Τύποι προσωπικότητας που γίνονται trends στα social media υπάρχουν πολλοί, ωστόσο το ιδιαίτερα ενδιαφέρον με το hashtag #darkempathtok, που έχει συγκεντρώσει πάνω από 2,5 εκατομμύρια αναφορές στο TikTok, είναι ότι αναφέρεται σε κάποιον που αναγνωρίστηκε μόλις το 2021, όταν δηλαδή δημοσιεύτηκε η σχετική μελέτη (Personality and Individual Differences) για να περιγράψει όσους έχουν «σκοτεινή ενσυναίσθηση»: όσους προσποιούνται ότι ενδιαφέρονται για τους άλλους για να εξυπηρετήσουν τους δικούς τους σκοπούς.
Αν μέχρι τώρα νομίζαμε ότι η ενσυναίσθηση είναι ένα εξ ορισμού θετικό χαρακτηριστικό, μια από τους συγγραφείς της μελέτης, η Nadja Heym, καθηγήτρια Ψυχολογίας Προσωπικότητας και Ψυχοπαθολογίας στο Nottingham Trent University, μιλώντας σε ένα νέο άρθρο στην Guardian, μας παρακινεί να αναθεωρήσουμε. «Εκτός από την αληθινή ενσυναίσθηση υπάρχει και η γνωσιακή συμπόνοια. Σε αυτή την περίπτωση, το σενάριο είναι το εξής: Ξέρω τι σκέφτεσαι. Καταλαβαίνω την ψυχική σου κατάσταση. Αλλά στην πραγματικότητα δεν με ενδιαφέρει. Αυτή η πληροφορία είναι σημαντική για τον σκοτεινό ενσυναισθητικό αν θέλει να προβλέψει τη συμπεριφορά σας για να προσπαθήσει να σας ελέγξει».
«Εκτός από την αληθινή ενσυναίσθηση υπάρχει και η γνωσιακή συμπόνοια. Σε αυτή την περίπτωση, το σενάριο είναι το εξής: Ξέρω τι σκέφτεσαι. Καταλαβαίνω την ψυχική σου κατάσταση. Αλλά στην πραγματικότητα δεν με ενδιαφέρει. Αυτή η πληροφορία είναι σημαντική για τον σκοτεινό ενσυναισθητικό αν θέλει να προβλέψει τη συμπεριφορά σας για να προσπαθήσει να σας ελέγξει».
Ένα από τα θύματα αυτής της προσωπικότητας είναι μια γυναίκα που η Guardian αναφέρει απλά ως Yasmin, η οποία εργάζεται στον τομέα της διοργάνωσης εκδηλώσεων. Η προϊστάμενή της άρχισε να την προσεγγίζει φιλικά, προσκαλώντας τη σε απογευματινές εξόδους για ποτό. Όταν η Yasmin άρχισε να τη βλέπει σαν μια καλή φίλη και να την εμπιστεύεται, φτάνοντας σε σημείο να μοιραστεί προσωπικές πληροφορίες όπως την προσπάθειά της να μείνει έγκυος, η Elaine άρχισε να της παραπονιέται πόσο στρεσαρισμένη ένιωθε από τη δουλειά και να της αναθέτει έξτρα καθήκοντα.
«Τη βοηθούσα με προθυμία, αφού γνώριζα πόσο πιεσμένη ένιωθε. Είχε φτάσει σε σημείο να υπονοεί ότι με περιμένει μια προαγωγή. Μετά όμως άρχισε μια όχι και τόσο διακριτική εκστρατεία να με αποθαρρύνει από την ιδέα να ξεκινήσω οικογένεια. Μου έλεγε ότι στα 35 μου είχα ακόμα πολύ καιρό μπροστά μου, δεν θα ήταν λοιπόν καλύτερο να δώσω προτεραιότητα στην καριέρα μου και στις καλύτερες οικονομικές απολαβές που θα είχα στο μέλλον;».
Όταν τελικά έμεινε έγκυος, η Elaine αποκάλυψε τον πραγματικό της εαυτό. Απασφάλισε και άρχισε να της φωνάζει: «Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό, μετά από όλα όσα έκανα για εσένα;». Σταμάτησε να την καλεί στα μίτινγκ και δεν την έβαλε καν στη λίστα των υποψηφίων για την περίφημη προαγωγή. Η Yasmin δεν ήθελε να συνεχίσει να δουλεύει μαζί της και ζήτησε μετάθεση – την οποία και πήρε, προτού γεννηθεί η κόρη της. «Αλλά ακόμα θυμώνω με τον εαυτό μου που την εμπιστεύτηκα».
Όταν η Yasmin έμεινε έγκυος, η Elaine αποκάλυψε τον πραγματικό της εαυτό. Απασφάλισε και άρχισε να της φωνάζει: «Πώς μπόρεσες να μου το κάνεις αυτό, μετά από όλα όσα έκανα για εσένα;». Σταμάτησε να την καλεί στα μίτινγκ και δεν την έβαλε καν στη λίστα των υποψηφίων για την περίφημη προαγωγή.
Η ψυχοθεραπεύτρια Wendy Behary, συγγραφέας του βιβλίου «Disarming the Narcissist» («Αφοπλίζοντας τον Ναρκισσιστή»), σχολιάζει ότι οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί καταφέρνουν να πείσουν τα θηράματά τους να ρίξουν την άμυνά τους. Αναγνωρίζουν τις αδυναμίες τους και τις χρησιμοποιούν για να τα χειριστούν. Ας πούμε, σε μια ερωτική σχέση, αν ο σκοτεινός ενσυναισθητικός ξέρει ότι η γυναίκα του αντλεί ικανοποίηση από τις επαγγελματικές επιτυχίες της, από φόβο ότι θα βρεθεί στη σκιά της αρχίζει να της εκτοξεύει φράσεις που πλήττουν την αυτοεκτίμησή της.
Σε οποιαδήποτε σχέση, ο σκοτεινός ενσυναισθητικός προσπαθεί να απομονώσει το θήραμά του από το περιβάλλον του, για να μπορέσει να το χειριστεί καλύτερα, όπως συμβαίνει και στην άγρια φύση. Απομονωμένο πλέον το θήραμα, είναι πολύ περισσότερο ευάλωτο καθώς, σύμφωνα με την Behary, «αρχίζει να αμφιβάλλει για τον εαυτό του, ενώ ο σκοτεινός ενσυναισθητικός διαστρεβλώνει την αντίληψή του για την πραγματικότητα. Είναι μια άλλη μορφή gaslighting. Μπορείς να είσαι πραγματικά επιτυχημένος σε αυτό αν γνωρίζεις καλά τις αδυναμίες του άλλου – και εκεί θα σου φανεί χρήσιμη η ενσυναίσθηση».
Η ψυχοθεραπεύτρια Wendy Behary, συγγραφέας του βιβλίου «Disarming the Narcissist» («Αφοπλίζοντας τον Ναρκισσιστή»), σχολιάζει ότι οι σκοτεινοί ενσυναισθητικοί καταφέρνουν να πείσουν τα θηράματά τους να ρίξουν την άμυνά τους. Αναγνωρίζουν τις αδυναμίες τους και τις χρησιμοποιούν για να τα χειριστούν.
Ένα ακόμα ιδιαίτερα ενδιαφέρον χαρακτηριστικό αυτού του τύπου προσωπικότητας είναι ότι οι άνθρωποι που ταιριάζουν στην περιγραφή του είναι λύκοι με στολές προβάτου. Μια δημοσκόπηση μάλιστα σε 1.000 άτομα έδειξε ότι το 19,3% επιδεικνύει αυτό το χαρακτηριστικό – χωρίς αυτό να σημαίνει απαραίτητα ότι ανήκει στον συγκεκριμένο τύπο προσωπικότητας, καθώς σε αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να παρουσιάζει ένα σταθερό μοτίβο συμπεριφοράς.
Ένα παράδειγμα σκοτεινής ενσυναίσθησης είναι ο πολιτικός που παρουσιάζει ξαφνικό ενδιαφέρον για τα προβλήματά μας στη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας – για να μας ξεχάσει αμέσως μετά τις εκλογές. Ή ακόμα και ο «φίλος» που ενδιαφέρεται να μάθει για τα προβλήματά μας μόνο και μόνο για να αισθανθεί καλύτερα για την κατάσταση της δικής του ζωής. Αυτός ο «φίλος» αναγνωρίζεται πιο δύσκολα, αλλά δεν θα είναι δίπλα μας στις καλές στιγμές μας.
Συγκεκριμένα, για να ενταχθεί κάποιος σε αυτό τον τύπο προσωπικότητας πρέπει να πληροί τρία κριτήρια, κατά τη Heym: ψυχοπάθεια (παρορμητισμός χωρίς αναστολές), ναρκισσισμός (αίσθηση μεγαλείου και προνομίων) και μακιαβελισμός (στρατηγική χειριστικότητα). Δεν είναι εύκολο να αναγνωρίσουμε αυτόν τον συνδυασμό χαρακτηριστικών, αλλά πρέπει να έχουμε ακόμα περισσότερο τον νου μας στον επαγγελματικό χώρο, όπου ο συγκεκριμένος τύπος κάνει συχνότερα τις «επιθέσεις φιλίας» του, για να εξυπηρετήσει ένα προσωπικό συμφέρον.
Για παράδειγμα, η Heym συμβουλεύει: «Προσέξτε αν κάποιος χρησιμοποιεί την ευγένεια και την ενσυναίσθηση για να κερδίσει κάτι. Ποιο είναι το απώτερο κίνητρό του; Έχετε ενδείξεις ότι μπορεί να γίνει αδίστακτος απέναντι στους άλλους; Ή περισσότερο ανταγωνιστικός από τον μέσο όρο; Μήπως σας κάνουν να νιώθετε τύψεις όποτε τα πράγματα δεν εξελίσσονται βάσει σχεδίου;».
