Τέσσερις γυναίκες, ασθενείς, γιατροί, οραματίστριες και επικεφαλής στον αγώνα κατά της νόσου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καρκίνου (04/02) μιλούν στο Marie Claire για τα νεότερα δεδομένα και όπλα της επιστήμης, τις μεγαλύτερες μάχες που πρέπει να δοθούν αλλά και τη σημασία της αλληλοϋποστήριξης.
H Παθολόγος – Ογκολόγος, Διευθύντρια Δ΄ Ογκολογικής Κλινικής & Πρότυπου Κέντρου Κλινικών Μελετών του Νοσοκομείου Metropolitan, Έλενα Λινάρδου αναλύει στο Marie Claire την αύξηση ποσοστών με γυναίκες που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του πνεύμονα κάθε χρόνο, τα είδη του καρκίνου του πνεύμονα και τα συμπτώματα, αλλά και τη σημαντικότητα της ανοσοθεραπείας που αποτελεί τη νέα στρατηγική- ορόσημο στην αντιμετώπιση πολλών όγκων και που έχει αλλάξει το τοπίο και τις επιλογές στον αλγόριθμο αντιμετώπισης, τόσο στην προχωρημένη νόσο όσο και, πιο πρόσφατα, στα πρώιμα, χειρουργήσιμα στάδια του καρκίνου του πνεύμονα, προσφέροντας σημαντική ελπίδα για μακρόχρονη επιβίωση σε πολλούς ασθενείς.
Πόσα περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα διαγιγνώσκονται περίπου στην Ελλάδα κάθε χρόνο; Πόσα αντιστοιχούν σε άνδρες και πόσα σε γυναίκες;
Κάθε χρόνο 2.2 εκατομμύρια άνθρωποι διαγιγνώσκονται παγκοσμίως με καρκίνο πνεύμονα, ενώ 1.8 εκατομμύρια άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από αυτή τη νόσο, που αποτελεί πια μια παγκόσμια επιδημία. O καρκίνος πνεύμονα αναδεικνύεται σε πρώτη αιτία θανάτου από καρκίνο παγκοσμίως και στα δύο φύλα – ευθύνεται για σχεδόν έναν στους πέντε θανάτους από καρκίνο. Στη χώρα μας ο καρκίνος του πνεύμονα στερεί τη ζωή σε περισσότερους από 7000 ανθρώπους ετησίως, σύμφωνα με το Διεθνές Παρατηρητήριο για την Έρευνα του Καρκίνου (IARC) το 2020 είχαμε 8.960 νέες περιπτώσεις καρκίνου πνεύμονα, 6.786 (18.7%) αφορούσαν άνδρες και οι 2.174 (7.7%) γυναίκες. Στις γυναίκες έχει αλλάξει σε σχέση με το παρελθόν το ποσοστό (μιλώντας και με παγκόσμια νούμερα).
Γιατί πιστεύετε ανέβηκε το ποσοστό;
Δυστυχώς οι διαγνώσεις καρκίνου πνεύμονα έχουν σταθερά ανοδική πορεία που συμπορεύεται με τα υψηλά ποσοστά καπνιστών, καθώς η Ελλάδα είναι πρώτη σε κατανάλωση τσιγάρων (37.6%) και δεύτερη σε κατανάλωση καπνού ανάμεσα στις χώρες της Δυτικής Ευρώπης (2019), ενώ είναι πρώτη και στην κατανάλωση τσιγάρων σε ηλικίες <45 ετών. Μόλις το 2012 το 45% των Ελλήνων άνω των 15 ετών ήταν καπνιστές και 3 στα 4 παιδιά παθητικοί καπνιστές. Σήμερα τα νούμερα των καπνιστών μειώνονται σαφώς αλλά δυστυχώς σημαντικός αριθμός μαθητών γυμνασίου-λυκείου «ατμίζει» (1 στους 4 μαθητές) ενώ το 81% των εφήβων που καπνίζουν ξεκίνησαν με άτμισμα. Τα τελευταία 20 χρόνια η επιστημονική κοινότητα έχει αρχίσει να μελετά τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά την υγεία και τη νόσο. Οι πρώτες μελέτες για τον καρκίνο του πνεύμονα περιελάμβαναν κυρίως άνδρες, καθώς η συχνότητα εμφάνισης του καρκίνου αυτού στις γυναίκες ήταν εξαιρετικά χαμηλή. Καθώς άλλαξαν τα κοινωνικά δεδομένα και οι γυναίκες άρχισαν να καπνίζουν περισσότερο, η επιδημιολογία του καρκίνου του πνεύμονα άλλαξε. Επιπλέον ένα 20% των γυναικών με καρκίνο πνεύμονα δεν έχουν υπάρξει ποτέ καπνίστριες. Πρόσφατες μελέτες αναδεικνύουν διαφορές στους παράγοντες κινδύνου, τον ιστολογικό τύπο, την παθοφυσιολογία, την έκβαση των θεραπευτικών χειρισμών, αλλά και την πρόγνωση, συγκριτικά με τους άνδρες. Ο καρκίνος του πνεύμονα στις γυναίκες εμφανίζεται σε σχετικά μικρότερη ηλικία.
Δυστυχώς σημαντικός αριθμός μαθητών γυμνασίου-λυκείου «ατμίζει» (1 στους 4 μαθητές) ενώ το 81% των εφήβων που καπνίζουν ξεκίνησαν με άτμισμα. Τα τελευταία 20 χρόνια η επιστημονική κοινότητα έχει αρχίσει να μελετά τις διαφορές μεταξύ των δύο φύλων όσον αφορά την υγεία και τη νόσο
Οι γυναίκες έχουν 1:16 κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου πνεύμονα στη ζωή τους, ανεξαρτήτως καπνίσματος. Γυναίκες παντρεμένες με άνδρες καπνιστές, έχουν έως και 30% αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου πνεύμονα. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν οτι οι γυναίκες είναι περισσότερο επιρρεπείς στα καρκινογόνα του τσιγάρου και φαίνεται οτι αναπτύσσουν καρκίνο πνεύμονα μετά από λιγότερα χρόνια έκθεση σε κάπνισμα απ’ ότι οι άνδρες. Οι γυναίκες επίσης φαίνεται οτι δυσκολεύονται περισσότερο από τους άνδρες να διακόψουν το κάπνισμα. Ο καρκίνος του πνεύμονα θεωρείται από πολλούς μια πάθηση που πλήττει κυρίως τους άνδρες. Η πραγματικότητα όμως είναι διαφορετική. Αναφορές από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι o καρκίνος του πνεύμονα έχει μειωθεί σημαντικά στους άνδρες τα τελευταία 40 χρόνια (-36%), ενώ αντίθετα έχει αυξηθεί κατά 84% στις γυναίκες! Σήμερα υπολογίζεται ότι στις ΗΠΑ το 49% των νέων διαγνώσεων αφορούν γυναίκες. Δυστυχώς σήμερα ο καρκίνος του πνεύμονα τείνει να είναι η κύρια αιτία θανάτου από καρκίνο και στις γυναίκες, προκαλώντας περισσότερους θανάτους απ’ ότι όλοι οι γυναικολογικοί καρκίνοι μαζί- ο καρκίνος του μαστού, του ενδομητρίου, του τραχήλου της μήτρας και ο καρκίνος των ωοθηκών μαζί. Είναι εντυπωσιακό ότι σχεδόν μία στις δύο από τις γυναίκες με καρκίνο πνεύμονα δεν έχουν υπάρξει ποτέ καπνίστριες. Πρόσφατες μελέτες αναδεικνύουν διαφορές στους παράγοντες κινδύνου, τον ιστολογικό τύπο, την παθοφυσιολογία, την έκβαση των θεραπευτικών χειρισμών, αλλά και την πρόγνωση, συγκριτικά με τους άνδρες.
Αναφορές από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι o καρκίνος του πνεύμονα έχει μειωθεί σημαντικά στους άνδρες τα τελευταία 40 χρόνια (-36%), ενώ αντίθετα έχει αυξηθεί κατά 84% στις γυναίκες!
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες αιτίες και τι πρέπει να προσέχουμε; Ποιες εξετάσεις πρέπει να κάνουμε και κάθε πότε;
Ο καρκίνος του πνεύμονα κατά κανόνα διαγιγνώσκεται σε προχωρημένα στάδια (>70% των διαγνώσεων), με συμπτώματα όπως βήχας και δύσπνοια, αλλά και κόπωση ή θωρακικό άλγος, συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν αργά ή που μπορεί να υποτιμηθούν σε έναν βαρύ καπνιστή. Το κάπνισμα είναι ένας αποδεδειγμένος πια αιτιολογικός παράγοντας για την εμφάνιση καρκίνου του πνεύμονα, όμως μπορεί να νοσήσουν και μη καπνιστές. Αυτό κάνει την πρόληψη και την έγκαιρη διάγνωση της νόσου περισσότερο από αναγκαία για όλους, αλλά κυρίως για τους καπνιστές. Άλλοι παράγοντες κινδύνου περιλαμβάνουν την έκθεση σε παθητικό κάπνισμα, το οικογενειακό ιστορικό καρκίνου πνεύμονα, την προηγούμενη ακτινοθεραπεία στο θωρακικό τοίχωμα, και την έκθεση σε αμίαντο ή την επαγγελματική έκθεση σε χρώμιο, νικέλιο, αιθάλη, πίσσα ή ραδόνιο. Όταν το κάπνισμα συνδυάζεται και με άλλους επιβαρυντικούς παράγοντες, ο κίνδυνος ανάπτυξης καρκίνου πνεύμονα αυξάνει σημαντικά.
Τα τελευταία χρόνια το μοναδικό, αποδεδειγμένο εργαλείο για πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα είναι η χρήση της αξονικής τομογραφίας θώρακα με χαμηλή δόση ακτινοβολίας και χωρίς σκιαγραφικό (low-dose CT, LDCT), με περίπου το 1/3 της ακτινοβολίας μιας κλασικής αξονικής θώρακα. Ο προσυμπτωματικός έλεγχος με την Αξονική Τομογραφία Χαμηλής Δόσης Ακτινοβολίας δεν αφορά όλο τον πληθυσμό. Η μέθοδος αυτή έχει εφαρμογή μόνο σε ομάδες υψηλού κινδύνου- έχει αποδειχθεί εξαιρετικά χρήσιμη ως διαγνωστικό μέσο εφόσον πραγματοποιείται ανά έτος σε άτομα υψηλού κινδύνου: ενήλικες άντρες και γυναίκες 50-80 ετών, βαρείς καπνιστές, που καπνίζουν τώρα ή διέκοψαν μέσα στα τελευταία 15 χρόνια, και με ένα ιστορικό καπνίσματος τουλάχιστον 30 πακέτα-έτη (pack-years). Ο δείκτης pack-years υπολογίζεται με τον μέσο αριθμό των πακέτων τσιγάρων που καπνίζει καθημερινά ένας καπνιστής πολλαπλασιαζόμενο επί τον αριθμό των ετών που καπνίζει (π.χ. ένα πακέτο τσιγάρα την ημέρα για 30 έτη ή 2 πακέτα για 15 έτη= 30 “πακέτα-έτη”).
Σε προληπτικό έλεγχο μπορεί να υποβληθούν ανεξάρτητα από το ιστορικό καπνίσματος και άτομα με βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό καρκίνου πνεύμονα. Το screening με Αξονική Τομογραφία Χαμηλής Δόσης Ακτινοβολίας είναι πλέον εγκεκριμένο για ομάδες υψηλού κινδύνου στις ΗΠΑ και ήδη και σε άλλες χώρες ανά τον κόσμο καθώς και σε χώρες της Ευρώπης. Στη χώρα μας παρά τα πολύ υψηλά ποσοστά καπνιστών σε νεαρές ηλικίες, η συζήτηση για τον προσυμπτωματικό έλεγχο έχει μόλις πρόσφατα ξεκινήσει. Στα ολοκληρωμένα προγράμματα προσυμπτωματικού ελέγχου εφαρμόζεται ανάκληση ανά έτος για screening στα άτομα με αρνητικά ευρήματα και εφόσον εξακολουθούν να είναι ενεργοί καπνιστές παρακολούθηση σε Ιατρεία Διακοπής Καπνίσματος. Το σημαντικό είναι σε περίπτωση παθολογικού ευρήματος στην αξονική τομογραφία, να ακολουθεί πλήρης διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση των ασθενών στο συντομότερο δυνατόν διάστημα και σύμφωνα με τους παγκόσμια εφαρμοζόμενους διαγνωστικούς και θεραπευτικούς αλγορίθμους.
Υπάρχουν διαφορετικά είδη καρκίνου του πνεύμονα;
Δύο είναι οι κύριοι τύποι του καρκίνου του πνεύμονα, ο μη μικροκυτταρικός (MMKΠ) και ο μικροκυτταρικός (ΜΚΠ). Η σταδιοποίηση βασίζεται στην εντόπιση του καρκίνου, δηλαδή εάν είναι εντοπισμένος στον πνεύμονα ή εάν έχει εξαπλωθεί σε λεμφαδένες ή και σε άλλα όργανα. Ο Μη μικροκυτταρικός καρκίνος πνεύμονα (ΜΜΚΠ) αποτελεί το 85% των καρκίνων του πνεύμονα και περιλαμβάνει το αδενοκαρκίνωμα, το πλακώδες καρκίνωμα και αλλους πιο σπάνιους υπότυπους.
Τα συμπτώματα του καρκίνου του πνεύμονα στις γυναίκες είναι παρόμοια με αυτά των ανδρών. Όμως αναπτύσσουν διαφορετικούς τύπους κι έτσι μπορεί να έχουν διαφορετική συμπτωματολογία. Στους άνδρες είναι συχνότεροι όγκοι που επηρεάζουν τους κύριους βρόγχους, με αποτέλεσμα συμπτώματα όπως βήχας και δύσπνοια. Αντίθετα στις γυναίκες όγκοι αναπτύσσονται συχνότερα σε άλλα μέρη των πνευμόνων, με αποτέλεσμα συμπτώματα όπως κόπωση ή θωρακικό άλγος να είναι πιο συνήθη στις γυναίκες. Το αδενοκαρκίνωμα είναι συχνότερος τύπος στις γυναίκες, ενώ στους άνδρες είναι ο πλακώδης τύπος που αφορά συνήθως καπνιστές και προκαλεί πιο θορυβώδη συμπτώματα, οπότε μπορεί να διαγνωσθεί σχετικά νωρίτερα. Υπάρχουν μελέτες που δείχνουν ότι ορμόνες ή γονίδια μπορεί να είναι υπεύθυνα για τις διαφορές στον καρκίνο του πνεύμονα ανάμεσα στα δύο φύλα. Έχουν αναφερθεί διαφορές στην επίδραση ογκογονιδίων, στη δράση των οιστρογόνων στην αύξηση των καρκινικών κυττάρων, ισχυρότερη επίδραση των καρκινογόνων του τσιγάρου στις γυναίκες, διαφορές στη συχνότητα εμφάνισης συγκεκριμένων μεταλλάξεων. Γενικά ξέρουμε σήμερα ότι οι γυναίκες αναπτύσσουν συχνότερα καρκίνους πνεύμονα που δεν σχετίζονται με το κάπνισμα. Περισσότερη έρευνα είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε πώς τα γονίδια και οι ορμόνες επηρεάζουν την εμφάνιση και πιθανόν και την έκβαση του καρκίνου του πνεύμονα στις γυναίκες.
Πόσο έχει προχωρήσει η επιστήμη; Αντιμετωπίζονται; Υπάρχουν καινοτόμες θεραπείες και φάρμακα για τον καρκίνο του πνεύμονα;
Όσον αφορά τη θεραπεία, υπάρχουν δεδομένα ότι οι γυναίκες ανταποκρίνονται καλύτερα στην κλασική χημειοθεραπεία. Τα ποσοστά επιβίωσης είναι διαφορετικά μεταξύ των δύο φύλων, με τις γυναίκες να εμφανίζουν μικρότερο κατά 15% κίνδυνο θανάτου σε σχέση με τους άνδρες και καλύτερες γενικά επιβιώσεις. Τα τελευταία χρόνια έχει προστεθεί στη θεραπευτική μας φαρέτρα η ανοσοθεραπεία, προσφέροντας ουσιαστικά οφέλη στις ανταποκρίσεις, στην ποιότητα ζωής αλλά και αυξάνοντας σημαντικά την επιβίωση ασθενών με καρκίνο πνεύμονα. Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές στην επίδραση της ανοσοθεραπείας ανάμεσα στα δύο φύλα, πιθανώς λόγω διαφορών στην αντιγονικότητα των όγκων μεταξύ ανδρών και γυναικών, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για περισσότερη μελέτη για το σχεδιασμό αποτελεσματικότερων θεραπευτικών προσεγγίσεων. Η εισαγωγή των στοχευουσών θεραπειών και η χρήση των βιοδεικτών επέτρεψε την εξατομίκευση της θεραπείας στον μη μικροκυτταρικό καρκίνο του πνεύμονα σημειώνοντας τεράστια πρόοδο στην θεραπεία του. Σήμερα αναγνωρίζουμε ότι ο καρκίνος πνεύμονα δεν είναι μία νόσος, δεν είναι ίδιος σε όλους τους ασθενείς, αλλά περιλαμβάνει πολλές μοριακές υποομάδες. Στον θεραπευτικό αλγόριθμο για την αντιμετώπιση του είναι απαραίτητη η γνώση όχι μόνο του ιστολογικού τύπου αλλά και του μοριακού προφίλ του όγκου με την έκφραση συγκεκριμένων προβλεπτικών βιοδεικτών.
Πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές στην επίδραση της ανοσοθεραπείας ανάμεσα στα δύο φύλα, πιθανώς λόγω διαφορών στην αντιγονικότητα των όγκων μεταξύ ανδρών και γυναικών, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για περισσότερη μελέτη για το σχεδιασμό αποτελεσματικότερων θεραπευτικών προσεγγίσεων.
Εκτός από τις στοχεύουσες θεραπείες, σήμερα η ανοσοθεραπεία αποτελεί τη νέα στρατηγική- ορόσημο στην αντιμετώπιση πολλών όγκων, η οποία τα τελευταία χρόνια εφαρμόζεται και στον καρκίνο του πνεύμονα και έχει αλλάξει το τοπίο και τις επιλογές στον αλγόριθμο αντιμετώπισης, τόσο στην προχωρημένη νόσο όσο και, πιο πρόσφατα, στα πρώιμα, χειρουργήσιμα στάδια του καρκίνου του πνεύμονα, προσφέροντας σημαντική ελπίδα για μακρόχρονη επιβίωση σε πολλούς ασθενείς. Σήμερα, με τις τεράστιες προόδους στην ογκολογική έρευνα, ο καρκίνος του πνεύμονα δεν είναι ανίκητος. Η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση για την πρόληψη, για τη διακοπή του καπνίσματος αλλά και για τις νέες θεραπευτικές επιλογές καθώς και την πρώιμη πρόσβαση σε καινοτομία μέσω κλινικών μελετών, είναι πρωταρχικής σημασίας.
Σήμερα, με τις τεράστιες προόδους στην ογκολογική έρευνα, ο καρκίνος του πνεύμονα δεν είναι ανίκητος.
Διαβάστε επίσης:
Κορίνα Πατέλη Bell: «Κάθε ώρα στην Ελλάδα ένας συνάνθρωπός μας χάνεται από καρκίνο του πνεύμονα»
Πόλυ Γαϊτάνη: «Να αποφασίσουμε ότι από εδώ και πέρα θα είναι τα καλύτερα χρόνια της ζωής μας»
