Ο Ιανουάριος δεν είναι πλέον μόνο ο πρώτος μήνας του χρόνου αλλά Dry January, όπως ονομάζεται μια παγκοσμίως διαδεδομένη καμπάνια αποχής από τα οινοπνευματώδη για τουλάχιστον 31 μέρες. Η κατανάλωση των mocktails, των «παρθένων» κοκτέιλ, ακολουθεί διεθνώς ανοδική τάση. Μπαράκια και κλαμπ που σερβίρουν χυμούς ή που προτείνουν να αντικαταστήσουμε το οινόπνευμα με διαλογισμό ξεφυτρώνουν στις μεγαλύτερες και πιο ενημερωμένες πόλεις του κόσμου. Στατιστικές -και ελληνικές- δείχνουν, πράγματι, μείωση της κατανάλωσης του αλκοόλ.
Βγαίνει λοιπόν το αλκοόλ εκτός μόδας; Αυτό το ερώτημα αποφασίσαμε να διερευνήσουμε, μετά από όλες αυτές τις εξελίξεις, καταφεύγοντας σε επιστήμονες, συγγραφείς, αλλά και μέλη της γενιάς Ζ. Τι ανακαλύψαμε; Ότι αν εστιάσουμε στις λεπτομέρειες, η απάντηση δεν είναι απλή και διαφέρει όχι μόνο από γενιά σε γενιά αλλά ακόμα και μεταξύ των φύλων. Και ότι ακόμα και κάποιοι που το έχουν περιορίσει, μπορεί να το αντικαθιστούν με άλλες ψυχοδραστικές ουσίες.
Ανάμεσα στους ειδικούς που μας μιλούν είναι ο Αντώνιος Ντακανάλης, καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, ο οποίος το 2024 κατατάχθηκε για άλλη μία φορά ανάμεσα στους 50 καλύτερους επιστήμονες παγκοσμίως στον τομέα της ψυχικής υγείας και στους 10 καλύτερους παγκοσμίως στη χρήση νέων τεχνολογιών στον τομέα της ψυχικής υγείας και ευεξίας (wellbeing).
Από την κλινική εμπειρία σας και/ή σχετικές έρευνες, ισχύει ότι τείνουμε προς μια μείωση της κατανάλωσης αλκοόλ μέσα στα τελευταία χρόνια, τουλάχιστον οι νεότερες γενιές όπως η λεγόμενη γενιά Ζ; Και τι συμβαίνει με τις μεγαλύτερης ηλικίας γενιές;
«Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας δημοσιεύει στοιχεία για όλες τις χώρες που αφορούν την κατανάλωση καθαρού αλκοόλ ανά έτος για άτομα μεγαλύτερα των 15 ετών. Για την Ελλάδα δείχνουν μια σαφή πτωτική τάση από το 2000 έως το 2020, που είναι και η τελευταία καταγραφή. Ενδεικτικά η κατανάλωση των ανδρών το 2000 ήταν 13,6 λίτρα καθαρού οινοπνεύματος ανά άτομο ετησίως και το 2020 έπεσε στα 9.3 λίτρα. Για τις γυναίκες τα αντίστοιχα ποσά ήταν 3,9 λίτρα το 2000 και 2,5 λίτρα το 2020. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η κατανάλωση αλκοόλ στην Ελλάδα είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 6% του πληθυσμού στην Ελλάδα έχει μεθύσει βαριά τουλάχιστον μία φορά το μήνα, όταν ο μέσος όρος για την Ε.Ε. είναι 19%.
»Γενικά οι νεότερες ηλικίες, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, τείνουν να πίνουν λιγότερο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις χώρες της Ε.Ε. μόνο το 1% των ηλικιών από 15 έως 24 και το 2,6% των ηλικιών από 25 έως 34 πίνει καθημερινά. Όσο ανεβαίνει η ηλικία παρατηρείται σημαντική αύξηση του ποσοστού, για να φτάσει έως το 16% για τις ηλικίες από 65 και πάνω.
»Σύμφωνα με έρευνα που διεξάγεται ανά πενταετία στην Ελλάδα από το 1984 και αφορά μαθητές Λυκείου, το συντριπτικό ποσοστό των εφήβων (92,5%) έχει δοκιμάσει τουλάχιστον μία φορά αλκοόλ, το 38,3% έχει πιει περισσότερα από πέντε ποτά στη σειρά μία φορά τον τελευταίο μήνα, ενώ το 11,7% έχει επαναλάβει αυτή τη συμπεριφορά περισσότερες από τρεις φορές τον μήνα. Το 9,1% έχει μεθύσει πάνω από τρεις φορές τους τελευταίους 12 μήνες. Διαχρονικά από το 1984 μέχρι το 2019, όπου έχουμε τα τελευταία στοιχεία, οι δείκτες της γενικής κατανάλωσης παρουσιάζουν μείωση. Όμως δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε, γιατί δεν συνοδεύεται από αντίστοιχου βαθμού μείωση στα ποσοστά μέθης».
«Γενικά οι νεότερες ηλικίες, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, τείνουν να πίνουν λιγότερο. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις χώρες της Ε.Ε. μόνο το 1% των ηλικιών από 15 έως 24 και το 2,6% των ηλικιών από 25 έως 34 πίνει καθημερινά. Όσο ανεβαίνει η ηλικία παρατηρείται σημαντική αύξηση του ποσοστού, για να φτάσει έως το 16% για τις ηλικίες από 65 και πάνω».
Πώς ορίζεται η υψηλή κατανάλωση αλκοόλ και με ποια προβλήματα υγείας συνδέεται σήμερα;
«Σύμφωνα με το CDC (Center of Disease Control & Prevention) υψηλή κατανάλωση αλκοόλ θεωρείται η κατανάλωση 15 ποτών εβδομαδιαίως ή 5 ποτών τη φορά για τους άντρες. Για τις γυναίκες τα όρια είναι 8 ποτά εβδομαδιαίως ή 4 ποτά τη φορά. Οποιαδήποτε κατανάλωση αλκοόλ από εγκύους ή από ανηλίκους θεωρείται υπερβολική.
»Ακόμα και η μέτρια χρήση, δηλαδή η κατανάλωση 2 ποτών την ημέρα για τους άνδρες και ενός ποτού για τις γυναίκες, έχει επιπτώσεις στην υγεία.
»Το οινόπνευμα απορροφάται από το πεπτικό σύστημα, περνά στο αίμα και μένει εκεί έως ότου διασπαστεί από το συκώτι και αποβληθεί στα ούρα. Η ποσότητα του οινοπνεύματος στο αίμα εξαρτάται από το σωματικό μέγεθος, τη παρουσία τροφής στο στομάχι, την ταχύτητα της πόσης και τη φυσική ανοχή του κάθε ατόμου. Ένας μικρόσωμος άνθρωπος που πίνει κάποια ποτά μονοκοπανιά με άδειο στομάχι θα έχει μεγαλύτερη ποσότητα οινοπνεύματος στο αίμα σε σχέση με έναν μεγαλόσωμο που πίνει τον ίδιο αριθμό ποτών αλλά αργά και με φαγητό.
»Η βραχυπρόθεσμη δράση του αλκοόλ, ανάλογα πάντα με την ποσότητα, ξεκινά με επιβράδυνση των αντιδράσεων και διαταραχή της κρίσης, αίσθημα ευφορίας και θερμότητας, άρση των αναστολών, συνεχίζει με επιθετικότητα, τραύλισμα ομιλίας και απώλεια αυτοελέγχου, θάμπωμα της οράσεως, διπλωπία, απώλεια ισορροπίας και κλιμακώνεται με μεγάλη μείωση της νοητικής ικανότητας, απώλεια συνειδήσεως, για να καταλήξει σε θάνατο από δηλητηρίαση. Τα ατυχήματα (τροχαία, πτώσεις, πνιγμοί, εγκαύματα), οι βίαιες πράξεις (αυτοκτονίες, ανθρωποκτονίες), οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, οι σεξουαλικές επιθέσεις, η εμπλοκή με τον νόμο είναι ανάμεσα στις άμεσες συνέπειες. Μεγάλο ποσοστό των τροχαίων οφείλεται δυστυχώς σε κατανάλωση αλκοόλ.
«Τα ατυχήματα (τροχαία, πτώσεις, πνιγμοί, εγκαύματα), οι βίαιες πράξεις (αυτοκτονίες, ανθρωποκτονίες), οι ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, οι σεξουαλικές επιθέσεις, η εμπλοκή με τον νόμο είναι ανάμεσα στις άμεσες συνέπειες. Μεγάλο ποσοστό των τροχαίων οφείλεται δυστυχώς σε κατανάλωση αλκοόλ».
»Μακροπρόθεσμα η υπερβολική κατανάλωση οδηγεί σε παχυσαρκία και συμπτώματα ανεπαρκούς θρέψεως, επειδή τα οινοπνευματώδη περιέχουν πολλές θερμίδες με τη μορφή υδατανθράκων χωρίς καμία διατροφική αξία. Η κίρρωση του ήπατος, η χρόνια γαστρίτιδα, η εξασθένηση και βλάβη του καρδιακού μυϊκού ιστού, η συρρίκνωση του εγκεφάλου, η ανικανότητα και προβλήματα γονιμότητας στους άντρες είναι κάποιες από τις επιπτώσεις της παρατεταμένης υπερβολικής χρήσης. Αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τις πιθανότητες καρκίνου. Η πιθανότητα αυξάνεται βέβαια ανάλογα με την κατανάλωση αλλά ακόμα και ένα ποτό την ημέρα είναι επιβαρυντικό. Η κατανάλωση αλκοόλ στην εγκυμοσύνη αυξάνει πολύ τις πιθανότητες βλάβης στο κυοφορούμενο έμβρυο.
»Εκτός από τη σωματική υγεία επηρεάζεται και η ψυχική. Πέρα από τον εθισμό, αυξάνονται οι πιθανότητες κατάθλιψης, αγχώδους διαταραχής, διπολικής διαταραχής, προβλημάτων ύπνου και γνωστικής έκπτωσης. Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις εκδήλωσης ψύχωσης με παραισθήσεις, ψευδαισθήσεις και αποδιοργανωμένη σκέψη. Να σημειωθεί ότι ακόμα και ελάχιστη κατανάλωση αλκοόλ μαζί με κάποια φάρμακα ή άλλες ουσίες δημιουργεί προβλήματα».
Ποιοι παράγοντες συνδέονται με την υψηλή κατανάλωση αλκοόλ και πού εντοπίζουμε τα όρια ανάμεσα στο λεγόμενο social drinking και τον εθισμό; Ποια είναι δηλαδή τα συμπτώματα του εθισμού;
«Η κύρια δράση του οινοπνεύματος και ο κύριος λόγος για τον οποίο οι περισσότεροι άνθρωποι απολαμβάνουν το ποτό σε μέτριες ποσότητες είναι μια βαθμιαία άμβλυνση των αντιδράσεων του εγκεφάλου και των νεύρων. Ένα ή δύο ποτά δρουν σαν ηρεμιστικό ή χαλαρωτικό φάρμακο. Ακόμα και σε μικρές ποσότητες το οινόπνευμα δεν είναι διεγερτικό, όπως πολλοί άνθρωποι πιστεύουν. Αυξάνει συνήθως τη σεξουαλική επιθυμία αλλά στον άνδρα ελαττώνεται η ικανότητα διατήρησης της στύσης. Μερικές φορές προκαλεί κάποια ευχάριστη άρση των αναστολών και προσωρινά μπορεί να κάνει αυτόν που έχει πιει να αισθάνεται ασυνήθιστα ξύπνιος και πνευματώδης.
»Η κατανάλωση αλκοόλ είναι κοινωνικά αποδεκτή και θεωρείται αναπόσπαστο στοιχείο της διασκέδασης. Η κοινωνική ή περιστασιακή χρήση όμως μπορεί να εξελιχθεί, χωρίς σχεδόν κάποιος να το καταλάβει, σε υπερβολική, βλαβερή κατανάλωση οινοπνεύματος. Η μετάπτωση από την κοινωνική χρήση προς τον αλκοολισμό μπορεί να συμβεί μέσα σε διάστημα πολλών ετών ή με εντυπωσιακή ταχύτητα. Μερικοί αλκοολικοί είναι περιστασιακοί πότες που πίνουν επί δυο ή τρεις μέρες συνέχεια, άλλοι πίνουν συνεχώς και δεν είναι ποτέ ξεμέθυστοι. Πρακτικά είναι αδύνατο να γενικεύσει κανείς πάνω στο τι προκαλεί τον εθισμό. Κάποιοι πίνουν για να ξεπεράσουν κάποιο πρόβλημα οικογενειακό ή επαγγελματικό. Επειδή βρίσκουν περιστασιακά την ανακούφιση που ζητούν, συνηθίζουν να πίνουν κάθε φορά που πιέζονται ψυχολογικά. Όσο περισσότερο πίνουν, τόση λιγότερη πίεση μπορούν να ανεχθούν χωρίς να καταφύγουν στο οινόπνευμα και έτσι μια περιστασιακή ανάγκη για χαλάρωση σε στιγμές στρες καταλήγει σε άσκοπο εθισμό.
«Η κατανάλωση αλκοόλ είναι κοινωνικά αποδεκτή και θεωρείται αναπόσπαστο στοιχείο της διασκέδασης. Η κοινωνική ή περιστασιακή χρήση όμως μπορεί να εξελιχθεί, χωρίς σχεδόν κάποιος να το καταλάβει, σε υπερβολική, βλαβερή κατανάλωση οινοπνεύματος. Η μετάπτωση από την κοινωνική χρήση προς τον αλκοολισμό μπορεί να συμβεί μέσα σε διάστημα πολλών ετών ή με εντυπωσιακή ταχύτητα».
»Η τακτική χρήση οδηγεί σε βαθμιαίο “εγκλιματισμό” σε αξιόλογες ποσότητες στο αίμα, ο εγκέφαλος επίσης “συνηθίζει” στο περιβάλλον του οινοπνεύματος. Ως αποτέλεσμα, αν πίνετε πολύ για χρόνια, μπορεί να είστε σε θέση να φέρεστε φυσιολογικά ακόμα και αν το επίπεδο του οινοπνεύματος στο αίμα θα έκανε κάποιον ασυνήθιστο στο ποτό να δείχνει μεθυσμένος. Τα φαινόμενα όμως απατούν. Στην πραγματικότητα η αυξημένη ανοχή οδηγεί σε εξάρτηση γιατί θα χρειάζεστε όλο και μεγαλύτερες ποσότητες οινοπνεύματος για να πετύχετε τις επιδράσεις που θέλετε από το ποτό.
»Αν σε ένα πάρτι πίνετε το ένα ποτό μετά το άλλο, αν πίνετε μόνος στο σπίτι ένα ή δύο ποτά για να ηρεμήσετε, αν νιώθετε λαχτάρα για ένα ποτό το πρωί, αν ξυπνάτε το πρωί και δεν θυμάστε τι έγινε το προηγούμενο βράδυ αλλά κυρίως αν λέτε στους δικούς σας ψέματα για τη χρήση, καυγαδίζετε αφού έχετε πιει ένα-δυο ποτά, παραμελείτε τη δουλειά σας, χάνετε ραντεβού και νιώθετε σωματική αποστέρηση, έχετε ήδη αποκτήσει εξάρτηση, η οποία αντιμετωπίζεται είτε με αυτοσυγκράτηση είτε με βοήθεια ειδικού, ανάλογα με το βαθμό της σοβαρότητάς της και την προσωπικότητά σας».
Διαβάστε περισσότερα:
Παραμένει τάση το αλκοόλ σήμερα; Τι απαντούν οι ειδικοί και τι λένε μέλη της γενιάς Ζ
