Η ενδοοικογενειακή βία είναι ένα αγκάθι στο πλευρό οποιασδήποτε κοινωνίας επιθυμεί να αποκαλείται ελεύθερη και προοδευτική. Ενα χρόνο πριν, η Action Aid δημοσίευσε μια έρευνα με θέμα την ενδοοικογενειακή βία κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης μέσα από την οπτική των επαγγελματιών του πεδίου. Το Marie Claire συνάντησε τη δικηγόρο Μαρία Μουρτζάκη, υπεύθυνη Δραστηριοτήτων, Έρευνας και Συνηγορίας της Action Aid και τη Media Coordinator της οργάνωσης Σίσσυ Γκουρνέλου για να μάθει περισσότερα για τον τρόπο με τον οποίο πραγματοποιήθηκε η έρευνα, τα συμπεράσματά της, καθώς και για το τι μπορεί να γίνει από εδώ και στο εξής. Την ίδια στιγμή γύρω μας συνέβαινε πληθώρα γυναικοκτονιών, βιασμών και περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, ενώ τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έπεφταν συχνά στην παγίδα της αναπαραγωγής έμφυλων στερεοτύπων και σεξιστικού λόγου.
Είναι φανερό πως η ενδοοικογενειακή βία είναι η πρώτη ασθένεια που πρέπει κανείς να θεραπεύσει για να χτίσει μια υγιή κοινωνία. Γιατί σε μια υγιή κοινωνία δεν θα είχαμε υποθέσεις όπως αυτή της Ελένης Τοπαλούδη, η δίκη για τη δολοφονία της οποίας συνεχίζει να συγκλονίζει τη χώρα: ένα κορίτσι που πήγε να σπουδάσει από τη μία άκρη της Ελλάδας στην άλλη και βρέθηκε άγρια δολοφονημένο, αφού πρώτα βιάστηκε από δύο άνδρες που έκαναν το κέφι τους. Αυτό συνέβη 16 μήνες πριν. Στο διάστημα που μεσολάβησε από το θάνατό της μέχρι τη δίκη των κατηγορουμένων ακολούθησε μία ντουζίνα από γυναικοκτονίες – τουλάχιστον τόσες καταφέραμε να βρούμε καταγεγραμμένες. Ποιος ξέρει πόσες ακόμη κρίθηκαν ατυχήματα και δεν ήρθαν στο φως ή πόσες αγνοούνται. Γιατί, παραδόξως, οι φόνοι γυναικών φέρουν συχνά την ταμπέλα «έγκλημα πάθους», ενώ στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η τοπική κοινωνία ξέρει την κατ’ εξακολούθηση κακοποίηση, αλλά πέφτει από τα σύννεφα όταν αυτή φτάνει στο φόνο. Η (τοπική) κοινωνία είναι σε μεγάλο βαθμό συνυπεύθυνη για το χαμό των γυναικών κι εμείς αναρωτιόμαστε πόσες ακόμη πρέπει να πεθάνουν πριν αναλάβει, πριν αναλάβουμε τις ευθύνες μας.
Προσπαθώντας να βρω το «σωστό» ορισμό της γυναικοκτονίας, κατέληξα ότι πρόκειται για ανθρωποκτονία όπου το θύμα φέρει μεγάλο μέρος της ευθύνης: όταν οι γυναίκες πέφτουν νεκρές από ανδρικό χέρι, συχνά αφού έχουν κακοποιηθεί πριν σε μεγάλο βαθμό -λεκτικά και σωματικά-, πάντα φταίνε και λίγο. Φταίνε για τον τρόπο που είναι ντυμένες, γιατί βρέθηκαν στο λάθος μέρος τη λάθος στιγμή, γιατί χτύπησε το κινητό τους από άγνωστο αριθμό, γιατί προκάλεσαν με τη συμπεριφορά τους, γιατί παράκουσαν, γιατί δεν ταίριαζαν με τις κοινωνικές νόρμες, γιατί δεν υπάκουσαν, γιατί αντιμίλησαν, γιατί είναι πόρνες, ανήκουν σε άλλη εθνικότητα, είναι Ρομά, ανήκουν σε άλλη κοινωνική τάξη, είναι πλούσιες (και ο θύτης τις ζηλεύει και γι’ αυτό) ή, πιο συχνά, φτωχές (και τις περιφρονεί), ή απλώς ανυπότακτες. Να σας πω ένα μυστικό; Φταίνε γιατί είναι γυναίκες. Πότε θα σταματήσει αυτό το χρονικό της βίας; Πότε θα σταματήσουν οι θυμωμένοι άνδρες να σκοτώνουν γυναίκες; Τι ώρα της μέρας είναι αυτή η «κακιά ώρα» όπου οι θιγμένοι, ερωτευμένοι, θολωμένοι, υπερπροστατευτικοί και κτητικοί πατέρες, σύζυγοι, ερωμένοι ή και άγνωστοι άνδρες δολοφονούν γυναίκες;
Η παρακολούθηση και η καταγραφή των γυναικοκτονιών πρέπει να είναι δουλειά του κράτους. Από την Αλεπού Κερκύρας, όπου ο πατέρας της Αγγελικής Πέτρου τη χτύπησε με σιδερόβεργα, τη μετέφερε ζωντανή στην αυλή του σπιτιού του και την έθαψε αφού την αποτελείωσε με χτυπήματα, μέχρι το Αγναντερό Καρδίτσας, όπου σύζυγος δολοφόνησε με μαχαίρι τη σύζυγό του επειδή ήθελε να τον χωρίσει, ή τα Χανιά, όπου ο Ιωάννης Παρασκάκης χτύπησε με το αυτοκίνητό του τη βιολόγο Σούζαν Ιτον που βρισκόταν στην πόλη για συνέδριο, την έβαλε αναίσθητη στο πορτμπαγκάζ του, την πήγε σε σπηλιά στο Μάλεμε, τη βίασε, τη δολοφόνησε και την πέταξε σε φρεάτιο. Παρακολουθώντας και καταγράφοντας το κράτος θα μπορέσει ίσως κάποτε να εμποδίσει, να προλάβει το κακό. Η ευθύνη της κοινωνίας δεν θα μειωθεί ποτέ. Η πρώτη γυναικοκτονία του 2020 συνέβη ήδη, τον Ιανουάριο, στη Μακρακώμη Φθιώτιδας: 48χρονος πυροβόλησε και σκότωσε την 50χρονη σύζυγό του και στη συνέχεια αυτοκτόνησε. Η «ζήλια όπλισε το χέρι του δράστη» και η γυναίκα θάφτηκε μαζί με το δολοφόνο της κατόπιν συνεννόησης των οικογενειών τους (μόνο σε μας φαίνεται τελείως παράλογο αυτό;). Στην έκθεση της Αction Αid η λύση κρύβεται σε θεσμικές και νομοθετικές αλλαγές με στόχο όχι μόνο την ευαισθητοποίηση και την πρόληψη, αλλά και την ποιοτικότερη παροχή υποστήριξης σε επιζήσασες. Στο μυαλό μας η λύση βρίσκεται στις ίδιες νομοθετικές και θεσμικές αλλαγές, αλλά και στα χέρια μας: βλέπουμε, ακούμε, μιλάμε και καταγγέλλουμε. Εμποδίζουμε δηλαδή τη δολοφονία ακόμη μιας φοιτήτριας μόνο και μόνο επειδή το μήκος της φούστας της μπορεί να κάνει έναν άνδρα να σκεφτεί ότι έχει το δικαίωμα να της τη βγάλει. Και μεγαλώνουμε αγόρια που δεν διανοούνται καν να σκεφτούν έτσι.
