«Τι θα κάνουμε;». «Πιστεύω πως δεν μπορούμε να κάνουμε τίποτα». Η Μία κι ο Σεμπάστιαν με φόντο το Λος Άντζελες του «La La Land» χωρίζουν, γιατί κανείς από τους δύο δεν θέλει να θυσιάσει το όνειρό του, κι εμείς νιώθουμε έναν κόμπο στο λαιμό γιατί όλο αυτό μας είναι τόσο οικείο. Σχέσεις που τελείωσαν πριν μας τελειώσουν τα συναισθήματα, αποφάσεις που μας ανακοινώθηκαν όταν δεν το περιμέναμε καθόλου, αποχωρήσεις που μας άφησαν μουδιασμένες για χρόνια. Στο κλείσιμο της ταινίας και αφού έχουν περάσει πέντε χρόνια και έχει κάνει γάμο και παιδί, η Μία βλέπει ξανά τον Σεμπάστιαν και νιώθει σαν να μην πέρασε μια μέρα από εκείνο το πρωινό. Τώρα η θλίψη, η δική της και η δική μας, είναι ακόμη μεγαλύτερη.
Μερικοί χωρισμοί αφήνουν πάνω μας τα σημάδια τους ανεξίτηλα και όσο κι αν ψάχνουμε τρόπους να τους ξεπεράσουμε, δεν τα καταφέρνουμε. Ωστόσο, υπάρχουν και άλλες αντιδράσεις, όπως ας πούμε της Σκάρλετ Ο’Χάρα, που έκλαψε απελπισμένη όταν έφυγε ο Ρετ Μπάτλερ, μετά όμως σκούπισε τα δάκρυά της, και είπε το περίφημο «αύριο είναι μια καινούργια μέρα». Ποια αόρατη δύναμη καθοδηγεί τη συμπεριφορά μας στο χωρισμό; Δύο καθηγήτριες Ψυχολογίας από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, η Κάρολ Ντουέκ και η Λόρεν Χάουι, προσπάθησαν να καταλάβουν γιατί κάποιοι καθηλώνονται σε σχέσεις που έχουν τελειώσει, ενώ κάποιοι άλλοι προχωρούν στο μέλλον με μεγαλύτερη ευκολία.
Η έρευνα ξεκινάει από τα βασικά: πέρα από τη νοσταλγία για την παρέα, τις κοινές δραστηριότητες του ζευγαριού, τα γέλια και το σεξ, πέρα απ’ όσα μας λείπουν όταν τελειώνει μία ιστορία, ο χωρισμός είναι μία απόρριψη. Ξαφνικά κάποιος μας επιβεβαιώνει αυτό που πάντα φοβόμασταν, ότι δεν είμαστε τόσο σέξι, γυμνασμένοι, κοινωνικοί ή λυσσασμένοι για σεξ όσο θα ήθελε ο άλλος για να μείνει στη σχέση. Η μελέτη έδειξε ότι η απόρριψη αυτή μπορεί να τραυματίσει ανεξίτηλα εκείνους που τη δέχονται και να τους πείσει ότι οι πρώην σύντροφοι είχαν δίκιο. «Τα πράγματα πήγαιναν καλά, όμως ξαφνικά σταμάτησε να μου μιλάει. Δεν ξέρω γιατί, ίσως του φάνηκα πολύ πιεστική και αυτό τον τρόμαξε», είπε μία γυναίκα. «Αυτός ο χωρισμός με έκανε να συνειδητοποιήσω ότι εγώ είμαι εκείνη που με τη συμπεριφορά μου διώχνω τους άλλους από κοντά μου μόνο και μόνο για να προλάβω πριν με διώξουν εκείνοι», εξομολογήθηκε μία άλλη.
Πέρα από τη νοσταλγία για την παρέα, τις κοινές δραστηριότητες του ζευγαριού, τα γέλια και το σεξ, πέρα απ’ όσα μας λείπουν όταν τελειώνει μία ιστορία, ο χωρισμός είναι μία απόρριψη.
Σε αυτές τις περιπτώσεις η απόρριψη φέρνει στην επιφάνεια ένα απωθημένο χαρακτηριστικό, ένα ελάττωμα που μας κάνει να αναθεωρήσουμε τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας. Μπορεί κανείς να το πει και σκληρή κριτική γιατί πολλοί φτάνουν μετά από αυτή να περιγράφουν τους εαυτούς τους σαν τοξικούς, με αρνητικά στοιχεία που δηλητηριάζουν τις σχέσεις. «Συνειδητοποίησα ότι υπάρχει ένα κομμάτι του εαυτού μου που σαμποτάρει την ευτυχία μου».
Μπορεί όμως και να μην αλλάξει τον τρόπο που σκεφτόμαστε. «Νιώθω πληγωμένη και προδομένη. Προσπαθώ να πω στον εαυτό μου ότι δεν έχω κάνει κάποιο λάθος, ότι ο άλλος χάνει που με έδιωξε, αλλά αυτό που στην πραγματικότητα νιώθω είναι ανεπαρκής», σημείωσε μία συμμετέχουσα. Το ακούμε συχνά από πρώην ζευγάρια: «Μήπως δεν ήμουν αρκετά καλός;».
Η παγίδα της αυτοακύρωσης
Όταν τελειώνει μία σχέση είναι υγιές να αναλογιζόμαστε τι έχουμε μάθει και τι θα θέλαμε να βελτιώσουμε στην επόμενη. Ωστόσο, μία θετική στάση μπορεί να γίνει αρνητική αν το παρακάνουμε και αρχίσουμε ν’ αμφισβητούμε τις βασικές μας αξίες. Ο εραστής που χάσαμε και η αίσθηση της απόρριψης εύκολα μας ρίχνουν στην παγίδα της αυτοακύρωσης. Η έρευνα έδειξε ότι όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε στενές σχέσεις ο εαυτός τους διαπλέκεται με τον εαυτό του συντρόφου τους. Έχουμε δηλαδή την τάση να θεωρούμε τον άλλον σαν κομμάτι του δικού μας εγώ, να μπερδεύουμε τα χαρακτηριστικά μας με τα δικά του, τις αναμνήσεις μας με τις δικές του, την ταυτότητά μας με τη δική του. Μία καλή άσκηση για να το συνειδητοποιήσουμε είναι να σκεφτούμε τον εαυτό μας σαν έναν κύκλο, τον σύντροφό σαν έναν άλλο και να δούμε σε ποιο βαθμό οι δύο κύκλοι αλληλοκαλύπτονται.
Μέχρι κάποιο σημείο η αλληλοκάλυψη των δύο εγώ μπορεί να είναι ένα πολύ υγιές κομμάτι της σχέσης. Όταν γνωρίζουμε έναν καινούριο σύντροφο, μπαίνουμε σε μία φάση όπου βυθιζόμαστε στα ενδιαφέροντα και τις ιδιότητες του άλλου, υιοθετώντας νέες απόψεις και διευρύνοντας την οπτική μας γωνία. Ο ένας μάς έβαλε στον κόσμο της ιστιοπλοΐας, ο άλλος μάς ξεσήκωσε για ταξίδια, ο μεγάλος έρωτας μας έμαθε πώς να ζητήσουμε αύξηση και ό,τι άλλο δικαιούμαστε στη ζωή. Μία σχέση που μας φέρνει σε επαφή με ερεθίσματα πέρα από την comfort zone μας μπορεί να επεκτείνει την αντίληψη που έχουμε για τον εαυτό μας. Αυτό όμως επίσης σημαίνει ότι όταν η σχέση τελειώσει, χάνοντας τον σύντροφο μπορεί μαζί να χάσουμε κι ένα κομμάτι από τον εαυτό μας. Μάλιστα, όσο πιο πολύ νιώθουμε να εξελισσόμαστε και ν’ αλλάζουμε μέσα σε μια ερωτική ιστορία, τόσο πιο πιθανό είναι να βιώσουμε την απελπισία στο χωρισμό. Καθώς έχουμε αποκτήσει έναν καινούριο τρόπο να βλέπουμε τον εαυτό μας, όταν φεύγει αυτός που μας ενέπνευσε να χτίσουμε μία καινούρια αυτοεικόνα, γκρεμίζεται μαζί και η αυτοπεποίθησή μας. Από την έρευνα φαίνεται ότι ο πόνος της απόρριψης μπορεί να παραμείνει ακόμη και μετά από χρόνια. «Πολύς συναισθηματικός πόνος. Μερικές φορές με κρατάει ξύπνια τη νύχτα. Εχουν περάσει δέκα χρόνια και ακόμα πονάω», είπε μία συμμετέχουσα.
Καθώς έχουμε αποκτήσει έναν καινούριο τρόπο να βλέπουμε τον εαυτό μας, όταν φεύγει αυτός που μας ενέπνευσε να χτίσουμε μία καινούρια αυτοεικόνα, γκρεμίζεται μαζί και η αυτοπεποίθησή μας.
Ο έρωτας δίνει φτερά. Βλέπουμε τον εαυτό μας μέσα από τα μάτια του άλλου κι έτσι μας αγαπάμε κι εμείς, ίσως για πρώτη φορά. Δεν έχει πια σημασία αν έχουμε σγουρά μαλλιά, περιττά κιλά ή ρυτίδες στο μέτωπο, δεν πειράζει που είμαστε ανεπίδεκτες στη μαγειρική ή φοβικές με τα μικρόβια, δεν μετράει ό,τι ελάττωμα και να έχουμε γιατί στα μάτια του είμαστε τέλειες. Και επιτέλους έτσι βλέπουμε κι εμείς τον εαυτό μας. Ωστόσο αυτό δεν μπορεί να κρατήσει για πάντα γιατί τίποτα στη ζωή δεν κρατάει για πάντα. Αυτός που μας κάνει να νιώθουμε τόσο φανταστικές έχει μία δική του προσωπικότητα και ακολουθεί έναν δικό του δρόμο στη ζωή που μπορεί κάποια στιγμή να σταματήσει να είναι παράλληλος με τον δικό μας. Αποφασίζει να φύγει και μαζί του παίρνει και την τέλεια εικόνα που είχαμε χτίσει για τον εαυτό μας. Τώρα πια είμαστε απλές, συνηθισμένες, με πολλά ελαττώματα.
I will survive
Στην «Αιώνια Λιακάδα ενός Καθαρού Μυαλού», η Κέιτ Γουίνσλετ κάνει πλύση εγκεφάλου για να σβήσει όλες τις αναμνήσεις της από τη σχέση της με τον Τζιμ Κάρεϊ μετά τον χωρισμό. Στην πράξη αυτό δεν είναι εφικτό, ούτε και απαραίτητο. Υπάρχουν άνθρωποι που δεν υποφέρουν, που αναδιοργανώνονται και μετά από ένα χρόνο βρίσκονται παντρεμένοι. Στην έρευνα φάνηκε ότι αυτοί που τείνουν να μην εξαρτούν την αυταξία τους από την απόρριψη περιγράφουν την απόφαση του άλλου περισσότερο ως μία αυθαίρετη και απροσδόκητη κίνηση παρά ως το αποτέλεσμα κάποιου ελαττώματος των ίδιων. «Μερικές φορές οι άνθρωποι αλλάζουν γνώμη για δικούς τους λόγους. Δική τους είναι η ζωή, ας κάνουν ό,τι θέλουν», είπε κάποιος συμμετέχων. Ένας άλλος σημείωσε ότι η απόρριψη δεν αφορά απαραίτητα την προσωπική μας αξία. «Έμαθα ότι δύο άνθρωποι μπορεί να έχουν πολλά προσόντα σαν μονάδες, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει οπωσδήποτε να είναι μαζί». Για πολλούς δεν είναι καν προσωπικό το ζήτημα. «Όλοι εισπράττουν κάποια στιγμή την ακύρωση. Είναι μέσα στη ζωή». Μερικοί, μάλιστα, περιέγραψαν πώς η απόρριψη τους έκανε να καταλάβουν πόση σημασία έχει να ξεκαθαρίζουν στον άλλον τις προσδοκίες τους, να διαχωρίζουν τους στόχους τους, να εκφράζουν τι ακριβώς θέλουν από τη συνύπαρξη. Αλλοι σημείωσαν ότι μέσα από το χωρισμό αποδέχτηκαν ότι δεν μπορούν να ελέγξουν τις σκέψεις και τις πράξεις των συντρόφων τους ή ότι έμαθαν πώς να συγχωρούν.
Αυτοί που τείνουν να μην εξαρτούν την αυταξία τους από την απόρριψη περιγράφουν την απόφαση του άλλου περισσότερο ως μία αυθαίρετη και απροσδόκητη κίνηση παρά ως το αποτέλεσμα κάποιου ελαττώματος των ίδιων.
Άρα υπάρχουν δύο δρόμοι για το πώς θα βιώσουμε την απόρριψη: ή θα μας σκοτώσει ή θα μας κάνει πιο δυνατούς. Τι είναι όμως αυτό που μας σπρώχνει να διαλέγουμε τον έναν ή τον άλλον; Ενώ περιμέναμε να σκιαγραφηθεί ένα ψυχολογικό προφίλ με βάση την παιδική ηλικία και τις πρώτες σχέσεις με τους γονείς ώστε να εξηγηθεί ο γρίφος, οι καθηγήτριες Ψυχολογίας που έκαναν τις έρευνες ανέπτυξαν μία απρόσμενη θεωρία: η αντίδραση κάθε ανθρώπου σε ό,τι αφορά το χωρισμό εξαρτάται από τον τρόπο που ο ίδιος αντιλαμβάνεται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του. Αν τα θεωρεί σταθερά σε όλη τη ζωή ή αν θεωρεί ότι η προσωπικότητα διαρκώς εξελίσσεται. Αυτές οι πεποιθήσεις επηρεάζουν τον τρόπο που αντιδρά στις ματαιώσεις. Για παράδειγμα, εκείνοι που υποστηρίζουν ότι η εξυπνάδα είναι ένα φιξαρισμένο στοιχείο θα καταρρακωθούν από μια πιθανή αποτυχία γιατί ξέρουν ότι δεν μπορούν να φερθούν πιο έξυπνα απ’ όσο φέρθηκαν. Εκείνοι που πιστεύουν ότι η προσωπικότητα είναι παγιωμένη θα πάρουν πολύ άσχημα την απόρριψη από τον ερωτικό τους σύντροφο. Για εκείνους όμως που έχουν την πεποίθηση ότι μπορούν ν’ αλλάξουν η απόρριψη αυτή θα γίνει μια ευκαιρία για προσωπική ανάπτυξη.
Η αντίδραση κάθε ανθρώπου σε ό,τι αφορά το χωρισμό εξαρτάται από τον τρόπο που ο ίδιος αντιλαμβάνεται τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του.
Οι ιστορίες που λέμε στον εαυτό μας σχετικά με την απόρριψη μπορούν να διαμορφώσουν το πώς και το πόσο καλά την αντιμετωπίζουμε. Ενα παράδειγμα είναι τα αφηγήματα που δημιουργούμε για να εξηγήσουμε τους σταθμούς στην προσωπική μας πορεία, όπως ο γάμος, το διαζύγιο ή η αλλαγή δουλειάς. Τα βιώνουμε ως κίνηση εξέλιξης προς ένα πιο ελκυστικό μέλλον ή ως μία πράξη απόδρασης από ένα ανεπιθύμητο παρελθόν; Στην πρώτη περίπτωση συνδέονται με μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή. Στη δεύτερη, το στόρι δεν μας βοηθάει να πάμε μπροστά. Ενας σταθμός είναι και ο χωρισμός, κι ας μην τον διαλέξαμε. Μία βίαιη προσγείωση στην πραγματικότητα, ένα άκαρδο «φου» που φύσηξε και διέλυσε το παραμύθι. Ναι, πονάει πολύ και ειλικρινά θα προτιμούσαμε χίλιες φορές να μοιραζόμαστε κάθε λεπτομέρεια της καθημερινότητάς μας με τον μόνο άνθρωπο που νοιαζόταν από το να τη ζούμε μόνοι. Αν θέλουμε όμως να κάνουμε το σταθμό αυτό να λειτουργήσει για λογαριασμό μας, η λύση είναι να ελέγξουμε συνειδητά τα αφηγήματα που δημιουργούμε εμείς οι ίδιοι για την εμπειρία του τέλους της σχέσης. Κάποια θα μπορούσε να σκεφτεί: ήμουν πολύ κτητική, τι να κάνουμε, έτσι είμαι εγώ. Κάποια άλλη όμως θα έλεγε: ήμουν πολύ κτητική, μ’ έφαγε η ζήλια, μπορώ σίγουρα καλύτερα. Αλλάζοντας το αφήγημα, έχουμε την ευκαιρία να φτιάξουμε ένα καλύτερο. Εκείνο το εφιαλτικό απόγευμα ίσως ήταν η τελευταία φορά που είδες τον παράδεισο. Ισως όμως ήταν και η πρώτη μέρα της καινούριας σου ζωής.
