστεί ενδοοικογενειακή βία, να γνωρίζει ότι θα πάει στο αστυνομικό τμήμα να καταγγείλει και θα νιώσει ασφάλεια μέσα από τη διαδικασία. Είναι γνωστό ότι ένα μεγάλο ποσοστό των περιπτώσεων που φτάνουν στην αστυνομία φεύγουν χωρίς να καταγγείλουν. Υπάρχουν αρκετές παρεμβάσεις από μη κερδοσκοπικές που έχουν ασχοληθεί, με το θέμα της έμφυλης βίας και της στήριξης των θυμάτων. Νομίζω πως οι συνέργειες κι ο ανοιχτός διάλογος με την πολιτεία των οργανώσεων και φορέων που ασχολούνται με την αντιμετώπιση της βίας, θα φέρουν τις αναγκαίες λύσεις που έχουμε άμεσα ανάγκη.
Γνωρίζω ότι πουλάει πολύ περισσότερο στην επικαιρότητα η είδηση, αλλά θέλω να ζητήσω από τα ΜΜΕ, να βοηθήσουν ώστε να μην αναλωθεί το θέμα του metoo μόνο στην είδηση. Να υπάρξει μια διαρκής ενημέρωση που λειτουργεί ως έμμεση πίεση, ώστε να επέλθουν οι αναγκαίες κοινωνικές αλλαγές. Δεν θέλουμε να γκρινιάζουμε, είναι θέμα όμως ανάγκης αυτή τη στιγμή να αντιμετωπίσουμε συλλογικά το πρόβλημα της βίας από όπου και αν προέρχεται. Κάποιοι θα ενοχληθούν από τις αλλαγές, γιατί βόλευε που δε μιλούσαμε. Τώρα λοιπόν που έχουμε αριθμούς, ιστορίες ανθρώπων και θύματα που δεν θα κρατούν μέσα τους όσα συνέβησαν, δεν θα μπορούμε να λέμε πια ότι δε συμβαίνει. Και κάθε χώρος θα πρέπει να έχει κώδικες συμπεριφοράς και κανονισμό λειτουργίας που να εμπεριέχει την περίπτωση οποιασδήποτε μορφής κακοποίησης. Πρέπει να είναι ξεκάθαρό πώς και σε ποιον κάνουμε αναφορά, πώς λειτουργεί η διαδικασία σε κάθε χώρο… Και φυσικά αυτά δεν μπορούν να αξιολογούνται μόνο εσωτερικά, γιατί πολλά θα κρύβονται. Θα πρέπει να υπάρχει κάποιος ανεξάρτητος φορέας. Να υπάρχει ένα «τρίτο μάτι».
Πρόσφατα δημιουργήθηκε η πλατφόρμα #menow_metoo, στην οποία συμμετέχεις εσύ μαζί με το Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας. Μίλησέ μας γι’ αυτή.
Πρόκειται για μία πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Δικτύου. Όταν μου το ανέφεραν, πριν περίπου τέσσερεις μήνες, ένιωσα πολύ μεγάλη χαρά καθώς ήταν αυτό που σκεφτόμουν ακριβώς ότι λείπει. Για εμένα, ήταν πολύ μεγάλη ανακούφιση, καθώς ήρθε να βοηθήσει ως εργαλείο όλους τους ανθρώπους που θέλουν να αναφέρουν κακοποίηση, να αφήσουν τη μαρτυρία τους ανώνυμα ή επώνυμα και να δώσουν συναίνεση ή όχι για τα στοιχεία ώστε να μπορεί το Ευρωπαϊκο Δίκτυο να έρθει σε επαφή μαζί τους. Η πλατφόρμα λειτουργεί ως εξής: πρώτον γίνεται καταγραφή των περιστατικών βίας, δεύτερον για όσες ιστορίες δίνεται η συγκατάθεση κοινοποιούνται ώστε να τις διαβάζουν όλοι οι υπόλοιποι και να αντιληφθούν ότι μπορούν να μιλήσουν σε όποιον χώρο και αν βρίσκονται. Τρίτον, αυτή η πλατφόρμα δίνει τη δυνατότητα όταν υπάρχει κοινός δράστης τα θύματα να έρθουν μεταξύ τους σε επαφή μέσω του Ευρωπαϊκού δικτύου για να σχηματιστεί ένας ισχυρότερος φάκελος κατά του δράστη.
Αν ζητηθούν αυτές οι καταγγελίες από το κράτος ή την αστυνομία, δίνονται;
Εφ’ όσον το άτομο έχει δώσει συγκατάθεση, ναι. Πρώτα ο φορέας έρχεται σε επαφή με το άτομο και αν εκείνο δώσει την άδεια, τότε ναι. Δεν γίνεται αυτόματα. Δεν έχει συνδεθεί η πλατφόρμα με την αστυνομία. Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Δίκτυο σύντομα θα συμμετέχει σε μια συντονισμένη προσπάθεια μαζί με όλους τους αρμόδιους φορείς, συμπεριλαμβανομένου του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, ώστε να υπάρξει μια πιο άμεση και ολοκληρωμένη αντιμετώπιση στις περιπτώσεις των καταγγελιών. Μια εξίσου σημαντική συμβολή της πλατφόρμας είναι ο σχηματισμός ενός καταλόγου με τους χώρους που εκδηλώνονται τα περιστατικά βίας, πχ. το τάδε ΙΕΚ, η τάδε σκηνή, το τάδε νοσοκομείο, η τάδε εφημερίδα, η τάδε ενορία.
Αυτό θα μας δώσει την αληθινή διάσταση του φαινομένου και το πού δημιουργούνται συνθήκες για να εκδηλώνονται αυτά τα φαινόμενα. Αυτή η διαδικασία θα παρουσιάζεται επώνυμα στην πλατφόρμα. Τα θύματα προστατεύονται από την ανωνυμία, αλλά οι χώροι στους οποίους λαμβάνει χώρα η βία και οι υπεύθυνοι φορείς θα αναρτώνται στην πλατφόρμα. Αυτό θα δώσει τη δυνατότητα να ξέρουμε πού υπάρχει περισσότερη βία, αλλά και οι φορείς θα κληθούν να προστατεύσουν τους ανθρώπους τους. Επίσης, θα ενεργοποιηθούν οι φορείς για να δημιουργήσουν πολιτικές ασφαλούς συμπεριφοράς. Η σύμβαση της Κωσταντινούπολης, την οποία έχουμε αποδεχθεί ως κράτος, αναφέρει ότι οφείλουμε να έχουμε τέτοιους κανονισμούς βάσει νόμου.
Σε ποιες προσπάθειες αλλαγής της νοοτροπίας στα σχολεία αναφέρεσαι;
Στο πλαίσιο της ανανέωσης του εκπαιδευτικού προγράμματος του Υπουργείου Παιδείας, έγιναν προτάσεις για να ενσωματωθεί η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση στα εργαστήρια δεξιοτήτων. Υπήρχαν διάφορες εισηγήσεις από το Πολύχρωμο Σχολείο (https://rainbowschool.gr/), από τον Κανόνα των Εσωρούχων, για να υπάρξει ένα πρόγραμμα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης που θα είναι ικανό να επηρεάσει τα παιδιά. Έχω την εντύπωση ότι ναι μεν μπήκε το μάθημα, αλλά είναι στην ευχέρεια του δασκάλου, κατά πόσο θα το κάνει και οι ώρες δεν είναι αρκετές ώστε να επιτευχθεί αυτή η αλλαγή συμπεριφοράς που επιθυμούμε. Οπότε κάναμε ένα βήμα, αλλά πρέπει να συνεχίσουμε πιο δυναμικά. Αυτή τη στιγμή θα υπάρχει μία περίεργη ατμόσφαιρα στο σχολείο στην αρχή, αλλά πρέπει να ξεπεραστεί αυτή η αμηχανία. Για παράδειγμα, θυμάμαι μια πρόσφατη περίπτωση όπου η νηπιαγωγός ανέφερε τη λέξη «αιδοίο» στο παιδί και της έκαναν μήνυση. Δηλαδή, πάμε να λειτουργήσουμε σωστά αλλά ακόμη η κοινωνία μας δεν επιτρέπει την διαγραφή κάποιων κανόνων συμπεριφοράς που είναι απαρχαιωμένοι. Τι προκύπτει όμως αυτή τη διαπίστωση; Τρία πράγματα.
- Πρέπει να μπει η διαπαιδαγώγηση στα σχολεία, με ικανό αριθμό διδακτικών ωρών (25) ώστε όντως να αποφέρει το θεμιτό αποτέλεσμα.
- Οι άνθρωποι που κάνουν τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση ως μάθημα είναι αναγκαίο να έχουν εμπειρία και να νιώθουν αυτοπεποίθηση για τη διδασκαλία τους κάτι που προκύπτει ως αποτέλεσμα εξειδίκευσης ή επιμόρφωσης μέσω σεμιναρίων.
- Χρειάζονται εκπαίδευση και οι γονείς, διότι όταν το παιδί θα γυρίσει από το σχολείο και θα πει “μαμά μού μίλησαν για το πέος και το αιδοίο” κι εκείνοι σοκαριστούν, πάμε ένα βήμα πίσω.
Προσωπικά, παρακολουθώντας ένα σεμινάριο από τη ΜΚΟ Άγγιγμα και όρια (https://aggigmakaioria.gr/) που ασχολείται με την εστιασμένη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, με κύριο και βασικό της σκοπό την προστασία των παιδιών σε σχέση με το σώμα τους κράτησα 20 σελίδες σημειώσεις και όταν με ρώτησε ο γιος μου τι ειπώθηκε στο σεμινάριο, του τα αφηγήθηκα και έτσι ακολούθησε μια πολύ εποικοδομητική συζήτηση γονέα – παιδιού, καθώς το παιδί μου είχε περιέργεια να ακούσει και εγώ ήξερα πώς να μεταφέρω με τον σωστό τρόπο τις πληροφορίες που μόλις είχα ακούσει. Το σεμινάριο αυτό έλαβε χώρα ως δράση του Συλλόγου γονέων και κηδεμόνων ξενόγλωσσου ιδιωτικού σχολείο, στο οποίο έχουν ήδη γίνει και τα αντίστοιχα σεμινάρια για τα παιδιά., Εμάς, όμως, μας ενδιαφέρει τι θα γίνει στη δημόσια εκπαίδευση. Παράδειγμα, σε ένα χωριό, όπου είναι ταμπού συζητήσεις γύρω από το σεξ. Πώς θα επηρεάσουμε τους ανθρώπους, να αποδεχθούν ένα μάθημα σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης όταν η νοοτροπία τους είναι απόρροια μιας μικρής, κλειστής κοινωνίας που δεν τους επιτρέπει να αξιολογήσουν την αξία του ή να το αποδεχτούν; Παρόλαυτα, αν στηρίξουμε τα παιδιά μπορεί μέσα στο σπίτι να μην είναι αποδεκτή αυτή η αλλαγή, αλλά θα σταματήσει να αναπαράγεται το στερεότυπο στην επόμενη γενιά. Θα λειτουργήσει με τον ίδιο τρόπο, όπως για παράδειγμα, τα παιδιά μας είναι καλύτερα στα θέματα ανακύκλωσης ή προστασίας του περιβάλλοντος, διότι τα έμαθαν μικρά και τους φαίνεται φυσιολογικό. Όταν εμείς μεγαλώναμε το να πετάς κάτω σκουπίδια ήταν φυσιολογικό. Εμείς κάναμε μεγάλη προσπάθεια για να αλλάξουμε. Τη διαφορά μεταξύ των γενεών θέλω να τονίσω εδώ, η οποία παίζει ρόλο και στο θέμα που συζητάμε. Κάπως πρέπει να σταματήσει η αναπαραγωγή του λάθος προτύπου. Έχουμε ακόμα πολύ δρόμο. Γίνεται, επίσης, μία προσπάθεια και από τα Μέσα. Και η τηλεόραση και το θέατρο αλλάζουν. Το 2021, ειδικότερα, αλλάξαμε. Και αυτό δείχνει ότι μπορούμε να αλλάξουμε προς το καλύτερο. Αρκεί να υπάρχει θέληση.
Θετικά μηνύματα και μηνύματα συμπαράστασης, γνωρίζω ότι έλαβες. Αρνητικά και υβριστικά σχόλια ή απειλές, υπήρχαν;
Απειλές δεν έλαβα. Η κλασική ερώτηση ήταν “γιατί μίλησες τώρα” την οποία την εξέφραζαν άνθρωποι που δεν έχουν αίσθηση του τι σημαίνει τραύμα και δεν τους παρεξηγώ ή καλύτερα δεν παρεξηγώ εκείνους που δεν το λένε κακοπροαίρετα. Αυτό που πρέπει να μάθουν είναι ότι τραύμα είναι άχρονο. Δεν μπορείς να το βιώσεις στο χρόνο που έχει γίνει. Ο κάθε άνθρωπος χρειάζεται διαφορετικό διάστημα για να το επεξεργαστεί. Κάποιος μπορεί να αντιδράσει αμέσως, κάποιος να χρειαστεί 20 χρόνια, κάποιος ποτέ. Αλλά ακόμα και λίγα λεπτά πριν πεθάνει να αντιδράσει είναι καλό για το ίδιο το άτομο. Δεν μπορεί κάποιος να γυρίσει και να του πει “γιατί τώρα;”. Γιατί τώρα μπόρεσε, γιατί τώρα ανέπτυξε τις άμυνες για να το αντιμετωπίσει. Όταν κάτι μας τραυματίζει για να μπορέσουμε να λειτουργήσουμε ως οργανισμός πρέπει να νιώθουμε δυνατοί, ότι μπορούμε και έχουμε μηχανισμούς άμυνας. Όταν ένας άνθρωπος δεν μπορεί να ζήσει μ’ αυτό, τι συμβαίνει; Άλλοι αυτοκτονούν. Άλλοι κάνουν καταχρήσεις και δεν έχουν ποτέ λειτουργική ζωή. Το επιθυμητό είναι κάθε άνθρωπος να είναι λειτουργικός και ανεξάρτητος ώστε να μπορεί να ζήσει τη ζωή το και όταν έχει υποστεί κακοποίηση να έχει μια υποστήριξη, για να καταφέρει να ανακτήσητη ζωή του.
Τι θα συμβούλευες ένα έφηβο κορίτσι ή μία νέα γυναίκα που μπορεί να βρίσκεται στα πρώτα βήματα της καριέρας της;
Θα σου πω τι θα συμβούλευα τους αθλητές: Αυτό που θα τους φτάσει ψηλά είναι η αγάπη γι’ αυτό που κάνουν. Ο πρωταθλητισμός δεν είναι εύκολος. Το αντικείμενο είναι εξουθενωτικό, όχι επειδή σε πιέζει κάποιος να το κάνεις, αλλά επειδή για να το κάνεις καλά θα το επαναλάβεις τόσες φορές που κουράζεσαι πάρα πολύ. Σ’ αυτές τις στιγμές, λοιπόν, να φροντίσουν να έχουν ανθρώπους δίπλα τους που τους στέκονται και τους υποστηρίζουν. Να επιλέξουν το πλαίσιο εκείνο που τους δίνει μία αγκαλιά, ένα χτύπημα στην πλάτη και τους λέει “πάμε λίγο ακόμα. Μπορείς να τα καταφέρεις”. Nα έχουν ανθρώπους που ξέρουν τα όρια και δεν τα ξεπερνάνε. Να ξέρουν πού πρέπει να σταματάνε. Να τους πουν πως μπορούν να χάσουν έναν αγώνα, επειδή χρειάζονται ξεκούραση. Χρειάζεται ανθρώπους ανοιχτόμυαλους, που βλέπουν, αναθεωρούν και επαναπρογραμματίζουν. Ανθρώπους που θα είναι ολιστικά κοντά στους αθλητές.
Επίσης, θα τους έλεγα να αναζητούν άτομα που τους βλέπουν ως ανθρώπους, όχι μόνο ως αθλητές. Να μην αφήσουν την εκπαίδευσή τους, να τη βάλουν σε ένα πρόγραμμα. Δεν χρειάζεται να πηγαίνουν πάντα παράλληλα, αλλά να υπάρχει μέσα στην εξίσωσή τους, διότι η εκπαίδευση και η μόρφωση είναι αυτή που θα τους βοηθήσει να καταλάβουν ποιοι είναι, ποια είναι τα δικαιώματά τους, να έχουν όνειρα, να εξελιχθούν, διότι ο πρωταθλητισμός κάποια στιγμή θα τελειώσει. Αυτό οφείλουν να το πουν στα παιδιά. Εμείς ούτε πότε μπήκαμε στον αθλητισμό καταλάβαμε ούτε πότε βγήκαμε. Σε άλλες χώρες αυτό είναι προγραμματισμένο. Τη στιγμή που θα σε επιλέξει η χώρα σου για να κάνεις πρωταθλητισμό σου λέει μία 8ετία ή μία 12ετία είναι το διάστημα που μπορείς να πετύχεις, έλα να βάλουμε πρόγραμμα να δούμε τί μπορείς να επιτύχεις. Όλοι ξέρουν ότι θα βγουν από τη διαδικασία του πρωταθλητισμού. Στη χώρα μας θεωρείσαι αποτυχημένος όταν βγαίνεις από τον αθλητισμό. Κακώς. Δεν είσαι αποτυχημένος. Έχεις μια προϋπηρεσία. Είναι ένα εφόδιο για τη ζωή σου. Δεν πρέπει να είναι ένα τραύμα η αποχώρηση για το οποίο πρέπει να ντρέπεσαι. Είναι μια απόφαση να προχωρήσει κάποιος σε άλλα πεδία με μια εξαιρετική προϋπηρεία υψηλών απαιτήσεων.
Για μένα ο δείκτης αξιολόγησης μιας διαδικασίας είναι το πώς νιώθει το παιδί. Αν το παιδί νιώθει καλά ακόμα και δύσκολο να είναι το αντικείμενο δεν αποχωρεί. Και πρέπει να θυμόμαστε: δεν είναι όλα τα παιδιά γεννημένα για να γίνουν πρωταθλητές, μουσικοί, αρχιτέκτονες. Σε κάθε άτομο ταιριάζει κάτι διαφορετικό. Τα παιδιά που μένουν στον πρωταθλητισμό είναι από τη φύση τους πολύ πειθαρχημένα. Είναι πολύ πιο αυστηρά με τον εαυτό τους.
Πώς θα αντιμετώπιζες τον άντρα με εξουσία, που έχει οποιοδήποτε είδος κακοποιητικής συμπεριφοράς;
Στον άντρα με εξουσία δεν ξέρω αν θα ήμουν και ευγενική πλέον. Το έχω ξεπεράσει αυτό το στάδιο. Οι άνθρωποι μιας συγκεκριμένης ηλικίας πρέπει κάποια στιγμή να συνέλθουν. Να καταλάβουν πως δεν αυτοπροσδιορίζονται ούτε από το μόριό τους, ούτε από τη θέση τους, αλλά από την ανθρώπινη υπόσταση. Δεν μπορούν να επικαλούνται την οικονομική τους ευχέρεια, την εξωτερική τους εμφάνιση ή την επαγγελματική τους επιφάνεια. Γι’ αυτό είναι και σημαντικό οι άνθρωποι που αναλαμβάνουν θέσεις ευθύνης σε φορείς να είναι επιλεγμένοι και όχι απλώς εκλεγμένοι. Αναφορικά με τους αθλητικούς χώρους που τα παιδιά έρχονται σε στενή επαφή με τους γυμναστές, τους παράγοντες, τους φυσικοθεραπευτές: εμείς οι γονείς όταν αφήνουμε τα παιδιά μας να κάνουν αθλητισμό θεωρούμε δεδομένο ότι οι άνθρωποι που είναι εκεί πληρούν κάποιες προϋποθέσεις. Δεν ξέρουμε, όμως, αν κάποιος έχει μητρώο πριν ή αν δεν είναι καλά. Πώς, για παράδειγμα, ζητούν από τον αθλητή να κάνει εξετάσεις για να δουν αν μπορεί να αθληθεί, να ζητούν και από τον προπονητή. Δηλαδή, αν αυτός δεν μπορεί; Θα το μάθουμε; ή απλώς επειδή έχει άδεια άσκησης επαγγέλματος θα προπονεί; Θα ήταν πολύ καλό να υπάρχει μία δια βίου αξιολόγηση. Όχι για να περιθωριοποιούμε, αλλά μιλάμε για ανθρώπους που έρχονται σε επαφή με τα παιδιά. Υπάρχουν θέματα για τα οποία πρέπει να εκπαιδευόμαστε όλη μας τη ζωή. Κάποιοι άνθρωποι το κάνουν επειδή το θέλουν κι άλλοι δεν ασχολούνται ποτέ. Αν έρθει τώρα να σε προπονήσει κάποιος που είχε εκπαιδευτεί με τη θεωρία του ανατολικού μπλοκ για παράδειγμα, το λιγότερο που θα σου κάνει είναι να σε κακοποιήσει λεκτικά. Διότι τότε με αυτό τον τρόπο επιτυγχάναν την πειθαρχία. Ήταν οι εποχές που κατά κόρον καταπατούσαν τα ανθρωπινα δικαιώματα και αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί από τους αθλητές να είναι κλεισμένοι σε ιδρύματα στο εξωτερικό. Μιλάω για την εποχή της Κομανέτσι, αλλά δυστυχώς έχουμε και πρόσφατα παραδείγματα από τις κοπέλες της ενόργανης στην Αμερική. Και μην πάτε μακριά, στην Ελλάδα έχουμε 37 καταγγελίες στο άθλημα της γυμναστικής και επειδή είναι παραγεγραμμένα τα αδικήματα δεν έχει αντιδράσει το αθλητικό κίνημα. Να ξέρετε όμως, πως οι αρχικές μαρτυρίες των αθλητών ήταν 150 και μετά από πιέσεις που δέχθηκαν ενεργοί αθλητές των οποίων οι υποθέσεις δεν θα μπαίνανε στο αρχείο υποχώρησαν και δεν έκαναν επίσημη καταγγελία. Επίσης, οι φερόμενοι ως δράστες βρίσκονται ακόμη σε ενεργές θέσεις σε επαφή με παιδιά σε γυμναστήρια, σχολεία και ομοσπονδία. Είναι λυπηρό που οι φορείς δεν αναλαμβάνουν πρωτοβουλία να διερευνήσουν περισσότερο τις μαρτυρίες και προσπαθούν να κλείσουν τα στόματα των παιδιών. Αναρωτιέμαι, αν θα αντιδρούσαν με τον ίδιο τρόπο αν αφορούσε το οικείο τους περιβάλλον κάποια κακοποίηση. Προσωπικά, στεναχωριέμαι, επειδή βλέπω να κάνουμε αθλητικές γιορτές (καλές είναι και αυτές), αλλά έχουμε σοβαρά ζητήματα να λύσουμε και δεν βλέπω αντίστοιχη κινητοποίηση στα σοβαρά εκεί που δυστυχώς δεν είναι ευχάριστες οι εμπειρίες, αλλά δύσκολες με ανάληψη ευθυνών.
Δεν είμαι περήφανη για την πρόοδο κατά της κακοποίησης στο αθλητικό κίνημα. Κάναμε καλή εκκίνηση αλλά μείναμε στη μέση χωρίς να βλέπουμε ξεκάθαρα τον τερματισμό σε ένα ζήτημα που θα έπρεπε να είναι προτεραιότητα για όλους. Τι θα πούμε, σε ένα παιδί που είναι πέντε χρονών και το κακοποιούν; Ότι έτσι είναι το άθλημα; Ότι αυτή είναι η διαδικασία του πρωταθλητισμού;
Όχι, δεν θα γίνεις έτσι πρωταθλητής. Έγιναν κι άλλοι χωρίς να το περάσουν όλο αυτό. Άρα υπάρχει τρόπος. Ας γυρίσουμε, λοιπόν, πίσω για να μάθουμε. Δεν πειράζει που αλλάζουμε. Δεν μειώνεται η αξία μας επειδή μαθαίνουμε πως κάτι δεν το κάνουμε σωστά και προσπαθούμε να το αλλάξουμε. Αυτό σημαίνει ανοιχτό μυαλό, ότι ακόμα κι αν είμαι ο top, αντιλαμβάνομαι πως κάτι δεν το κάνω καλά και παραδέχομαι το λάθος. Δεν έχω δει έναν να πει “παιδιά, έκανα λάθος και επειδή έκανα λάθος, θα το διορθώσω ο ίδιος ως άνθρωπος. Και ακριβώς επειδή έχω κάνει κακό, όταν ήμουν σε θέση ισχύος, θα βοηθήσω να γίνουν προγράμματα, για να αντιμετωπιστεί το φαινόμενο”.
Είδαμε ότι οι κακοποιητές δεν είναι τέρατα. Δεν τρομάζουμε όταν τους βλέπουμε στον δρόμο. Δεν φαίνονται. Δυστυχώς, υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ τρομακτικοί και πολύ αποδεκτοί.
Τι θα μπορούσε να «ξεκλειδώσει» μία γυναίκα για να μιλήσει;
Νομίζω πολύ ισχυρό για κάποιον που έχει υποστεί κακοποίηση ή παρενόχληση είναι να ακούσει ότι ο κακοποιητής θα συνεχίσει να διαπράττει την ίδια πράξη, χωρίς να τιμωρείται αν δεν καταγγελθεί. Ιδιαίτερα στις γυναίκες συμβαίνει αυτό, επειδή έχουν πιο ανεπτυγμένη την ενσυναίσθηση: Πολλές φορές δεν το κάνουμε για εμάς, για τον άλλο όμως, θα το κάνουμε. Κανονικά θα έπρεπε να προστατεύουμε τον εαυτό μας , αλλά αφού δεν λειτουργεί πάντα, ας σκεφτούμε ότι μπορεί να συμβεί και σε κάποιον άλλο. Να σκεφτούμε ότι αν λειτουργήσουμε άμεσα, μπορεί να γλιτώσουμε κάποιον άλλο από το ίδιο κακό. Επίσης, πλέον, επειδή, φαίνεται πως, τουλάχιστον όταν δημοσιοποιηθεί μία κακοποίηση, η κοινωνία θέλει να το βγάλει αυτό από πάνω της, αυτός είναι και ένας τρόπος να αποδοθεί η ευθύνη στον κακοποιητή. Διότι αυτό το άτομο θα συνεχίσει να είναι εκεί όσο μοιάζει καλό. Είδαμε ότι οι κακοποιητές δεν είναι τέρατα. Δεν τρομάζουμε όταν τους βλέπουμε στον δρόμο. Δεν φαίνονται. Δυστυχώς, υπάρχουν άνθρωποι που είναι πολύ τρομακτικοί και πολύ αποδεκτοί. Πρέπει όμως να τονίσουμε ότι η δημοσιότητα δεν αντικαθιστά τη δικαιοσύνη. Για αυτό τον λόγο προτρέπουμε πρωτίστως τα θύματα να κινηθούν βάσει νόμου και όχι εν θερμώ.
Υπάρχουν και όλες αυτές οι θλιβερές ειδήσεις με τις γυναικοκτονίες…
Με έχουν σοκάρει. Συζητούσαμε πρόσφατα με τον γιο μου και αναρωτιόταν γιατί λέμε γυναικοκτονία και όχι ανδροκτονία. Του απάντησα πως δεν βλέπουμε συχνά την ανθρωποκτονία ανδρών και φυσικά δεν γίνεται λόγος για τα δικαιώματα των ανδρών. Τόσο καιρό συζητάμε τι θα έπρεπε να μπορούν να κάνουν οι γυναίκες. Και ο λόγος που συζητάμε για τις γυναίκες είναι επειδή οι άντρες κάνουν στην πλειονότητα αυτό που θέλουν. Υπό αυτή την έννοια, αν είχαμε αντίστοιχους θανάτους ανδρών από γυναίκες (χωρίς να είναι αυτό ευχάριστο) θα βλέπαμε μία εγκληματικότητα και μία απαξίωση του ανθρώπου προς τις δύο κατευθύνσεις. Τώρα βλέπουμε μόνο προς τη μία και αυτό είναι το ανησυχητικό. Γι’ αυτό και ο λόγος που επιμένουμε στον όρο “γυναικοκτονία”. Η αιτία δεν είναι επειδή χρειάζεται σε μια διαφορετική τιμωρία από αυτή που προβλέπει ο νόμος στην περίπτωση της ανθρωποκτονίας. Αλλά επειδή υπάρχουν διάφορες δικλείδες για να μειωθεί η ποινή του δράστη, πιστεύουμε ότι αν κάποιος διαπράξει μια γυναικοκτονία να μην μπορεί να μειωθεί η ποινή του. Φυσικά και πάλι η λύση δεν βρίσκεται στις ποινές που πρέπει να επιβάλλονται από το νόμο. Όταν χαθεί μια ανθρώπινη ζωή είναι πια πολύ αργά.
Πρεπει να επενδύσουμε στην εκπαίδευση και στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών μας ώστε να υπάρχει αμοιβαίος σεβασμός και αποδοχή για τις επιλογές και τη διαφορετικότητα του άλλου.
Οι γυναίκες που είναι θύματα βίας έχουν πού να απευθυνθούν;
Υπάρχει μεγάλο και ουσιαστικό πρόβλημα στην πράξη. Συζητάμε για όλο το πρόβλημα της βίας, αλλά αν εγώ που είμαι εργαζόμενη και με παρενοχλήσει το αφεντικό μου μιλήσω, αύριο θα μείνω χωρίς δουλειά. Είναι τόσο τα πρακτικά προβλήματα που αντιμετωπίζει ένα άτομο όταν εργάζεται και δέχεται παρενόχληση. Ή όταν κάποιο άτομο δέχεται βία στο σπίτι του, στον χώρο που πρέπει να νιώθει ασφάλεια, και ξέρει ότι θα φάει ξύλο ή θα του φωνάζουν όλη την ημέρα ή θα το βρίζουν ή θα του λένε πως δεν αξίζει. Χρειάζεται μεγάλη δύναμη και χρόνος για να αποδεχθείς ότι θα αφήσεις πίσω αυτούς που έχεις μάθει σε ολη σου τη ζωή να στηρίζεις και να αγαπάς γιατί όντως σε κακοποιούν.
Φανταστείτε μια γυναίκα – θύμα ενδοοικογενειακής βίας, να αναγκαστεί να πάει στον ξενώνα που προσφέρεται από το κράτος. Αν έχει γιο άνω των 12, δεν μπορεί να τον πάρει μαζί της. Αυτό από μόνο του δημιουργεί προβλήματα. Πού θα πάει το παιδί; Θα μείνει μόνο; Επίσης αν κάποια γυναίκα πάει σε ξενώνα, δε δικαιούται κάποιο επίδομα. Μπορεί να παρέχονται η τροφή και η στέγη, αλλά το ζητούμενο δεν είναι η ιδρυματοποίηση. Καλό είναι να βοηθάμε αυτά τα άτομα στις δύσκολες στιγμές της ζωής τους, δίνοντάς τους ταυτόχρονα εφόδια για ν’ ανοίξουν τα φτερά τους, να ξαναμπούν στην κοινωνία και να διεκδικήσουν τη ζωή τους. Επομένως κάτι πρέπει να τροποποιηθεί στις υφιστάμενες διαδικασίες. Σε όλα αυτά προσθέστε και τη γραφειοκρατία και το γεγονός ότι υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις όπου το θύμα δεν μιλάει ελληνικά και τότε καταλαβαίνετε το αδιέξοδο.
Μια γυναίκα που κακοποιείται στο σπίτι της, όταν γνωρίζει ότι δεν μπορεί να είναι οικονομικά ανεξάρτητη και ότι μπορεί να μείνει σε έναν ξενώνα για περιορισμένο χρονικό διάστημα, τι θα κάνει; Μάλλον δεν θα το καταγγείλει, γιατί όταν χρειαστεί να επιστρέψει σπίτι της θα φάει ακόμη περισσότερο ξύλο. Για όλα αυτά τα θέματα, πρέπει να βρεθούν πιο βιώσιμες και σύντομες λύσεις. Μόνο όταν αυτά τα θύματα είναι ασφαλή και υπάρχει διαδικασία να επανεντάσσονται στην κοινωνία, θα μπορούμε να πούμε ότι πραγματικά αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα.
Πώς είναι η καθημερινότητά σου σήμερα;
Τον τελευταίο καιρό, έχω αφιερώσει όλον τον χρόνο μου στον εθελοντισμό και στο πώς μπορώ να βοηθήσω ανθρώπους και καταστάσεις, για τις οποίες συζητήσαμε. Ο πρωταθλητισμός έχει σταματήσει από την ημέρα που αποφάσισα να μιλήσω για το βιασμό μου. Ήξερα ότι κάπου εκεί θα τελείωνε η καριέρα μου, όχι επειδή βγήκα να μιλήσω, αλλά γιατί είχα αντιληφθεί ότι ήταν σημαντικό να δώσω έναν διαφορετικό αγώνα. Είναι πλέον επιλογή μου να αφιερώνω τον χρόνο μου σε κάτι το οποίο έχει μεγάλη αξία για μένα σε αυτό το σημείο της ζωής μου. Μεγαλύτερη από το να είμαι στο σκάφος.
Έχω πλέον κατασταλάξει και δημιουργήσει ένα πρόγραμμα, ολοκληρώνοντας μία εκπαίδευση σε συνεργασία με ένα πανεπιστήμιο στο εξωτερικό. Υπάρχει ένα πρόγραμμα υποτροφίας mentoring των αμερικανικών πρεσβειών όλου του κόσμου σε σχέση με ένα πανεπιστήμιο της Αμερικής, που λέγεται Global Sports Mentoring Program. Πρόκειται, ουσιαστικά, για ένα πρόγραμμα που αφορά στην ενδυνάμωση γυναικών με στόχο να επιστρέψουν στις χώρες και στις κοινωνίες τους και ν’ αλλάξουν τα πράγματα θετικά, μέσω του αθλητισμού. Ήμουν μια από τις δεκατρείς που επελέγησαν σε όλο τον κόσμο και πρώτη φορά υπήρχε ελληνική συμμετοχή. Οπότε χαίρομαι που έγινε κι αυτή η αρχή για τις επόμενες κοπέλες που θέλουν ν’ ακολουθήσουν. Ήταν πραγματικά πολύ ενδυναμωτικό και για μένα όλο αυτό, διότι είδα ακόμη δώδεκα κοπέλες απ’ όλο τον κόσμο, οι οποίες έχουν συναντήσει πολλά εμπόδια στη ζωή τους να εξακολουθούν να προσπαθούν ακόμη και με ελάχιστα μέσα να αλλάξουν με θετικό τρόπο την τοπική κοινωνία. Για παράδειγμα, υπήρχε μια κοπέλα που για να βρει ίντερνετ, ώστε να παρακολουθήσει τα μαθήματα, τα οποία ήταν online, έκανε μια διαδρομή τεσσάρων ωρών με το λεωφορείο για να φτάσει στην πρεσβεία κι άλλες τέσσερις για να επιστρέψει. Και όλο αυτό για να κάνει μιάμιση ώρα μάθημα καθημερινά για 15 μέρες συνεχόμενα. Όλες αυτές οι γυναίκες προσπαθούν μέσα από τη σύνδεσή τους με τον αθλητισμό, να επιφέρουν θετικές αλλαγές και είναι όλες πρωτοπόροι. Το πρόγραμμα αυτό μετράει πλέον 9 χρόνια ζωής και ξεκίνησε με αφορμή την 40στη επέτειο από τη δημιουργία του Title IX, του νόμου στην Αμερική που αναφέρει ότι κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην εκπαίδευση ανεξαρτήτως φύλου, ιδιότητας και καταγωγής.
Εγώ λοιπόν αποφάσισα να βοηθήσω μέσα από δράσεις σε τρεις διαφορετικούς πυλώνες: Ανθρώπινα δικαιώματα, Αειφόρο ανάπτυξη και την Διακυβερνηση με τρεις διαφορετικούς τρόπους: μέσα από την καταγραφή, την ευαισθητοποίηση και την παρέμβαση. Θέλω να συνεργαστώ με μη κυβερνητικές οργανώσεις, με δημόσιους φορείς και με την ακαδημαϊκή κοινότητα, διότι αναγνωρίζω τη δύναμη της συνεργασίας και φυσικά τη βαθιά γνώση που υπάρχει σε κάθε τομέα από τους φορείς που κινούνται στο πεδίο. Οπότε εγώ απλά θέλω να βοηθήσω ως καταλύτης, ώστε να γίνουν πιο γρήγορα κάποια πράγματα. Το project λέγεται S.Ο.F.I.A, που σημαίνει successful options for individual awareness κι εστιάζει στην ανάληψη δράσης κάθε φορέα-ατόμου από τη θέση ευθύνης που έχει, με στόχο τη θετική αλλαγή. Οπτικά τη διαδικασία αυτή τη βλέπω ως μια λαμπαδηδρομία. Μπορεί να μην ανάψω εγώ το βωμό. Δεν έχει σημασία όμως, θα σου δώσω τη δάδα και θα την ανάψεις εσύ, επομένως έτσι κερδίζουμε όλοι. Κάπως έτσι αντιλαμβάνομαι τον τρόπο καταπολέμησης της βίας. Δεν νομίζω ότι είναι εφικτό να πάρει όλο το βάρος πάνω του ένας φορέας. Πρέπει όλοι μαζί να κάνουμε κάτι και ο καθένας μας ξεχωριστά.
H εξομολογητική συνέντευξη της Σοφίας Μπεκατώρου στο Μarie Claire, που δημοσιεύτηκε το Δεκέμβρη του 2020
Φωτογραφίες: www.juergkaufmann.com / Miri Fenske
