«Είσαι από τις ελάχιστες γυναίκες που ξέρω που δεν έχουν αλλάξει καθόλου μετά τα παιδιά», μου είπε, πριν από μερικά χρόνια, μια γνωστή μου. Το εξέλαβα ως κομπλιμέντο, για το υποκριτικό μου ταλέντο. Είχα καταφέρει να της παρουσιάζομαι ως «φυσιολογική».
Η μητρότητα πυροδοτεί τn μεγαλύτερη ορμονική και νευρολογική έκρηξη από οποιαδήποτε άλλη περίοδο της ζωής μας, ακόμη μεγαλύτερη και από την εφηβεία. Ωστόσο, για πολύ καιρό, επικρατούσε η πεποίθηση πως οι μεταβολές αυτές είναι προσωρινές και διαρκούν περίπου όσο και η εγκυμοσύνη, ο τοκετός και η λοχεία. Πράγματι, αυτή την περίοδο οι αλλαγές είναι σαρωτικές, αλλά η μεταμόρφωση συνεχίζει να συντελείται τα επόμενα χρόνια, αφήνοντας τελικά μόνιμο αποτύπωμα στην ταυτότητά μας. Δεν είναι η ιδέα μας: η μητρότητα μας αλλάζει οριστικά και αμετάκλητα.
Ο όρος Matrescence (σύνθεση των λέξεων Maternity & Adolescence) δημιουργήθηκε τη δεκαετία του 1970 από την ανθρωπολόγο Dana Raphael στο βιβλίο της «Being Female: Reproduction, Power and Change» για να περιγράψει τις δραματικές βιολογικές, συναισθηματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές διεργασίες που συμβαίνουν ώστε από μια γυναίκα να γεννηθεί μια μητέρα. Η ίδια η λέξη, με όλη τη δύναμη που κρύβει, οδήγησε τη συγγραφέα Lucy Jones να γράψει ένα ομώνυμο βιβλίο, καθώς πιστεύει πως αυτή η καταλυτική αλλαγή έχει παραβλεφθεί σοβαρά από τις ιατρικές, κοινωνικές και ανθρωπιστικές επιστήμες. Το βιβλίο φωνάζει, σε κάθε σελίδα, πως το να αναμένεται ότι, αργά ή γρήγορα, θα επιστρέψουμε στο «φυσιολογικό» είναι μια πλάνη που δεν εξυπηρετεί κανέναν.
Ορμονικό πάρτυ
Ως γνωστόν, το μεγαλύτερο τσουνάμι αλλαγών έρχεται από τις ορμόνες, οι οποίες, όμως, είναι και οι πρώτες που επανέρχονται σε ισορροπία, έξι μήνες με έναν χρόνο μετά τη γέννα. Η πρώτη αγκαλιά αρκεί για να πλημμυρίσει η μητέρα με ωκυτοκίνη, τη διάσημη «ορμόνη της αγάπης». Η μυρωδιά του νεογέννητου μωρού γίνεται η ντοπα(μίνη) της, καθώς μαγνητικές απέδειξαν πως όταν οι μητέρες μυρίζουν τα ρούχα των παιδιών τους, τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή φωτίζονται σαν γαλαξίας. Κύματα προλακτίνης μετουσιώνονται στο ελιξίριο της ζωής, το μητρικό γάλα.
Μαγνητικές απέδειξαν πως όταν οι μητέρες μυρίζουν τα ρούχα των παιδιών τους, τα μέρη του εγκεφάλου που σχετίζονται με την ανταμοιβή φωτίζονται σαν γαλαξίας.
Φυσικά, όλο αυτό το ορμονικό roller-coaster δεν είναι εύκολα διαχειρίσιμο από τον οργανισμό, εξ ου και τα ανεξήγητα κλάματα πάνω από τη βρεφική κούνια στις 5 τα χαράματα και άλλες ενδείξεις των λεγόμενων baby blues, που πλήττουν έως και το 80% των νέων μαμάδων (και δεν πρέπει να συγχέονται με την επιλόχειο κατάθλιψη, που αφορά περίπου 1 στις 10 γυναίκες).
Στο μυαλό, κάτι μαγικό
Τα πιο έγκριτα επιστημονικά περιοδικά έχουν δημοσιεύσει αποτελέσματα από σαρώσεις σε γυναικείους εγκεφάλους, οι οποίες συμφωνούν στο εξής: λίγες περιοχές παραμένουν ανέπαφες μετά τη μητρότητα.
Η πιο εμφανής αλλαγή είναι η σημαντική μείωση του όγκου της φαιάς ουσίας. Αυτό επιβεβαιώνει εν μέρει αυτό που εμείς εμπειρικά αποκαλούμε mom brain, ήτοι το φαινόμενο του να ξεχνάμε τον καφέ στην οροφή του αυτοκινήτου ή να ψάχνουμε τα γυαλιά μας μανιωδώς ενόσω τα φοράμε. Δεν είναι για να ντρεπόμαστε, αλλά μάλλον για να καμαρώνουμε: το μυαλό δεν μικραίνει, αλλά αντιθέτως βρίσκεται σε μια διαδικασία αναγέννησης και αναδόμησης, γνωστή ως «συναπτικό κλάδεμα», που εν ολίγοις σημαίνει απότομη διαγραφή συνάψεων και αναμνήσεων, ώστε να δημιουργηθεί χώρος για να αφομοιωθούν όλες οι νέες γνώσεις και δεξιότητες που απαιτούνται για να μεγαλώσεις ένα παιδί. Μπορεί να μη θυμάστε πια το όνομα του club που συχνάζατε στα 20s σας, αλλά ξέρετε καλά πόσα ml παρακεταμόλης πρέπει να πάρει το παιδί ανά κιλό σωματικού βάρους.
Μπορεί να μη θυμάστε πια το όνομα του club που συχνάζατε στα 20s σας, αλλά ξέρετε καλά πόσα ml παρακεταμόλης πρέπει να πάρει το παιδί ανά κιλό σωματικού βάρους.
Την ίδια στιγμή, η αμυγδαλή, αυτή η μικρή περιοχή, υπεύθυνη για την επεξεργασία των αισθητηριακών πληροφοριών, τα αντανακλαστικά και τις παρορμήσεις μας, δουλεύει υπερωρίες. Ισως τώρα καταλαβαίνετε γιατί ξυπνούσατε προτού καν ακουστεί το κλάμα του μωρού ή γιατί με το που μπαίνετε σε μια παιδική χαρά έχετε ήδη σκανάρει τον χώρο και έχετε εντοπίσει επτά κινδύνους ατυχημάτων. Δεν φτάνει που κυριολεκτικά δεν κοιμόμαστε, είμαστε και σε μεγαλύτερη επαγρύπνηση από ποτέ.
Σύμφωνα με άρθρο των Times, μέσα από ανάλυση 13.000 μαγνητικών εγκεφάλου διαπιστώθηκε ότι μητέρες και πατέρες που είχαν μεγαλώσει δύο ή τρία παιδιά είχαν σημαντικά χαμηλότερη «ηλικία εγκεφάλου» (δείκτης υγείας του εγκεφάλου σε σύγκριση με την πραγματική ηλικία) από εκείνους που δεν είχαν παιδιά, ενώ παράλληλα οι γονείς είχαν ταχύτερους χρόνους απόκρισης και έκαναν λιγότερα λάθη σε τεστ οπτικής μνήμης. Ο τυφώνας που ονομάζεται γονεϊκότητα τουλάχιστον μας κρατάει νέους.
Συμβαίνει όμως και κάτι ακόμα: ο ανθρώπινος εγκέφαλος χαρακτηρίζεται από πλαστικότητα και το νευρικό σύστημα έχει την ικανότητα να αλλάζει τη δομή και τη λειτουργία του καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, κυρίως μέσω της επανάληψης και της συνήθειας. Νέες συνήθειες σημαίνει και νέος τρόπος να αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. Δεν γίνεσαι καλύτερος άνθρωπος μόνο και μόνο επειδή έγινες μητέρα, αλλά αν μπροστά στα μάτια των παιδιών σου είσαι πιο ευγενική, πιο γενναιόδωρη, ακολουθείς τους κανόνες, δείχνεις στοργή για τα ζώα και τη φύση, ανακυκλώνεις και γενικώς προσπαθείς να δώσεις το παράδειγμα ενός «καλύτερου ανθρώπου», είναι πιθανόν προοδευτικά να γίνεις κιόλας.
Αν μπροστά στα μάτια των παιδιών σου είσαι πιο ευγενική, πιο γενναιόδωρη, ακολουθείς τους κανόνες, δείχνεις στοργή για τα ζώα και τη φύση, ανακυκλώνεις και γενικώς προσπαθείς να δώσεις το παράδειγμα ενός «καλύτερου ανθρώπου», είναι πιθανόν προοδευτικά να γίνεις κιόλας.
Αλλη πριν, άλλη μετά
Σε ό,τι αφορά το πιο μασίφ κομμάτι του ενήλικου εαυτού μας, ο κώδικας φαίνεται πως ξαναγράφεται: κάθε προσωπικότητα λέγεται πως διαμορφώνεται από πέντε χαρακτηριστικά, τα οποία θυμόμαστε ευκολότερα με το ακρωνύμιο OCEAN: δεκτικότητα σε εμπειρίες (Openness to experience), ευσυνειδησία (Conscientiousness), εξωστρέφεια (Extraversion), συνεργατικότητα (Agreeableness) και νευρωτισμός (Neuroticism).
Μετά τα παιδιά, οι ευσυνείδητοι ίσως αποδέχονται πως από δω και πέρα το χάος είναι η νέα τους οικιακή πραγματικότητα και δεν θα εμφανιστούν ποτέ ξανά στην ώρα τους σε ραντεβού. Ή το ακριβώς αντίθετο, ανοργάνωτοι άνθρωποι, όπως εγώ, ξαφνικά αποκτούν λίστες φαγητών, ρουτίνες ύπνου, πρόγραμμα και αίσθηση του χρόνου, που είναι πια τόσο πολύτιμος. Οι εσωστρεφείς βρίσκονται να κανονίζουν playdates με άγνωστες μαμάδες για χάρη των παιδιών τους, οι νευρωτικές που παλιά ήταν κακοδιάθετες όλη μέρα επειδή δεν έβρισκαν το πρωί ένα συγκεκριμένο πουκάμισο βγαίνουν από το σπίτι με εμφάνιση που κάποτε δεν θα καταδέχονταν να τις δουν ούτε στα Επείγοντα.
Μετά τα παιδιά, οι ευσυνείδητοι ίσως αποδέχονται πως από δω και πέρα το χάος είναι η νέα τους οικιακή πραγματικότητα και δεν θα εμφανιστούν ποτέ ξανά στην ώρα τους σε ραντεβού. Ή το ακριβώς αντίθετο, ανοργάνωτοι άνθρωποι, όπως εγώ, ξαφνικά αποκτούν λίστες.
Κοινωνικά ίσως φαινόμαστε πιο αποσυνδεδεμένες από πριν, αλλά μέσα μας γνωρίζουμε πως έχουμε συνδεθεί με το σύνολο πιο ουσιαστικά από ποτέ. Καθετί που συμβαίνει σε ετούτο τον κόσμο, από την περιβαλλοντική κρίση μέχρι την πολιτική δυστοπία που ζούμε, μας καίει πια περισσότερο, διότι το δικό μας σήμερα είναι το δικό τους αύριο. Κάθε παιδί που υποφέρει στις ειδήσεις είναι αυτομάτως το δικό μας παιδί. Μην απορείτε που όσοι γίνονται γονείς δεν αντέχουν να βλέπουν ταινίες όπου βασανίζονται παιδιά.
Οι σχέσεις δοκιμάζονται: συντροφικές, φιλικές, εργασιακές, σχέσεις με την ευρύτερη οικογένεια. Ολες ρυθμίζονται διαφορετικά, αφού για πρώτη φορά μπαίνουν όρια. Το «εγώ» κάνει χώρο για ένα ακόμη μικροσκοπικό «εγώ» και μαζί δημιουργούν το γλυκανάλατο αλλά πανίσχυρο «εμείς», που τόσο χλευάζεται κάθε φορά που οι μαμάδες αναφέρονται στα παιδιά τους χρησιμοποιώντας α’ πληθυντικό της ταύτισης («εμείς τώρα δίνουμε για το Proficiency», ακούς να λένε γυναίκες 50 ετών).
Στο ταξίδι της γονεϊκότητας μπήκε μια γυναίκα και βγήκε από την άλλη πλευρά ένας νέος εαυτός, με ένα ολοκαίνουριο σετ δεξιοτήτων, δυνατοτήτων και συναισθημάτων. Και αυτό το νέο άτομο μπορεί να καταφέρει τα πάντα. Δεν το πιστεύετε; Ρωτήστε τα παιδιά σας.
