Μια πολύ ζεστή Κυριακή μεσημέρι σε μια ταράτσα με θέα την Ακρόπολη ο Asaf Avidan είναι πιο ωραίος από ποτέ λουσμένος στο περίφημο αττικό φως και φυσικά γελάει όταν του λέω ότι θα μπορούσε να είναι μία εικόνα του θεού Απόλλωνα. Ο γεννημένος το 1980 στην Ιερουσαλήμ τραγουδοποιός διαθέτει ένα «από τα πιο διαπεραστικά φαλτσέτα», ενώ στις ζωντανές του εμφανίσεις διακρίνεται για ένα ανδρόγυνο παιχνίδι, με τόσο πολλές εναλλαγές σε τεχνικές και συναισθήματα, που θυμίζουν μεγάλες μορφές της μουσικής όπως η Janis Joplin, η Nina Simone και ο Jeff Buckley. «Δεν θέλω να ακουστώ ούτε σεμνός, ούτε τίποτα τέτοιο, αλλά νομίζω πως έχω απλώς μία ενοχλητική φωνή», μου λέει όταν του επισημαίνω τη μοναδικότητα της φωνής του. «Όταν τραγουδάω, δεν υπάρχει τίποτα πιο όμορφο στον κόσμο, είναι λες και εξορκίζω κάποιον δαίμονα που ζει μέσα μου, δεν ακούω τη φωνή μου». Είμαστε εδώ για να μιλήσουμε για το έβδομο άλμπουμ του, Anagnorisis (ο τίτλος είναι μια ξεκάθαρη αναφορά στον Αριστοτέλη και εκείνη τη στιγμή της αποκάλυψης ενός χαρακτήρα), αλλά και για την εμφάνισή του στο Ηρώδειο το φθινόπωρο, ένα όνειρο ζωής που θα αποχωριστεί όχι χωρίς κάποιο κόστος. Γιατί όπως συμπεράναμε και στην κουβέντα που ακολουθεί, το να πραγματοποιεί κανείς τα όνειρά του συνοδεύεται, εκτός από μια τεράστια χαρά, και από μια μικρή υπαρξιακή κρίση. Αλλά αυτό είναι το παιχνίδι της ζωής.
Επιτρέψτε μου να σας πω ότι είναι μία φωνή που μένει αξέχαστη. Εσείς το έχετε νιώσει αυτό ακούγοντας άλλους καλλιτέχνες;
Μα φυσικά: Τζόνι Κας, Εντίθ Πιαφ, Φρανκ Σινάτρα, Μπομπ Μάρλεϊ -δεν μιλάμε συχνά για το πόσο σπουδαίος τραγουδιστής είναι-, αλλά και ο Ντίλαν, τον καταλαβαίνεις αμέσως. Είναι αναγκαίο για έναν καλλιτέχνη να έχει χαρακτηριστική φωνή. Τελικά, αυτή η φωνή πρέπει να συνδέεται με κάτι βαθιά δικό σου. Ειδικά στο άλμπουμ Anagnorisis όπου παρουσιάζω διαφορετικές εκδοχές του εαυτού μου, θέλω να θυμούνται οι άνθρωποι τη φωνή μου, είτε ψιθυρίζω, είτε ουρλιάζω, είτε τραγουδάω φαλτσέτο, είτε όχι. Θέλω οι ακροατές να νιώσουν την ειλικρίνεια στη φωνή μου και να την ακολουθήσουν στα τοπία που θέλω να τους ταξιδέψω. Αλλά εκεί να μη βλέπουν πια εμένα, εκεί θέλω να βλέπουν τον εαυτό τους, αυτός είναι ο στόχος μου.
Τι σχέση έχετε με την ελληνική κουλτούρα; Πώς φτάσατε να δώσετε τον τίτλο Anagnorisis στο άλμπουμ σας;
Πήγα σε ένα φυτώριο-ανθοπωλείο και ζήτησα σπόρους για να φυτέψω λευκές ορτανσίες. Όμως λίγους μήνες μετά, όταν άνθισαν, τα λουλούδια ήταν μπλε. Όταν γύρισα στο μαγαζί και ζήτησα εξηγήσεις από τον ανθοπώλη, εκείνος είπε: «Εξαρτάται από το χώμα, την οξύτητα, τα μέταλλα που περιέχει». Έτσι κι εγώ. Είμαι ένα μεσογειακό λουλούδι. Μεγάλωσα σε αυτή τη λεκάνη, με αυτό τον πολιτισμό. Αυτές είναι οι ρίζες μου, είτε μου αρέσει, είτε όχι. Πάντα με έλκυε, ακόμη και ασυναίσθητα, νομίζω, η ελληνική μυθολογία. Στο πανεπιστήμιο, εκτός από Τέχνες, πήρα πολλά μαθήματα που είχαν σχέση με τη μυθολογία -η ελληνική μυθολογία, δε, ήταν η πρώτη μου εμμονή. Σπούδασα Αρχαία Ελληνική Ιστορία και αργότερα όταν ήρθα την Ελλάδα άρχισα να επισκέπτομαι μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους και να μένω έκθαμβος μπροστά στα εκθέματα. Αγαπώ τη μυθολογία, γιατί είναι κάτι που συνδέει τους ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο. Ξέρετε, στη συγκριτική μυθολογία του Τζόζεφ Κάμπελ διαβάζεις ότι είτε είσαι Ινουίτ Εσκιμώος, είτε Αβορίγινας, είτε μέλος της δυναστείας των Χαν, είτε Χριστιανός στον Μεσαίωνα, υπάρχουν μοτίβα. Αν βρεις αυτά τα αρχέτυπα, μπορείς να μάθεις κάτι αληθινά ζωτικής σημασίας για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Το ίδιο συμβαίνει και με τα αρχέτυπα του Γιουνγκ. Αν βουτήξουμε αρκετά βαθιά στο υποσυνείδητό μας θα βρούμε τα ίδια σύμβολα που εμφανίζονται, για παράδειγμα, στα όνειρά μας, ανεξάρτητα από την κουλτούρα με την οποία μεγαλώσαμε. Επειδή όμως είμαι ακριβώς μία ορτανσία με ρίζες σε αυτό εδώ το χώμα, εδώ έκανα τα πρώτα βήματα προς μια πιο βαθιά κατανόηση της μυθολογίας και του ρόλου που παίζει στη ζωή μας. Για το πώς, για παράδειγμα, σκαρφιζόμαστε ιστορίες για να καταπνίξουμε την αίσθηση ότι τίποτα δεν έχει νόημα, όταν αισθανόμαστε αόρατοι ή φθαρτοί.
Σας απασχολεί πολύ στιχουργικά το θέμα της ταυτότητας. Είναι αυτό που περιγράφετε μια πορεία που οδηγεί στην αυτογνωσία; Είναι το «γνώθι σαυτόν» το μεγαλύτερο επίτευγμα στο οποίο μπορούμε να ελπίζουμε;
Ναι, μπορούμε να το ελπίζουμε, αν και νομίζω ότι θα είναι πάντα ένα άπιαστο όνειρο. Πάνε σχεδόν είκοσι χρόνια που κάνω ψυχανάλυση. Είμαι ο τύπος που ψάχνει να βρει τον εαυτό του μέσα από αυτήν, όπως μέσα από την τέχνη μου. Εκπλήσσομαι για το γεγονός ότι καμιά φορά ξεχνάω ότι υπάρχει κάτι που μας χειρίζεται σαν μαριονέτες, ξεχνάω την ύπαρξη αυτών των αόρατων νημάτων που μας οδηγούν στη ζωή χωρίς να το ξέρουμε και καμιά φορά χωρίς λογική. Αν λοιπόν δεν μπορούμε να καταλάβουμε πλήρως τον ίδιο μας τον εαυτό, πώς ελπίζουμε να καταλάβουμε τους άλλους ή το Σύμπαν; Αυτό πραγματεύομαι στο άλμπουμ Anagnorisis. Αν φτάσεις στον πυρήνα σου, σε αυτές τις πιο εσωτερικές πτυχές του εγώ σου, εκεί θα βρεις τα αρχέτυπα που θα σε κάνουν να νιώσεις τη σύνδεση με τους υπόλοιπους ανθρώπους. Κάπως έτσι φτάνουμε στην αληθινή ενσυναίσθηση και μπορούμε να καταλάβουμε τους άλλους.
Πριν από την εμφάνισή σας στην Αθήνα, στο site σας υπάρχει η συναυλία στην Οντέσα. Πιστεύετε ότι θα τα καταφέρετε να εμφανιστείτε εκεί;
Θέλω να πάω και στενοχωριέμαι που συζητάμε τη ματαίωση της συναυλίας εκεί. Δεν μπορώ να αναλάβω την ευθύνη αν τυχόν συμβεί κάτι στους μουσικούς μου και στους τεχνικούς της περιοδείας. Αν με ρωτάς αν θέλω να παίξω στην Οντέσα, φυσικά και θέλω. Θυμώνω που αναγκαστήκαμε να ακυρώσουμε στις συναυλίες στη Μόσχα και στην Αγία Πετρούπολη, ειδικά επειδή προέρχομαι από το Ισραήλ. Δεν πιστεύω στη συλλογική τιμωρία, δεν πιστεύω ότι ένας λαός πρέπει να πληρώσει τις αποφάσεις του ηγέτη του. Υπάρχουν φωνές στη Μόσχα εναντίον του Πούτιν, κατά του πολέμου. Αλλά ακόμη κι αν υπάρχουν φωνές υπέρ του πολέμου, πρέπει να πάμε και να συζητήσουμε μαζί τους. Αυτό κάνουν οι καλλιτέχνες: χτίζουν γέφυρες, όχι τοίχους. Θα πήγαινα να παίξω και στη Γάζα και στο Τελ Αβίβ, στο Πεκίνο και στο Θιβέτ, στη Μόσχα και στο Κίεβο. Έχει μεγάλη σημασία. Είναι υποκριτικό να λες ότι θα πας να παίξεις στη Νέα Υόρκη, αλλά όχι στη Μόσχα ή στο Τελ Αβίβ. Καταλαβαίνω πως αυτό που συμβαίνει τώρα είναι άλλου επιπέδου και ότι πρέπει κανείς να πάρει μια θέση. Καταλαβαίνω τα πολιτικά και οικονομικά μποϊκοτάζ, αλλά πολιτιστικό μποϊκοτάζ; Έρχεται σε αντίθεση με το τι σημαίνει να είσαι καλλιτέχνης. Πρέπει να βρούμε την παγκόσμια γλώσσα μέσα από τους ανθρώπους και να τους βοηθήσουμε να συνδεθούν.
Δεν σας κάνει εντύπωση που βγήκαμε λίγο χειρότεροι μέσα από την πανδημία; Λίγο πιο φοβισμένοι, λίγο πιο επιθετικοί, που ξεκινήσαμε πολέμους;
Όποια πράξη ή συναίσθημα προσπαθώ να αναλύσω, στο βάθος-βάθος αγγίζει τη θνητότητά μας και την κατανόηση του εαυτού μας. Είμαστε φθαρτοί και πεπερασμένοι και είναι αυτό το ίδιο που γεννά την τέχνη, όπως γεννά και τον πόλεμο. Δεν τα εξισώνω αυτά τα δύο, το ένα, η τέχνη, είναι η καλύτερη απάντηση. Ικανοποιείς την ανάγκη σου για αιώνια ζωή δημιουργώντας κάτι όμορφο που θα ζήσει πιο πολύ από εσένα.
Ξέρουμε πια πολύ καλά ότι τίποτα δεν διαρκεί για πάντα, πως οι Πυραμίδες, ο Παρθενώνας, δεν θα αντέξουν, τα παιδιά μας, τα δισέγγονά μας, τίποτα δεν θα αντέξει από εμάς. Αλλά αν δεν πιστέψουμε ότι έχουμε κάποια αξία, κι ας μην έχουμε, αν δεν το πιστέψουμε όμως, δεν θα αντέξουμε αυτή τη ζωή. Ο Γιουνγκ είπε ότι η συνείδηση του εαυτού είναι σαν να κοιτάς κατάματα τον καυτό ήλιο στη μέση της ερήμου. Δεν αντέχεται αυτό, χρειάζεσαι ένα καταφύγιο για να πορευτείς στη ζωή. Και αυτό το καταφύγιο δεν μπορεί να είναι η βία και η επιβολή της θέλησής σου στους άλλους.
Ποιο είναι το δικό σας καταφύγιο;
Πολλά είναι τα πράγματα που με κρατούν γειωμένο. Ένα από αυτά, που το αναφέρει και ο Τζόζεφ Κάμπελ στη συγκριτική μυθολογία του, είναι «το ταξίδι του ήρωα». Είναι μία αρχετυπική ιστορία-σύμβολο της αυτογνωσίας, που τη συναντάμε σε όλες τις μυθολογίες του κόσμου, όπου ο ήρωας συχνά επιστρέφει εκεί απ’ που ξεκίνησε, πιο σοφός, όπως ο Γιλγαμές. Είναι μια πορεία από τη βαθιά άγνοια στη γνώση του εαυτού, των άλλων και του Σύμπαντος. Νομίζω πως αυτή είναι η αποστολή μου. Κι ας ξέρω ότι είναι μάταιο, σισύφειο το ταξίδι, ότι δεν θα βρω όλες τις απαντήσεις. Είναι αυτό που είπε ο Λέοναρντ Κοέν, «ας μη θρηνούμε χωρίς λόγο. Κι αν θέλει κανείς να μιλήσει για την αναπόφευκτη ήττα που μας περιμένει όλους, ας το κάνει με αξιοπρέπεια και ομορφιά». Αυτά αναζητώ στη ζωή: την ομορφιά, την αξιοπρέπεια και την αλήθεια. Γιατί δεν μπορείς ποτέ να ζεις με αξιοπρέπεια αν δεν είσαι ειλικρινής με τον εαυτό σου. Κι αυτό είναι που με φοβίζει όταν με ρωτάτε για τα μαθήματα που (δεν) πήραμε από την πανδημία. Υπήρξε μια στιγμή που μου έδωσε μεγάλη ανακούφιση, όταν σκέφτηκα ότι όλοι οι άνθρωποι γύρω μου, τεχνοκράτες και καλλιτέχνες, περνούσαν τα ίδια μ’ εμένα, έκαναν τις ίδιες σκέψεις. Ήταν λες κι έγινε ένας σεισμός που άλλαξε τελείως την ανθρωπογεωγραφία μας. Είπαμε «ω, η ζωή μπορεί να είναι τελείως διαφορετική από αυτό που νομίζαμε, τι μπορούμε να κάνουμε τώρα που το καταλάβαμε αυτό;». Αρχίσαμε να αναρωτιόμαστε για πράγματα για πρώτη φορά, είδαμε την καθημερινότητά μας από μια πρωτόγνωρη απόσταση. Αλλά, δυστυχώς, αυτό κράτησε τόσο λίγο. Γρήγορα όλοι κάλυψαν ξανά με πέπλα το βλέμμα που αντίκρισε τον καυτό ήλιο στην έρημο της αυτογνωσίας. Είναι τόσο απαίσιο να ξέρεις ότι είσαι τόσο εύθραυστος και ασήμαντος, ότι δεν έχεις την παραμικρή αξία για το Σύμπαν, ότι δεν υπάρχει κανένας Δίας και καμιά Αθηνά που νοιάζονται γι’ αυτό που κάνεις, κανένας θεός που θα επέμβει για να σε σώσει.
Νιώθουν έτσι και οι καλλιτέχνες που φλερτάρουν με την αθανασία;
Ποιοι καλλιτέχνες; Αυτοί δεν είναι που υποτίθεται έχουν κατάθλιψη, πίνουν και παίρνουν ναρκωτικά; Ο αδελφός μου, που είναι καλλιτέχνης κι αυτός (σ.σ. σχεδιάζει κοσμήματα, είναι δέκα χρόνια μικρότερός του και ο Ασάφ τον μεγάλωσε σαν γιο του αφού ο πατέρας τους ήταν απών), μου λέει καμιά φορά «παραπονιέσαι κι εσύ μέσα στον πύργο σου από ελεφαντοστό…». Από τη στιγμή που μας ρίχνουν χωρίς να το διαλέξουμε έξω από τη μήτρα της μητέρας μας και γεμίζουμε τα πνευμόνια μας με τον αέρα της πραγματικότητας, είμαστε μόνοι σε ένα άκαρδο Σύμπαν και ό,τι κάνουμε ξεκινά από εκείνη τη στιγμή. Κι όσο πετάς πλάι στα όνειρά σου, πλάι στον ήλιο με τα φτερά σου από κερί και μέλι, τόσο κινδυνεύεις να καταποντιστείς. Κάθε όνειρο που εκπλήρωσες είναι ένα όνειρο που δεν υπάρχει πια για σένα. Εμφανίζεσαι μπροστά σε τριάντα χιλιάδες ανθρώπους και λες, το κατάφερα αυτό, να ένα αληθινό επίτευγμα, και μετά ξυπνάς το επόμενο πρωί και νιώθεις άδειος… Ωστόσο, πάντα προσπαθώ να βρω την ομορφιά στα πράγματα, ακόμα και στις αδυναμίες και τις δυσκολίες της ανθρώπινης φύσης.
