Από τον Βασίλη Γαβαλά*
Στις 15 Νοεμβρίου του 1999, τα ραδιόφωνα της Καμπούλ αναπαρήγαγαν, από τις πρώτες πρωινές ώρες, μια ανακοίνωση θανάτου. Σε δύο μέρες θα λάμβανε χώρα μια δημόσια εκτέλεση. Ο άνθρωπος που θα έχανε τη ζωή του μπροστά σε 30,000 θεατές δεν είχε ούτε πρόσωπο, ούτε όνομα. Ο λόγος της δολοφονίας δεν είχε σημασία. Εδώ και μερικά χρόνια, στο Αφγανιστάν, η αυταξία της ζωής είχε, άλλωστε, αντικατασταθεί με την κανονικότητα του αίματος.
Η ανακοίνωση αφορούσε μια γυναίκα. Αφορούσε, μάλλον, κάθε γυναίκα. Κάθε γυναίκα που αισθανόταν περικυκλωμένη από την καταστροφή και το χάος. Κάθε κορίτσι που εξοριζόταν βίαια από την παιδικότητά του κι αντί αυτής, γνώριζε αποκλειστικά και μόνο τον πόλεμο.
Οι Ταλιμπάν απελπίζονται από την έλλειψη βίας. Αισθάνονται ισχυροί μόνο περιτριγυρισμένοι από πτώματα, τρομαγμένα βλέμματα, χαμένες ζωές. Παραφράζοντας τον Carlos Fuentes, θα σας έλεγα ότι οι θάνατοι γυναικών είναι αυτό που επιμηκύνει και νοηματοδοτεί τη ζωή τους.
Οι Ταλιμπάν απελπίζονται από την έλλειψη βίας. Αισθάνονται ισχυροί μόνο περιτριγυρισμένοι από πτώματα, τρομαγμένα βλέμματα, χαμένες ζωές. Παραφράζοντας τον Carlos Fuentes, θα σας έλεγα ότι οι θάνατοι γυναικών είναι αυτό που επιμηκύνει και νοηματοδοτεί τη ζωή τους.
Η Ζαρμίνα δεν ήξερε ότι θα πεθάνει. Ήταν μητέρα πέντε παιδιών – πώς θα μπορούσαν να εκτελέσουν μια μητέρα; Είχε πείσει τον εαυτό της ότι η ύστατη τιμωρία της θα ήταν εκατό μαστιγιές. Δεν ξέρουμε αν το πίστευε – ίσως ήταν εκείνη η αρχαία ανάγκη της Μητέρας να συνεχίσει να ζει με τα παιδιά της, να ζει για τα παιδιά της. Κι όμως, για τους Ταλιμπάν, η μητρότητα δεν είχε τίποτα το ιερό, ήταν ένα βάρος.
Το φορτηγό που μετέφερε τη Ζαρμίνα σχεδόν εισέβαλε στο στάδιο. Εξήντα χιλιάδες μάτια περίμεναν να τη δουν να πεθαίνει. Οι Ταλιμπάν είχαν φέρει μαζί και τα τρία μικρότερα παιδιά της. Στέκονταν όρθια περιμένοντας να γίνουν μέτοχοι της φρίκης. Οι δύο μεγαλύτερες κόρες της, η Najeba και η Shaista, είχαν πουληθεί στα σκλαβοπάζαρα για μερικές χιλιάδες πακιστανικά ρούβλια, μόλις η μητέρα τους μπήκε στη φυλακή.
Η Ζαρμίνα άρχισε να κλαίει. Η τελευταία της επιθυμία ούτε καν ακούστηκε. Τώρα, όλο το στάδιο έβλεπε μια γυναίκα, με το πρόσωπο της καλυμμένο από τη μπούργκα, να κολυμπά στο ίδιο της το αίμα. Το πτώμα της δεν αναζητήθηκε ποτέ, παρέμεινε είκοσι μέρες στο νεκροτομείο και έπειτα θάφτηκε σε έναν ανώνυμο τάφο. Ήταν γυναίκα και οι γυναίκες έπρεπε να είναι ένα με το χώμα, ένα με τη σιωπή. Τα παιδιά της έγιναν ζητιάνοι, καταδικάστηκαν να μεγαλώσουν μέσα στη ντροπή.
Η μοίρα της Ζαρμίνα είναι η μοίρα των γυναικών υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν. Την ημέρα του θανάτου της, πέθαινε η Γυναίκα, πέθαινε η ανθρωπότητα.
Η μοίρα της Ζαρμίνα είναι η μοίρα των γυναικών υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν. Την ημέρα του θανάτου της, πέθαινε η Γυναίκα, πέθαινε η ανθρωπότητα.
Η ιστορία της Ζαρμίνα ήταν ό,τι μου ήρθε στο μυαλό όταν άκουσα ότι η Καμπούλ έπεσε. Έπειτα οι δηλώσεις της Zarifa Ghafari, πρώτης γυναίκας δημάρχου στο Αφγανιστάν. Ενώ προγραμμάτιζε το γαμήλιο πάρτι της, οι Ταλιμπάν πλησίαζαν στην πρωτεύουσα. Έσπευσε να αρπάξει τη μικρή της αδερφή και να φύγουν για ένα μέρος πιο ασφαλές. Οι προετοιμασίες μιας εκδήλωσης χαράς μετατράπηκαν σε προετοιμασίες αποτροπής μιας σίγουρης δολοφονίας. Τον προηγούμενο Μάρτιο, η Ghafari βραβεύθηκε για το σθένος και τα επιτεύγματά της από το αμερικανικό State Department. Σήμερα, νιώθει αβοήθητη. Σκέφτεται όχι τόσο τον εαυτό της όσο τα εκατομμύρια των γυναικών που δεν μπορούν παρά να περιμένουν παθητικά να δουν τη ζωή τους να αφαιρείται, την ελευθερία τους να αφανίζεται, τα όνειρά τους να πεθαίνουν.
Η ανησυχία της διεθνούς κοινότητας δεν στρέφεται τυχαία τόσο έντονα στα δικαιώματα και το μέλλον των γυναικών.
Κατά την προηγούμενη περίοδο κυριαρχίας τους, οι Ταλιμπάν απαγόρευαν στις γυναίκες του Αφγανιστάν να εργάζονται ή να σπουδάζουν. Τις είχαν αποκλείσει από κάθε δυνατότητα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης. Δεν τους επέτρεπαν τη συμμετοχή στα κοινά, ενώ κάθε έξοδός τους από το σπίτι απαιτούσε τη συνοδεία ενός άνδρα. Για τους Ταλιμπάν, γυναίκα σημαίνει αμαρτία. Για τους Ταλιμπάν, οι γυναίκες είναι πλάσματα που στερούνται ανθρώπινης ουσίας. Αν μια γυναίκα δείξει έστω μια σπιθαμή του δέρματος της δημόσια, οφείλει να το πληρώσει με την ίδια της τη σωματική ακεραιότητα. Αν κατηγορηθεί για απιστία, οφείλει να το πληρώσει με την ίδια της τη ζωή. Οι τιμωρίες των Ταλιμπάν είναι βγαλμένες από το Μεσαίωνα, θυμίζουν κάποιο παλιό κυνήγι μαγισσών.
Κατά την προηγούμενη περίοδο κυριαρχίας τους, οι Ταλιμπάν απαγόρευαν στις γυναίκες του Αφγανιστάν να εργάζονται ή να σπουδάζουν. Τις είχαν αποκλείσει από κάθε δυνατότητα ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης.
Ακούσαμε τις τελευταίες ημέρες τους εκπροσώπους τους να διαβεβαιώνουν τις διεθνείς δυνάμεις ότι τα δικαιώματα των γυναικών δεν θα καταπατηθούν. Ότι θα έχουν πρόσβαση στη γνώση και την υγεία, ότι θα μπορούν να μιλούν ελεύθερα, πάντα μέσα στα όρια του ισλαμικού δικαίου. Ο εκπρόσωπός τους δέχθηκε μάλιστα να παραχωρήσει τηλεοπτική συνέντευξη σε μια γυναίκα, με το πρόσωπό της ελεύθερο. Οι Ταλιμπάν, όμως, γίνονται πιστευτοί μόνον από τους αφελείς. Οι υπόλοιποι βλέπουν απλά μια προσπάθεια καθησυχασμού της διεθνούς κοινωνίας, μια απόπειρα να περιορίσουν τη διεθνή κατακραυγή. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι κατά την προηγούμενη κυριαρχία τους, τη διακήρυξη γενικής αμνηστίας ακολούθησε η εισβολή των Ταλιμπάν στο γραφείο του ΟΗΕ στην Καμπούλ, η απαγωγή του πρώην Προέδρου Najibullah και ο δημόσιος απαγχονισμός του. Αυτή τη φορά, τα πράγματα μπορεί να αποδειχθούν χειρότερα. Οι Ταλιμπάν επανέρχονται ως ένας ισλαμικός στρατός που κατάφερε να νικήσει την εξορία, είναι εδώ, έτοιμοι να εκδικηθούν όσους τους στέρησαν ό,τι θεωρούν ότι τους ανήκει. Είναι εδώ για να διασφαλίσουν την τάξη του χάους.
Οι Ταλιμπάν γίνονται πιστευτοί μόνον από τους αφελείς. Οι υπόλοιποι βλέπουν απλά μια προσπάθεια καθησυχασμού της διεθνούς κοινωνίας, μια απόπειρα να περιορίσουν τη διεθνή κατακραυγή.
Το 2001, σε ένα ραδιοφωνικό της διάγγελμα, η τότε Πρώτη Κυρία των ΗΠΑ, Laura Bush, καλούσε τους Αμερικανούς να μοιραστούν το στόχο της κυβέρνησής τους να διασφαλίσει στις γυναίκες του Αφγανιστάν αξιοπρέπεια και ευκαιρίες. Το 2009, η τότε Υπουργός Εξωτερικών Hillary Clinton έθετε το σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών ως προϋπόθεση συνομιλίας με τους Ταλιμπάν.
Μετά την πτώση των Ταλιμπάν και το Σύνταγμα του 2004, η θέση των γυναικών άρχισε να βελτιώνεται. Ενώ το 2003 λιγότερο από το 10% των κοριτσιών φοιτούσαν στα δημοτικά σχολεία της χώρας, το 2017 το ποσοστό είχε ανέλθει στο 33%. Σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας, την ίδια χρονιά 3,5 εκατομμύρια Αφγανές φοιτούσαν στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και 100.000 στα πανεπιστήμια. Το προσδόκιμο ζωής των γυναικών αυξήθηκε από 56 έτη το 2001 σε 66 το 2017, ενώ το 2020 το 21% των δημοσίων υπαλλήλων και το 27% των μελών του κοινοβουλίου ήταν γυναίκες.
Σήμερα, ακόμη και αυτή η μικρή για τα δυτικά standards πρόοδος κινδυνεύει να χαθεί. Το Αφγανιστάν κατέρρευσε. Η διεθνής κοινότητα έχασε. Απέτυχε, εσχάτως, να δημιουργήσει για τις γυναίκες του Αφγανιστάν έναν τόπο δημοκρατικής λειτουργίας και κοινωνικής ηρεμίας. Είναι λοιπόν χρέος της να αναχαιτίσει τη μετατροπή της χώρας σε μια απόλυτη, διαρκή δυστοπία για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της. Δεν είναι μόνο χρέος ανθρωπιστικό, είναι παράλληλα ευθύνη προς τα ίδια της τα συμφέροντα, τα οποία επιτάσσουν ένα σταθερό και οικονομικά εύρωστο Αφγανιστάν. Η συμμετοχή των γυναικών στην οικονομική και κοινωνική ζωή συνιστά προϋπόθεση για την ειρήνη και την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Στην ουσία, συνιστά προϋπόθεση για τη χρησιμότητα της ίδιας της δυτικής Δημοκρατίας.
Είναι χρέος της διεθνούς κοινότητας να αναχαιτίσει τη μετατροπή της χώρας σε μια απόλυτη, διαρκή δυστοπία για το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της.
Η παγκόσμια κοινότητα οφείλει λοιπόν να αποδεχθεί τις ευθύνες της και να πράξει αναλόγως. Να θέσει τον σεβασμό των δικαιωμάτων των γυναικών ως απόλυτη προϋπόθεση για την παροχή διεθνούς βοήθειας στο Αφγανιστάν. Να επιμείνει στην επιβολή ποινών για όσους παραβιάζουν τα δικαιώματα των γυναικών όπως ορίζονται και προστατεύονται στο Σύνταγμα του 2004. Να ενισχύσει τις τοπικές οργανώσεις γυναικείας ενδυνάμωσης.
Αν ένα κεκτημένο ξεχωρίζει από τη διεθνή παρουσία στο Αφγανιστάν όλα αυτά τα χρόνια, αυτό είναι η ενδυνάμωση των γυναικών. Και είναι ένα κεκτημένο που οφείλουμε να περιφρουρήσουμε. Παραφράζοντας τη Madeleine Albright: Αν η Δύση δεν κάνει το καθήκον της ως προς την υποστήριξη των Αφγανών γυναικών, θα δημιουργήσει για τον εαυτό της μια ειδική θέση στην κόλαση. Για αυτές, άλλωστε, η κόλαση είναι ήδη εδώ.
*Ο Βασίλης Γαβαλάς είναι Υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων του Δικτύου για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη.
