«Όλοι θα θέλαμε να βοηθήσουμε με κάποιον τρόπο», σκέφτομαι καθώς ετοιμάζομαι να μιλήσω στο τηλέφωνο με μια γυναίκα που βρίσκεται στη Λέσβο για να φροντίσει ανθρώπους που ζουν μια φρίκη εγκλεισμού σε άθλιες συνθήκες παρόλο που μόλις κατάφεραν να ξεφύγουν από το θάνατο. Οπως θα μου εξηγήσει σε λίγο η Αλίκη Μεϊμαρίδου στην άλλη άκρη της γραμμής, το να βοηθήσεις δεν είναι κάτι απλό, χρειάζεται υποστήριξη από επαγγελματίες. Ωστόσο ό,τι έχει διάθεση να κάνει ένας άνθρωπος -να μαγειρέψει, να διαθέσει το χρόνο του, να συνομιλήσει- δεν είναι λίγο. Και βέβαια η αναπτέρωση του ηθικού και η αίσθηση ότι βρίσκονται ανάμεσα σε φίλους είναι μέρος της φροντίδας. «Η μπάλα φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά. Το ποδόσφαιρο μπορεί να λειτουργήσει αγχολυτικά αλλά και ενωτικά», της λέω επηρεασμένη από μία καμπάνια του ΟΗΕ με μια σειρά βίντεο με τίτλο «Πώς να βοηθήσεις έναν πρόσφυγα», που ανάμεσα σε άλλα σου προτείνει να παίξετε μπάλα μαζί. «Σίγουρα έχουμε δει καταπληκτικές σκηνές με αφορμή αγώνες ποδοσφαίρου και αθλητικά γεγονότα γενικότερα. Επίσης, αυτό που έχουμε δει να δουλεύει πολύ καλά είναι η μαγειρική. Ανθρωποι από άλλες πολιτιστικές διαστάσεις συναντιούνται πιο εύκολα πάνω από ένα τηγάνι. Ολα αυτά βοηθούν, αλλά πάνω απ’ όλα βοηθά το να υπάρχουν επαγγελματίες συντονιστές, άνθρωποι και οργανισμοί πίσω από όλες αυτές τις δράσεις», μου λέει η Αλίκη.
Προσπαθώ να τη φανταστώ να κάνει την ίδια δουλειά στην Αθήνα και μοιραία ξεκινώ την κουβέντα με ένα κλισέ λέγοντάς της ότι έχουμε συνδέσει τους ψυχολόγους με καναπέδες και εξομολογήσεις, ρωτώντας την τι υπάρχει στη θέση του καναπέ στη δική της δουλειά. «Ο καναπές είναι αρκετά στερεοτυπική εικόνα για τον ψυχολόγο, μου κάνει εντύπωση που συνεχίζει να υπάρχει. Εχω δουλέψει σε πολλά διαφορετικά πλαίσια, ενώ με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα συχνά κάποια από τα δωμάτια στα οποία συναντούμε τους ανθρώπους είναι πλήρως εξοπλισμένα. Οι ομάδες των τεχνικών μας κάνουν εξαιρετική δουλειά σε δύσκολες συνθήκες για να συμβεί αυτό. Από την άλλη, έχω δουλέψει και μέσα σε σκηνή με τα απολύτως απαραίτητα, δηλαδή καρέκλες, για να καθίσουμε και να μιλήσουμε με τον κόσμο». Η συνεργασία με τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα ήταν για την Αλίκη μία σχεδόν φυσική συνέχεια των σπουδών της. «Ο πατέρας μου ήταν υποστηρικτής και έτσι ενημερωνόμουν από μικρή για τη δράση τους. Μου φαινόταν κάτι συναρπαστικό, αλλά και οικείο αυτό που κάνουν. Κι έτσι, αφού ολοκλήρωσα σπουδές και μεταπτυχιακά, θέλησα να δοκιμάσω πώς είναι αυτό το κομμάτι της δουλειάς στο πεδίο. Και δεν έχω απογοητευτεί από την επιλογή μου».
Σε μια δουλειά που οι κακές εκπλήξεις είναι λίγο πολύ στο πρόγραμμα, η Αλίκη ήρθε αντιμέτωπη με πράγματα που δεν θα μπορούσε να διανοηθεί. «Φαντάζομαι ότι είναι διαφορετικό το αδιανόητο για κάθε άνθρωπο, αλλά μερικά χρόνια πριν, το 2011, στην πρώτη μου αποστολή στη βόρεια Υεμένη μου φαινόταν αδιανόητο πόσο εύκολο ήταν να έχει κανείς στην κατοχή του όπλο. Καθημερινά, για να πάμε από το σπίτι στο νοσοκομείο όπου εργαζόμασταν περνούσαμε από τρία ή τέσσερα σημεία ελέγχου. Ολοι κρατούσαν καλάσνικοφ. Στην ίδια χώρα τα αγόρια από 11 ή 12 ετών παίρνουν δώρο από τους γονείς τους ένα καλάσνικοφ και μια τζαμπίγια (σ.σ.: ένα κυρτό μαχαίρι), για να γιορτάσουν την πορεία προς την ενηλικίωση. Αυτό που για κάποιον που προέρχεται από το δικό μας πολιτισμικό περιβάλλον είναι αδιανόητο, στη δική τους κουλτούρα σηματοδοτεί το ρόλο του άντρα και την ενηλικίωση».
Σίγουρα μία από τις πιο δύσκολες στιγμές είναι όταν ένας γιατρός πάει να εργαστεί σε κέντρα κράτησης μεταναστών. «Είναι από τις δυσκολότερες συνθήκες που μπορεί να αντιμετωπίσει ένας άνθρωπος και ας διαφέρει το είδος της κράτησης ή η χρονική διάρκεια. Ανθρωποι που ζητούν άσυλο γιατί έρχονται κυνηγημένοι από τον πόλεμο βρίσκονται αντιμέτωποι με τη φυλακή. Το ότι πρέπει να υποστούν τον εγκλεισμό τούς φαίνεται αδιανόητο, δεν είναι σε θέση να καταλάβουν γιατί είναι παράνομοι. Είναι ένα από τα πράγματα που συστηματικά μου λένε οι άνθρωποι που βρίσκονται σε. κράτηση. «Μας συμπεριφέρονται σαν να είμαστε εγκληματίες επειδή δεν έχουμε χαρτιά, ενώ ουσιαστικά δεν έχουμε κάνει κάτι παράνομο, απλά τρέχαμε να ξεφύγουμε από τον πόλεμο». Από τη μια αυτοί οι άνθρωποι δεν έχουν νόμιμα χαρτιά για να εισέλθουν σε μια χώρα, από την άλλη αυτό δεν μπορεί να σταματήσει έναν άνθρωπο που τρέχει να γλιτώσει από τις βόμβες και ας οδηγηθεί στη φυλακή. Ωστόσο οι κλειστές φυλακές είναι ένας τρόπος να περιθωριοποιείς τους πρόσφυγες και να τους κάνεις να αισθάνονται σαν εγκληματίες». Η καθημερινότητά της στο νησί της Λέσβου περιλαμβάνει πολλές μετακινήσεις καθώς η Αλίκη έχει εποπτικό και συντονιστικό ρόλο. «Αυτό που σίγουρα πρέπει να γίνει είναι η αποσυμφόρηση του νησιού και η μεταφορά των οικογενειών και ειδικά των παιδιών σε μονάδες της ηπειρωτικής χώρας. Γίνεται μεν τεράστια προσπάθεια να φύγουν άμεσα οι άνθρωποι, αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν πολλές αφίξεις. Πρέπει η προσπάθεια να είναι συνεχής».
Πώς όμως πλησιάζουν τους Γιατρούς οι πρόσφυγες; «Σε όλες τις δράσεις μας υπάρχουν ομάδες που ευαισθητοποιούν τον προσφυγικό πληθυσμό σε σχέση με το ποιοι είμαστε και τι υπηρεσίες παρέχουμε. Και υπάρχει και η διάδοση της είδησης στόμα με στόμα. «Τις περισσότερες φορές έχουμε να αντιμετωπίσουμε μετατραυματικά φαινόμενα. Ερχονται και μας λένε ότι έχουν χάσει τον ύπνο τους, την όρεξή τους, έχουν αναβιώσεις, τα λεγόμενα flashbacks, αντιδρούν άσχημα σε καταστάσεις που πυροδοτούν αναμνήσεις από τα τραύματά τους, δεν μπορούν να ηρεμήσουν. Οι γυναίκες λόγω αυτού του στρες μας λένε ότι αδυνατούν να φροντίσουν τον εαυτό τους και δυσκολεύονται να διαχειριστούν τα παιδιά τους, που βρίσκονται σε συνεχή διέγερση και δεν μπορούν να κοιμηθούν. Η οικογενειακή σχέση έχει διαταραχθεί γενικότερα. Το 2015 ο πληθυσμός των προσφύγων βρισκόταν εν κινήσει και ήταν δύσκολο να παρακολουθείς την πορεία ενός ανθρώπου που έβλεπες το πρωί και μπορεί μέσα στην ίδια μέρα να είχε διασχίσει τα σύνορα. Ομως από το 2016 και μετά που οι άνθρωποι έχουν εγκλωβιστεί στην Ελλάδα, τους βλέπουμε πλέον συχνά, αλλά ζούμε την αντίφαση να πρέπει να επιστρέφουν στο περιβάλλον που τους δημιουργεί τα προβλήματα. Δηλαδή ενώ είναι ήδη δύσκολο να στηρίξεις ψυχολογικά έναν άνθρωπο που ζει στην αβεβαιότητα αφού η αίτησή του για άσυλο πρόκειται να εξεταστεί μέχρι και ένα χρόνο μετά, ο ίδιος επιστρέφει μετά τη συνεδρία να ζήσει στις ακατάλληλες συνθήκες υγιεινής και ασφάλειας που αποτελούν μέρος των προβλημάτων του και πυροδοτούν και περισσότερα.
Στη Λέσβο είχαμε πολλούς ασυνόδευτους ανήλικους που ζητούσαν βοήθεια από εμάς. Η πλειοψηφία ερχόταν με συμπτώματα αυτοτραυματισμού και κατάθλιψης. Οι έφηβοι αυτοί δεν βρίσκουν νόημα σε τίποτα, οπότε αυτοτραυματίζονται και σκέφτονται την αυτοκτονία». Για τα περιστατικά βίας οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα έχουν πρωτόκολλα διαχείρισης των θυμάτων. «Αφού καλύψουμε τις άμεσες ιατρικές ανάγκες και σε περίπτωση βιασμού την άμεση προφυλακτική άγωγή αφροδισίων νοσημάτων ή εγκυμοσύνης -που έχει ένα μικρό παράθυρο 72 ωρών για να την προλάβουμε-, παραπέμπουμε το θύμα, πάντα με τη συγκατάθεσή του- σε αρμόδιους φορείς όπως η Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ ώστε να βρει ασφαλή διαμονή μακριά από το περιβάλλον όπου νιώθει ότι απειλείται». Αναρωτιέμαι πώς τα βγάζουν πέρα οι ίδιοι οι γιατροί με όσα βλέπουν και αντιμετωπίζουν και η Αλίκη μου εξηγεί. «Υπάρχει μια ομάδα επιστημόνων που ανταποκρίνεται στις ιατρικές, ψυχολογικές και κοινωνικές ανάγκες των ανθρώπων που περιθάλπουμε. Το διεπιστημονικό μοντέλο προστατεύει και τον δικό μας ψυχισμό. Οι σχέσεις συνεργασίας που αναπτύσσονται μεταξύ των ανθρώπων που δουλεύουν στο πεδίο είναι ένα από τα πιο ισχυρά συστατικά που κάνει τη δουλειά μας επιτυχημένη. Μοιραζόμαστε όλοι τις ίδιες δυσκολίες, αλλά έχουμε ο ένας τον άλλον, τα περνάμε μαζί».
Βέβαια, δεν λείπουν και τα περιστατικά που γεμίζουν την Αλίκη με ελπίδα. «Θυμάμαι χαρακτηριστικά μια ιστορία από το 2015 στη Λέσβο. Είχαμε μια κινητή κλινική με γιατρό, νοσοκόμο και διερμηνέα και βοηθούσαμε στη διαχείριση του κόσμου που ήταν στο χώρο αναμονής. Υπήρχαν χιλιάδες κόσμου και η διαδικασία ήταν ψυχοφθόρα. Σε μια στιγμή μας πλησιάζει ένας ρακένδυτος, πολύ ταλαιπωρημένος άνθρωπος που δείχνει να υποφέρει και με το που τον βλέπω σκέφτομαι ότι μάλλον χρειάζεται καινούρια καθαρά ρούχα και το πού να τον παραπέμψω. Ερχεται λοιπόν και σε άπταιστα αγγλικά μας λέει: “Καλησπέρα σας, είμαι χειρουργός τραύματος και ήρθα να προσφέρω τις υπηρεσίες μου. Πώς μπορώ να σας βοηθήσω;”».
Την ίδια ερώτηση, “πώς μπορώ να βοηθήσω;” θέλω να κάνω κι εγώ από την αρχή της κουβέντας με την Αλίκη. «Μπορεί κανείς να διαλέξει τον τρόπο που ανταποκρίνεται στις δυνατότητές του να βοηθήσει στη σελίδα μας msf.gr. Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα στηριζόμαστε σε ιδιωτικές δωρεές για να χρηματοδοτήσουμε τη δράση μας προκειμένου να αποτρέψουμε το ενδεχόμενο χειραγώγησης της ανθρωπιστικής βοήθειας. Το 2016 ανακοινώσαμε ότι δεν θα λαμβάνουμε πλέον πόρους από την Ευρωπαϊκή Ενωση και τα κράτη-μέλη για κανένα πρόγραμμά μας. Το 100% των πόρων του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα προέρχεται από συνεισφορές 33.000 υποστηρικτών από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
