Καμία γυναίκα δεν μπορούσε να φανταστεί πόσα πράγματα είναι ικανή να κάνει συγχρόνως, μέχρι που γνώρισε την καραντίνα. Εκλεισε πίσω της την πόρτα του σπιτιού και ανέλαβε όλες τις υποχρεώσεις που από τον καθορισμό των κοινωνικών ρόλων καταλογίστηκαν στο φύλο μας, μέχρι τώρα όμως είχαμε ένα δίκτυο υποστήριξης στο οποίο βασιζόμασταν: το σχολείο για τα μαθήματα των παιδιών, τους φίλους τους για να παίζουν τα απογεύματα, γιαγιάδες και παππούδες για babysitting και μαγειρευτό φαγητό, την πολυτέλεια μιας οικιακής βοηθού για σίδερο.
Αυτές οι ανέσεις μάς έδιναν τη δυνατότητα να κάνουμε όλα όσα δεν εμπίπτουν στην περιγραφή του ρόλου μας όπως τον παραλάβαμε από τις μαμάδες μας, τα κερδίσαμε όμως με κόπο: εργασία, δικά μας χρήματα, χρόνο για να κυνηγήσουμε τα όνειρά μας, χόμπι, γυμναστική, φίλες, δική μας ζωή. Από τη στιγμή που έκλεισε η πόρτα, το ρολόι γύρισε στο 1950. Εμείς γίναμε Μπέτι Ντρέιπερ με το γάντι του φούρνου στο χέρι και όλες οι φεμινιστικές κατακτήσεις ακυρώθηκαν. Σαν να μην έγιναν ποτέ.
Σε μια δυστοπική πραγματικότητα που μας κάνει όλους να παραλύουμε, ανεξάρτητα από το φύλο, οι γυναίκες χάνουν πολλά. «Μπορεί οι αριθμοί να δείχνουν ότι οι άνδρες είναι πιο ευαίσθητοι σε αυτή καθαυτή την ασθένεια, τα θύματα όμως από τις επιπτώσεις του εγκλεισμού είμαστε εμείς» γράφει η Ελεν Λιούις, συγγραφέας του Difficult Women: A history of feminism in 11 Fights, σε άρθρο της στο The Atlantic. Ο Σαίξπηρ και ο Νεύτων μεγαλούργησαν στα χρόνια της πανώλης, επικαλούνται πολλοί. Ναι, αλλά δεν είχαν παιδιά να διαβάσουν. Ο Σαίξπηρ άφησε την οικογένειά του στο χωριό και έκανε καριέρα στο Λονδίνο ενώ ο Νεύτων έμεινε εργένης.
Για εκείνους που είναι επιφορτισμένοι με τη φροντίδα των νεότερων ή και των μεγαλύτερων μελών μιας οικογένειας το ξέσπασμα μιας πανδημίας δεν μπορεί ποτέ να σημαίνει περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Ο συναγερμός μεγεθύνει τις υπάρχουσες ανισότητες κάθε είδους. Κρίση σημαίνει οικονομικά προβλήματα, λιγότερες θέσεις εργασίας, μειώσεις μισθών. Μαντέψτε ποια είναι η ευπαθής ομάδα σε αυτή την περίπτωση. Σωστά. Αν πρέπει κάποιες δουλειές να διαφυλαχθούν, αυτές θα είναι των παραδοσιακών bread winners. «Τι χρειάζονται οι ασθενείς; Φροντίδα. Οι ηλικιωμένοι; Τα παιδιά που μένουν στο σπίτι; Φροντίδα. Oλη αυτή η απλήρωτη εργασία βαραίνει κυρίως τις γυναίκες», γράφει η Eλεν Λιούις. Οχι μόνο επειδή παραδοσιακά πέφτει σε αυτές το λαχείο αλλά και για πρακτικούς λόγους, όπως εξηγεί η Κλερ Γουένχαμ, καθηγήτρια στο London School of Economics. «Ποιος φέρνει λιγότερα χρήματα στο σπίτι; Ποιος έχει ευέλικτη εργασία; Η απάντηση είναι πάντα η ίδια». Συμβαίνει σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με στοιχεία από την Αγγλία, το 40% των εργαζόμενων γυναικών απασχολούνται part time, ενώ αυτό συμβαίνει μόνο στο 13% των ανδρών. Για τις δε μονογονεϊκές οικογένειες τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα γιατί δεν υπάρχει καν η επιλογή τού ποιος θα μείνει σπίτι. Θα μείνει η μαμά. Καθώς το 90% των μονογονεϊκών νοικοκυριών αποτελούνται από τη μητέρα και τα παιδιά της, κάθε μέρα που τα σχολεία μένουν κλειστά, μια γυναίκα γίνεται χίλια κομμάτια.
Στην καραντίνα με τον εχθρό σου
Το να γίνεις η νοικοκυρά που δεν ονειρεύτηκες ποτέ είναι το καλό σενάριο. Γιατί υπάρχει και ένα χειρότερο. Το να κλειστείς στο σπίτι με τον λάθος άνθρωπο. Ενώ υπό κανονικές συνθήκες διαπράττονται σε όλο τον κόσμο 137 γυναικοκτονίες την ημέρα με σεξιστικά κίνητρα (όχι δηλαδή οικονομικές διαφορές ή άλλα), σε καιρούς πανδημίας οι αριθμοί εκτοξεύονται. Στις 31 Μαρτίου στη Μεσσήνη της Ιταλίας, ένας φοιτητής Ιατρικής που ήταν σε καραντίνα μαζί με τη σύντροφο και συμφοιτήτριά του τη στραγγάλισε. Το θέμα ξεσήκωσε τη συζήτηση για τις επιπτώσεις του αναγκαστικού εγκλεισμού και έριξε φως στο αυτονόητο: όταν ένα ζευγάρι ζορίζεται, ο άνθρωπος που έχει περισσότερες πιθανότητες να υποστεί βία είναι η γυναίκα. Στο Τζιανλί της επαρχίας Χουνάν στην Κίνα, τον Φεβρουάριο που αποφασίστηκε lockdown, καταγράφηκαν 162 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας έναντι 47 που σημειώθηκαν τον Ιανουάριο.
Μία Τετάρτη στα τέλη Μαρτίου, η Αντζελίνα έβαλε σε ένα σάκο ό,τι μπορούσε να μαζέψει από το σπίτι της, πήρε τους δύο γιους της και μπήκε σε ένα ταξί για το διαμέρισμα ενός συγγενή της στα προάστια της Μόσχας. Ο άνδρας της, ταχυδρόμος, είχε πάει για τελευταία φορά στη δουλειά καθώς από την επομένη θα έπαιρνε υποχρεωτική άδεια στο πλαίσιο του lockdown. «Επρεπε να φύγω από εκεί προτού κλείσουν τα πάντα. Δεν θα είχα άλλη ευκαιρία», είπε στους «Moscow Times». Σε μια χώρα όπου η ενδοοικογενειακή βία έχει αποποινικοποιηθεί (το 2017 από τον Πούτιν) και η λαϊκή σοφία λέει «αν σε δέρνει, σ’ αγαπάει», οι αριθμοί δείχνουν ότι μία στις πέντε γυναίκες έχει δεχθεί σωματική επίθεση από το σύντροφό της. «Οσο προχωράει η καραντίνα μπαίνουμε σε μια δίνη βίαιων συμπεριφορών», προειδοποιεί η Αννα Ριβίνα, επικεφαλής του οργανισμού για τα δικαιώματα των γυναικών «Nasiliyu.nyet» (Οχι στη Βία).
Τα ποσοστά ανέβηκαν ήδη στην Κύπρο. Σύμφωνα με στοιχεία του Συνδέσμου για την Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Βίας στην Οικογένεια, οι κλήσεις για βοήθεια αυξήθηκαν κατά 30%. Η επιστημονική διευθύντρια δρ Αντρη Ανδρονίκου είπε στην κυπριακή τηλεόραση ότι «ο κατ’ οίκον περιορισμός αποτελεί ένα εργαλείο στα χέρια των δραστών». Στην Ελλάδα δεν υπάρχει επίσημη ανακοίνωση για αύξηση στις κλήσεις για βοήθεια, όμως η προετοιμασία έχει γίνει. «Καμιά γυναίκα που υφίσταται κακοποίηση δεν μπορεί και δεν πρέπει να είναι μόνη της, πόσω μάλλον τώρα τις μέρες του κορωνοϊού. Είμαστε εδώ για να στηρίξουμε και να βοηθήσουμε», δηλώνει η γενική γραμματέας Ισότητας Μαρία Συρεγγέλα. Καταγγελίες γίνονται στην τηλεφωνική γραμμή 15900, στο email sos15900@isotita.gr, στο Χαμόγελο του Παιδιού στο 1056 και, φυσικά, στο 100.
Παράπλευρες απώλειες
Ακόμα και όταν περάσει ο μεγάλος κίνδυνος για την υγεία, οι γυναίκες εξακολουθούν να απειλούνται. Η εμπειρία του Εμπολα στην Αφρική έδειξε ότι υπάρχουν επιπτώσεις που εμφανίζονται στα χρόνια που ακολουθούν. Το κλείσιμο των σχολείων επηρέασε περισσότερο τα κορίτσια, καθώς ήταν μεγαλύτερο το ποσοστό εκείνων που αποθαρρύνθηκαν και το διέκοψαν οριστικά. Συγχρόνως παρατηρήθηκε αύξηση στις μετρήσεις της εφηβικής εγκυμοσύνης. Η σεξουαλική κακοποίηση άνθησε, ενώ περισσότερες επίτοκες πέθαναν κατά των τοκετό καθώς τα διαθέσιμα ιατρικά μέσα ήταν επιστρατευμένα για άλλους σκοπούς. Στις Ηνωμένες Πολιτείες υπάρχουν ήδη σχετικές στατιστικές και οι μαύρες γυναίκες έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν πάνω στη γέννα απ’ ό,τι οι λευκές.
Μια έκθεση από τη Σιέρα Λεόνε, τη χώρα που πλήγηκε περισσότερο από τον Εμπολα, δείχνει ότι από το 2013 μέχρι το 2016 περισσότερες γυναίκες πέθαναν από μαιευτικές επιπλοκές απ’ ό,τι από τη λοιμώδη νόσο. Μόνο που αυτοί οι θάνατοι, όπως και η απλήρωτη οικιακή εργασία πάνω στην οποία βασίζεται η σύγχρονη οικονομία, κάνουν λιγότερο εντύπωση από τους αριθμούς που σχετίζονται με την επιδημία. Καταχωρούνται στη βολική κατηγορία «παράπλευρες απώλειες». Στο βιβλίο της Αόρατες γυναίκες (Βραβείο «Financial Times» 2019), όπου η Καρολίν Κριάντο Πέρεζ ερευνά τον τρόπο που τα στατιστικά στοιχεία παρουσιάζονται προς όφελος των ανδρών, παρατηρείται ότι ενώ 25 εκατομμύρια μελέτες δημοσιεύτηκαν για τις επιδημίες, λιγότερο από το 1% από αυτές διερεύνησε τις επιπτώσεις τους ανάλογα με το φύλο.
«Η κρίση που προκαλείται από τον κορωνοϊό θα μπορούσε να είναι και μία παγκόσμια ευκαιρία» τονίζει η Ελεν Λιούις. «Αν καταγραφούν οι διαφορές στις επιπτώσεις που είχε στα δύο φύλα, θα μπορούσαν να επηρεαστούν κρατικοί φορείς στις αποφάσεις τους. Εδώ και πολλά χρόνια, οι πολιτικοί θεωρούν δεδομένο ότι η φροντίδα των παιδιών και των ηλικιωμένων βαραίνει τις γυναίκες. Η δωρεάν εργασία τούς ουσιαστικά στηρίζει την οικονομία. Εξαιτίας όμως της πανδημίας θα αναγκαστούν να συνειδητοποιήσουν τις αληθινές διαστάσεις αυτής της παρανόησης. Χρειάζεται πρόβλεψη για έκτακτη βοήθεια στη φροντίδα των παιδιών, οικονομική ασφάλεια για τις ιδιοκτήτριες μικρών επιχειρήσεων και επιδόματα που καταβάλλονται κατευθείαν στις μητέρες». Εντάξει, μπορεί όλα αυτά να ακούγονται ουτοπικά, όμως η επένδυση στις γυναίκες είναι επένδυση στο μέλλον. Ολοι το ξέρουν.
Η επιβίωση στο δικό μου σπίτι
Ερχονται στιγμές που ανεβαίνει το αίμα στο κεφάλι, μας πνίγει ο θυμός και το παράπονο και νοσταλγούμε τη δυναμική γυναίκα που ήμασταν πριν από λίγες βδομάδες. Τι κάνουμε; Ρωτήσαμε την Ιωάννα Θεοδωρακοπούλου, ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια, επιστημονική συνεργάτη της Γενικής Γραμματείας Ισότητας. «Το lockdown είναι η κατάλληλη περίοδος στη ζωή μιας γυναίκας, εν μέσω γνώριμων και νέων υποχρεώσεων, για να βάλει όρια. Να ζητήσει βοήθεια από τα μέλη της οικογένειας για τη δομή της ημέρας, να ορίσει διαλείμματα από τους ρόλους της ανά τακτά διαστήματα μέσα στο 24ωρο και να διεκδικήσει χρόνο για τον εαυτό της. Διεκδικώ δεν σημαίνει περιμένω από τους άλλους να με καταλάβουν, αλλά ενημερώνω για την ανάγκη μου με σεβασμό στον εαυτό μου και όχι με βλέμμα ενοχικό και στάση σώματος που εκλιπαρεί “λυπηθείτε με”. Δεν θα προκύψει μαγικά ώρα χαλάρωσης, άσκησης, φροντίδας, παιχνιδιού αν δεν την οργανώσει.
Πρέπει να έχει χώρο και χρόνο στη δομή της ημέρας».
