Από τη Μελίνα Σιδηροπούλου
Στο πλαίσιο του κύκλου των εκθέσεων του ΕΜΣΤ υπό τον τίτλο «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» (Δεκ. 2023 – Ιαν. 2025) είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το έργο «Two Minutes to Midnight» της Yael Bartana. Στην ταινία της (fiction) βλέπουμε μια κυβέρνηση αποκλειστικά γυναικών που έχει εκλεγεί με εντολή του λαού να οδηγήσει τη χώρα στον αφοπλισμό και στην ειρήνη. Την ίδια στιγμή, ένας παρανοϊκός ηγέτης (που βαφτίζεται ευφυώς Twittler) απειλεί τη χώρα με πυρηνικά όπλα.
Το ερώτημα που τίθεται λοιπόν τώρα είναι αν οι γυναίκες θα πρέπει να απαντήσουν με όρους του πατριαρχικού συστήματος ή αν θα τολμήσουν να ακολουθήσουν τη δική τους πολιτική ακόμα και υπό την απειλή μαζικών θανάτων.
Στη διαβούλευση καλούνται να συμμετάσχουν γυναίκες εμπειρογνώμονες από κάθε πεδίο (νομικοί, πολιτικοί, ειδικοί σύμβουλοι διαπραγματεύσεων), γυναίκες που δεν είναι ηθοποιοί, αλλά πράγματι εμπειρογνώμονες με θητεία στον χώρο. Η συζήτηση που ακολουθεί είναι απίστευτα ενδιαφέρουσα και πιο επίκαιρη από ποτέ.
Γιατί εκτός μουσείου, έξω, στην πραγματική ζωή, η κατάσταση διαγράφεται μάλλον ζοφερή για τα κοινωνικά δικαιώματα τόσο των γυναικών όσο και εν γένει των ευάλωτων ομάδων. Η επανεκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, η θεαματική άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη και στον κόσμο, η άνοδος του ματσίσμο που εκφράζεται και από τους μεγιστάνες των social media, όπως και η αύξηση των ακραίων τοποθετήσεων περί αμβλώσεων δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα μίσους, στρατηγικά μεθοδευμένου.
«Η Ακροδεξιά έχει μία συνολική ατζέντα: επίθεση στα κινήματα του αντιφασισμού, του αντιρατσισμού, του φεμινισμού, των queer, των μεταναστών, όλα τα σημεία όπου αναπτύχθηκαν ιδεολογικά και πρακτικά οι μεγάλες κατακτήσεις των κινημάτων κατά των κοινωνικών διακρίσεων. Τώρα, το μοντέλο των ΗΠΑ αποτελεί παράδειγμα και λειτουργεί ως προωθητική δύναμη παγκοσμίως για την Ακροδεξιά», σημειώνει η Μαρία Καραμεσίνη, καθηγήτρια και πρόεδρος του Εργαστηρίου Σπουδών Φύλου του Παντείου Πανεπιστημίου.
«Εκτός από τη σκλήρυνση της μεταναστευτικής πολιτικής, ο Τραμπ επέλεξε ως πρώτη επίθεση στο πεδίο των φεμινιστικών-queer κινημάτων το ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού του φύλου. Στο εκτελεστικό διάταγμα που υπέγραψε εισάγει μία εντελώς αντιεπιστημονική άποψη περί “βιολογικής δυαδικότητας”. Ωστόσο, τα intersex άτομα που εκπροσωπούν το 2% του πληθυσμού δεν εμπίπτουν σε αυτή τη βιολογική δυαδικότητα… Τίθεται ασφαλώς στο στόχαστρο και το ζήτημα του αυτοπροσδιορισμού και της αναζήτησης ως προς το φύλο», εξηγεί η κυρία Καραμεσίνη. Στην ουσία «η Ακροδεξιά ονοματίζει “ακραιφνείς” γυναίκες και μη, στρέφοντας τις μεν εναντίον των δε. Είναι ο ορισμός του διαίρει και βασίλευε».
Οι απειλές κατά των γυναικών είναι πλέον εδώ.
Η αυθαίρετη στέρηση των δικαιωμάτων μιας ομάδας (όπως είναι τα μη δυαδικά άτομα), εκτός από το ότι είναι απολύτως παράνομη και αντισυνταγματική, ανοίγει την κερκόπορτα για κάθε άλλη ομάδα, εν προκειμένω τις γυναίκες. Ο περιορισμός των δικαιωμάτων των γυναικών βρίσκεται υψηλά στην ατζέντα της Ακροδεξιάς και το πρώτο που αναμένεται να βληθεί είναι το δικαίωμα στην άμβλωση.
«Η δεύτερη επίθεση μετά τον αυτοπροσδιορισμό του φύλου εκτιμώ ότι θα γίνει στις αμβλώσεις. Δεν θα απαγορευτούν απευθείας, όμως θα επιβάλλονται διαρκώς περιορισμοί: ψαλίδισμα, ψαλίδισμα, ψαλίδισμα. Δεν είναι εύκολο να καταργήσουν ένα δικαίωμα που έχει κατακτηθεί εδώ και τόσες δεκαετίες, θα θεσμοθετούν όμως διαρκώς ασφυκτικούς περιορισμούς», εξηγεί η κυρία Καραμεσίνη.
Η Νατάσα Κεφαλληνού, υπεύθυνη επικοινωνίας του Κέντρου Διοτίμα, σχολιάζοντας τις πολιτικές εξελίξεις σημειώνει πως «η προάσπιση της “έννομης έμφυλης τάξης” από τη διεθνή συμμαχία της Ακροδεξιάς επιφυλάσσει για τις γυναίκες και τις θηλυκότητες λιγότερο δημόσιο χώρο και λόγο, λιγότερη ορατότητα και δικαιώματα, μεγαλύτερο κρατικό/ανδρικό έλεγχο στις ζωές και τα σώματά τους. Σε αυτό το πλαίσιο ενορχηστρώνεται και η επίθεση στο δικαίωμα στην άμβλωση, τόσο στις ΗΠΑ όσο και σε άλλες χώρες της Ευρώπης, οι επιθέσεις στις Σπουδές Φύλου στον ακαδημαϊκό χώρο, αλλά και η συστηματική προσπάθεια να ανατραπεί κάθε προοδευτική νομοθεσία… Η μισογυνική, ομοφοβική και τρανσφοβική αυτή ατζέντα αποτελεί λίπασμα για την άνθηση της έμφυλης βίας, που δεν είναι παρά η πιο ακραία μορφή πατριαρχικής επιβολής και ελέγχου. Παράλληλα, χρησιμοποιείται ως βολικό άλλοθι για την εγκατάλειψη της ευθύνης της Πολιτείας για την προστασία της ζωής και της ασφάλειας των γυναικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης με το επιχείρημα ότι το νομικό κείμενο για την προστασία των επιζωσών έμφυλης βίας βλάπτει την οικογένεια και ενθαρρύνει τα διαζύγια».
«Δεν είμαι σίγουρη πού θα οδηγήσει όλο αυτό, αν θα οδηγηθούμε δηλαδή σε έναν κόσμο δυστοπικό, όπως αυτός που περιγράφει η Μάργκαρετ Ατγουντ», σημειώνει η σκηνοθέτρια Βάνια Τέρνερ, που μέσα από την ταινία της «Tack» διηγήθηκε τον αγώνα της Σοφίας Μπεκατώρου και της Αμαλίας Προβελέγγιου. «Πάντα υπήρχαν τέτοια στοιχεία και τέτοιες φωνές στην κοινωνία, το διαπίστωσα δουλεύοντας για το ντοκιμαντέρ. Πλέον όμως εκφράζονται ανερυθρίαστα, έχει χαθεί κάθε ντροπή», σημειώνει.
Και όλες οι κατακτήσεις του #metoo; Θα χαθούν;
«Όχι, δεν πιστεύω ότι θα χαθούν όσα κατόρθωσε στην Ελλάδα το κίνημα #metoo. Υπάρχει ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας που αντιδρά στο κατεστημένο και δεν γυρίζει πίσω. Προσωπικά, δεν θέλω να ζήσω σε μια χώρα όπου θα τίθενται εμπόδια στην άσκηση των δικαιωμάτων μας».
Πώς ενορχηστρώνεται η επίθεση στο δικαίωμα της άμβλωσης; Το παράδειγμα των ΗΠΑ
Στη δεύτερη θητεία του ο Ντόναλντ Τραμπ προχώρησε στην υπογραφή ενός εκτελεστικού διατάγματος με το οποίο επαναφέρει έναν ομοσπονδιακό κανόνα (γνωστό ως Mexico City Policy), ο οποίος εμποδίζει τη χορήγηση αμερικανικής βοήθειας σε οργανώσεις που παρέχουν υπηρεσίες αμβλώσεων και συμβουλές σχετικά με τη διαδικασία στο εξωτερικό, όπως επίσης και ένα εκτελεστικό διάταγμα με το οποίο απαγορεύει τη χρήση ομοσπονδιακών κονδυλίων για την πληρωμή αμβλώσεων.
Πώς μπορούμε να απαντήσουμε; «Η συνταγματική κατοχύρωση του δικαιώματος είναι πράγματι ένα πολύ σημαντικό βήμα – εξάλλου επίκειται η συνταγματική αναθεώρηση στη χώρα μας. Χρειάζεται επίσης εγρήγορση και συμμαχία κινημάτων, κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων, χρειάζονται ενιαία μέτωπα», μας λέει η κυρία Καραμεσίνη. Και εξηγεί ότι «η διάδοση του συντηρητισμού είναι πολύ βολική για ένα σύστημα -πολιτικό και οικονομικό- που προσπαθεί να εκτονώσει τη διαμαρτυρία του κόσμου, αυτών δηλαδή που θίγονται από τις οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις (π.χ. μείωση των επενδύσεων του κράτους ως προς τις κοινωνικές υπηρεσίες, τις ιδιωτικοποιήσεις που προκαλούν δυσμενείς επιπτώσεις στα λαϊκά στρώματα κ.ά.), στρέφοντας τη μία κοινωνική ομάδα εναντίον της άλλης, αντί να απευθυνθεί προς τα πάνω, προς εκείνους που χαράσσουν τις πολιτικές».
Η κυρία Κεφαλληνού προσθέτει σχετικά: «Απαιτείται εγρήγορση των φεμινιστικών κινημάτων για την προάσπιση των κατοχυρωμένων κατακτήσεων, αλλά και επιμονή για τη διεύρυνσή τους τόσο εγχώρια όσο και σε επίπεδο Ε.Ε. Οι δικτυώσεις σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό επίπεδο, όπως η καμπάνια “my voice my choice” που επιδιώκει οι γυναίκες που ζουν σε χώρες με απαγόρευση της άμβλωσης να μπορούν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη τους δωρεάν σε άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε., είναι ένα καλό παράδειγμα. Στη χώρα μας επίσης, όπου οι αμβλώσεις είναι νόμιμες από το 1986, έχει σημασία να μιλήσουμε για τα εμπόδια πρόσβασης στη δωρεάν ασφαλή άμβλωση στα δημόσια νοσοκομεία που αντιμετωπίζουν ευάλωτες ομάδες γυναικών όπως γυναίκες πρόσφυγες, ιδίως χωρίς νομιμοποιητικά έγγραφα, Ρομά, τοξικοεξαρτημένες, φτωχές και ανασφάλιστες γηγενείς κ.ά. και να απαιτήσουμε την πλήρη και ισότιμη πρόσβαση στα αναπαραγωγικά/σεξουαλικά δικαιώματα». Και προσθέτει: «Όχι μόνο δεν πρέπει να σωπάσουμε μπροστά στην αντεπίθεση στα έμφυλα δικαιώματα, αλλά είναι κρίσιμο να πάρουμε πρωτοβουλίες για τη διεύρυνσή τους, π.χ. για την ένταξη της Συμπεριληπτικής – Ολοκληρωμένης Σεξουαλικής Εκπαίδευσης ως υποχρεωτικό μάθημα από το νηπιαγωγείο και σε όλες τις εκπαιδευτικές βαθμίδες. Παράλληλα, είναι απαραίτητη μια συστηματική προσπάθεια απονομιμοποίησης των anti-woke & anti-gender “επιχειρημάτων” μέσα από συνέδρια, πάνελ, αρθρογραφία, αλλά και την παρέμβαση στην ψηφιακή σφαίρα. Κρίσιμη παράμετρος είναι και η δράση μέσα στην κοινότητα και η προσπάθεια ευαισθητοποίησης, αλλά και κινητοποίησής της για την υποστήριξη ευάλωτων γυναικών και θηλυκοτήτων, θυμάτων έμφυλης βίας κ.ά.».
Τα ακραία ποσοστά της Ελλάδας σε γυναικοκτονίες και περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας απεικονίζουν με τον χειρότερο τρόπο ποια είναι η κατάσταση για τις γυναίκες στη χώρα – ας θυμηθούμε και τη φράση «το περιπολικό, κυρία μου, δεν είναι ταξί» από τις αστυνομικές αρχές. «Το φαινόμενο είναι απίστευτα εκτεταμένο. Μετά από κάθε προβολή του ντοκιμαντέρ, έρχονται τόσοι άνθρωποι και μου εκμυστηρεύονται πως έχουν υποστεί και οι ίδιοι κακοποίηση, αλλά δεν είχαν το κουράγιο να το καταγγείλουν», σημειώνει η κυρία Τέρνερ. Και συνεχίζει: «Όλοι πιστεύουμε ότι η βία δεν θα χτυπήσει τη δική μας πόρτα, αυτό πίστευε κάθε γυναίκα με την οποία μίλησα. Δεν χρειάζεται να περιμένουμε να συμβεί και σε εμάς για να αγωνιστούμε, ούτε να φοβόμαστε “μην μπλέξουμε”. Πρέπει όλοι συλλογικά ως κοινωνία να επαγρυπνούμε και να καταγγέλλουμε όσα συμβαίνουν δίπλα μας».
Το άρθρο της Μελίνας Σιδηροπούλου δημοσιεύτηκε στο τεύχος 428 του περιοδικού Marie Claire, Μάρτιος 2025.
