Μεθυσμένες βραδιές με φίλους, σε κλαμπ, μπαρ, εστιατόρια και σπίτια. Αμέτρητα σφηνάκια και κοκτέιλ ή ατελείωτες τσιπουροποσίες και οινοποσίες στις φοιτητικές βραδιές. Πολλοί, αν όχι οι περισσότεροι από εμάς που ανήκουμε στη γενιά των Millennials και τις προηγούμενες κουβαλάμε τέτοιες αναμνήσεις από τα 90s και τα 00s. Κάποιοι ίσως συνεχίζουμε να ενδίδουμε σε δύο, τρία ή περισσότερα ποτά, αν και μάλλον όχι τόσο συχνά όσο παλιά γιατί, ας το παραδεχτούμε, δεν αντέχουμε πλέον τα χαγκόβερ.
Αν είμαστε μεγαλύτεροι από τη γενιά Ζ, η σχέση μας με το αλκοόλ υπήρξε πιθανότατα μακροχρόνια, αδιαπραγμάτευτη και ενίοτε παθιασμένη. Κάτι όμως φαίνεται να αλλάζει τα τελευταία χρόνια. Ενώ γιατροί και ερευνητές προειδοποιούν, σύμφωνα με τα νέα στοιχεία που έρχονται στα χέρια τους, ότι οι κίνδυνοί του είναι περισσότεροι από όσους γνωρίζουμε ήδη -συνδέοντας το, μεταξύ άλλων, με διάφορες μορφές καρκίνου- οι νεότερες γενιές θέτουν τα όριά τους σε αυτή τη σχέση ή ακόμα και της δηλώνουν «χωρίζουμε».
Ο Ιανουάριος δεν είναι πλέον μόνο ο πρώτος μήνας του χρόνου αλλά Dry January, όπως ονομάζεται μια παγκοσμίως διαδεδομένη καμπάνια αποχής από τα οινοπνευματώδη για τουλάχιστον 31 μέρες. Η κατανάλωση των mocktails, των «παρθένων» κοκτέιλ, ακολουθεί διεθνώς ανοδική τάση. Μπαράκια και κλαμπ που σερβίρουν χυμούς ή που προτείνουν να αντικαταστήσουμε το οινόπνευμα με διαλογισμό ξεφυτρώνουν στις μεγαλύτερες και πιο ενημερωμένες πόλεις του κόσμου. Στατιστικές -και ελληνικές- δείχνουν, πράγματι, μείωση της κατανάλωσης του αλκοόλ.
Βγαίνει λοιπόν το αλκοόλ εκτός μόδας; Αυτό το ερώτημα αποφασίσαμε να διερευνήσουμε, μετά από όλες αυτές τις εξελίξεις, καταφεύγοντας σε επιστήμονες, εκπροσώπους φορέων, συγγραφείς, αλλά και μέλη της γενιάς Ζ. Τι ανακαλύψαμε; Ότι αν εστιάσουμε στις λεπτομέρειες, η απάντηση δεν είναι απλή και διαφέρει όχι μόνο από γενιά σε γενιά αλλά ακόμα και μεταξύ των φύλων. Και ότι ακόμα και κάποιοι που το έχουν περιορίσει, μπορεί να το αντικαθιστούν με άλλες ψυχοτρόπες ουσίες.
Τι συμβαίνει, λοιπόν, με την κατανάλωσή του στην Ελλάδα και διεθνώς; Μας μιλούν οι: Έλενα Καραγεωργίου, κλινική-κοινωνική ψυχολόγος και συγγραφέας, Αντώνιος Ντακανάλης, καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας, Μάγδα Μπενάκη, ψυχολόγος – θεραπευτικό προσωπικό της ομάδας ΚΕΘΕΑ, Γιούλη Ψαράκη, πιστοποιημένη Alcohol Freedom Coach και συγγραφέας.
Ισχύει ότι πίνουμε λιγότερο αλκοόλ; Οι στατιστικές
Ο Αντώνιος Ντακανάλης, καθηγητής Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο Μπικόκα του Μιλάνου, μας προσκαλεί να ρίξουμε μια ματιά στη μεγάλη εικόνα, μέσα από τα στατιστικά στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας: «Τα στοιχεία αυτά για την Ελλάδα δείχνουν μια σαφή πτωτική τάση από το 2000 έως το 2020, που είναι και η τελευταία καταγραφή. Ενδεικτικά η κατανάλωση των ανδρών το 2000 ήταν 13,6 λίτρα καθαρού οινοπνεύματος ανά άτομο ετησίως και έπεσε στα 9,3 λίτρα το 2020. Για τις γυναίκες τα αντίστοιχα ποσά ήταν 3,9 λίτρα το 2000 και 2,5 λίτρα το 2020. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η κατανάλωση αλκοόλ στην Ελλάδα είναι από τις χαμηλότερες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 6% του πληθυσμού στην Ελλάδα έχει μεθύσει βαριά τουλάχιστον μία φορά το μήνα, όταν ο μέσος όρος για την Ε.Ε. είναι 19%».
Οι νεότερες ηλικίες τείνουν να πίνουν λιγότερο, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat που παραθέτει ο ειδικός. «Ενδεικτικά αναφέρεται ότι στις χώρες της Ε.Ε. μόνο το 1% των ηλικιών από 15 έως 24 και το 2,6% των ηλικιών από 25 έως 34 πίνει καθημερινά. Όσο ανεβαίνει η ηλικία παρατηρείται σημαντική αύξηση του ποσοστού, για να φτάσει έως το 16% για τις ηλικίες από 65 και πάνω».
Μια ακόμα, ελληνική έρευνα, που διεξάγεται στην Ελλάδα σε μαθητές Λυκείου, από το 1984 ανά πενταετία, παρουσιάζει μια μείωση στους δείκτες κατανάλωσης, έως και το 2019, που ήταν η τελευταία καταγραφή. Όμως ο κ. Ντακανάλης συνιστά να μην εφησυχάζουμε, «γιατί δεν συνοδεύεται από αντίστοιχου βαθμού μείωση στα ποσοστά μέθης».
Ο ρόλος του ανά γενιά και φύλο
«Το αλκοόλ δεν έχει πλέον τον σχεδόν μεταφυσικό ρόλο που είχε σε προηγούμενες γενιές σε προσωπικό και διαπροσωπικό επίπεδο» σχολιάζει η Έλενα Καραγεωργίου, κλινική-κοινωνική ψυχολόγος και συγγραφέας του βιβλίου «Το βιβλίο της ντροπής» (εκδ. Αρμός). «Στις μέρες μας τα δεδομένα λένε πως μαζί με τον αυθορμητισμό και την ανεμελιά που έχουν χαθεί στους νέους, έχει χαθεί σημαντικά και το ενδιαφέρον για χρήση του αλκοόλ».
Όταν όμως μιλάμε για τις μεγαλύτερες γενιές, τα πράγματα αλλάζουν. Εκεί, «τα δεδομένα από διεθνείς έρευνες λένε πως η περίοδος της καραντίνας λόγω του κορονοϊού, εκτός από τις πολλές άλλες αρνητικές επιπτώσεις που είχε στην ψυχική υγεία, συνετέλεσε σε μια σημαντική στροφή προς το αλκοόλ ως μέσο για τη διαχείριση του άγχους, των συγκρούσεων, ως διαφυγή αλλά και ως διασκέδαση».
Η κ. Καραγεωργίου πιστεύει ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις και ανάλογα με το φύλο. «Σε αντίθεση με τις πολύ νεαρές ηλικίες, αλλά και γυναίκες από μεγαλύτερες γενιές, οι γυναίκες άνω των τριάντα χρησιμοποιούν το αλκοόλ πιο απενοχοποιημένα στην κοινωνική τους ζωή. Πλέον δεν προκαλεί η εικόνα μιας γυναίκας που πίνει, με τον τρόπο που στο παρελθόν θα στιγματιζόταν. Παρατηρούμε ωστόσο ότι η απελευθέρωση αυτή έχει συνδράμει στην αύξηση της κατανάλωσης του αλκοόλ από τις γυναίκες και για τη διαχείριση των πολλαπλών πιέσεων που βιώνουν τόσο στο επαγγελματικό πεδίο όσο και στο οικογενειακό».
Ο λόγος σε εκπροσώπους της γενιάς Ζ
+μαρτυρίες
Πόσο επικίνδυνο είναι το αλκοόλ;
Είναι πολλοί οι παράγοντες που καθορίζουν πώς θα μας επηρεάσει το αλκοόλ, όπως το σωματικό βάρος μας, το φύλο μας, η ποσότητα που θα καταναλώσουμε και υπό ποιες συνθήκες – για παράδειγμα, όταν συνδυάζουμε μερικά ποτήρια κρασί με ένα πλουσιοπάροχο γεύμα, θα χρειαστεί να πιούμε περισσότερο για να μεθύσουμε.
Σε γενικές γραμμές όμως η δράση του χωρίζεται σε δύο κατηγορίες, όπως εξηγεί ο κ. Ντακανάλης: στη βραχυπρόθεσμη, που ξεκινά με επιβράδυνση των αντιδράσεων και διαταραχή της κρίσης και μπορεί να φτάσει, ανάλογα φυσικά με την ποσότητα και τις άλλες συνθήκες, σε απώλεια συνειδήσεως, έως και θάνατο από δηλητηρίαση. Και στη μακροπρόθεσμη, όπου η υπερβολική κατανάλωση αυξάνει σε βάθος χρόνου τον κίνδυνο για ένα πλήθος σωματικών, ψυχικών και νοητικών προβλημάτων, σύμφωνα με τον ίδιο καθηγητή Ψυχιατρικής και Ψυχοθεραπείας, από κατάθλιψη και αγχώδη διαταραχή μέχρι περιπτώσεις εκδήλωσης ψύχωσης με παραισθήσεις και από παχυσαρκία μέχρι κίρρωση του ήπατος. Επίσης, «η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τις πιθανότητες καρκίνου. Η πιθανότητα αυξάνεται βέβαια ανάλογα με την κατανάλωση αλλά ακόμα και ένα ποτό την ημέρα είναι επιβαρυντικό» προσθέτει ο κ. Ντακανάλης.
Είναι οκ να πίνουμε πού και πού «ένα ποτηράκι»;
Και κάπως έτσι απαντάται το επόμενο ερώτημά μας: Εμείς, που για χρόνια διαβάζαμε άρθρα με επιστημονικές έρευνες που υποστήριζαν ότι ένα ποτηράκι κρασί μπορεί ακόμα και να κάνει καλό στην υγεία μας, πρέπει να απαρνηθούμε ακόμα και μια μικρή ποσότητα οίνου που «ευφραίνει καρδίαν»;
Όπως φαίνεται, καλό θα ήταν να αναθεωρήσουμε τη σχέση μας με το αλκοόλ. Στην περίπτωση, για παράδειγμα, της σύνδεσής του με διάφορους τύπους καρκίνου, ο κ. Ντακανάλης σχολιάζει πως «η πιθανότητα αυξάνεται βέβαια ανάλογα με την κατανάλωση, αλλά ακόμα και ένα ποτό την ημέρα είναι επιβαρυντικό». Με απλά λόγια, αν απολαμβάνουμε, περιστασιακά, ένα ποτήρι ροζέ φυσικά δεν είναι μαθηματικώς βέβαιο ότι θα νοσήσουμε, αλλά όσο λιγότερο πίνουμε, τόσο περισσότερο προστατεύουμε την υγεία μας.
+Ψαρράκη
Η άγνωστη «γκρίζα ζώνη» πριν από τον αλκοολισμό
+Ψαρράκη
Ο αλκοολισμός και πώς θα τον αναγνωρίσουμε
Μπορεί στη λέξη «αλκοολικός» η πρώτη εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό να είναι ένας τύπος με κουρελιασμένα ρούχα, που πίνει μόνος του, μέχρι λιποθυμίας, σε ένα παγκάκι. Στην πραγματικότητα όμως ο αλκοολισμός μπορεί να έχει πολλές μορφές και η διαδρομή μέχρι αυτόν διαφέρει από άτομο σε άτομο. «Η μετάπτωση από την κοινωνική χρήση προς τον αλκοολισμό μπορεί να συμβεί μέσα σε διάστημα πολλών ετών ή με εντυπωσιακή ταχύτητα» εξηγεί ο κ. Ντακανάλης. «Μερικοί αλκοολικοί είναι περιστασιακοί πότες που πίνουν επί δυο ή τρεις μέρες συνέχεια, άλλοι πίνουν συνεχώς και δεν είναι ποτέ ξεμέθυστοι». Ο ίδιος εξηγεί ότι «πρακτικά είναι αδύνατο να γενικεύσει κανείς πάνω στο τι προκαλεί τον εθισμό».
Η κ. Καραγεωργίου πιστεύει πάντως ότι ο εθισμός «εμφανίζεται σε άτομα που κάποια στιγμή συνειδητοποίησαν ότι καταναλώνοντας αλκοόλ οι δυσκολίες της ζωής τους “απαλύνονταν”, ενώ δεν διέθεταν, εκείνη τουλάχιστον την περίοδο, άλλα πρόσφορα μέσα (τη στήριξη ή τις δεξιότητες) για να ανταπεξέλθουν. Σε αυτό το στοιχείο θα μπορούσαμε ενδεχομένως να διακρίνουμε και τον εθισμό από την κοινωνική χρήση, στη φορτισμένη συναισθηματική σχέση που έχει το εθισμένο άτομο με το αλκοόλ, στο ότι αδυνατεί να φανταστεί να λειτουργεί στη ζωή του χωρίς αυτό». Το γεγονός δηλαδή ότι θα διασκεδάσουμε ένα βράδυ τσουγκρίζοντας κοκτέιλ με τους φίλους μας δεν σημαίνει ότι είμαστε αλκοολικοί, εφόσον μπορούμε μια χαρά να κάνουμε και χωρίς αυτό σε μια άλλη νυχτερινή έξοδο, όπου, π.χ., θα περιοριστούμε σε ένα mocktail επειδή μετά πρέπει να οδηγήσουμε.
Ο κ. Ντακανάλης, με τη σειρά του, παρουσιάζει κάποια ξεκάθαρα σημάδια ότι έχουμε αναπτύξει μια δυσλειτουργική σχέση με το αλκόολ: «Αν σε ένα πάρτι πίνετε το ένα ποτό μετά το άλλο, αν πίνετε μόνος στο σπίτι ένα ή δύο ποτά για να ηρεμήσετε, αν νιώθετε λαχτάρα για ένα ποτό το πρωί, αν ξυπνάτε το πρωί και δεν θυμόσαστε τι έγινε το προηγούμενο βράδυ αλλά κυρίως αν λέτε στους δικούς σας ψέματα για τη χρήση, καυγαδίζετε αφού έχετε πιει ένα-δυο ποτά, παραμελείτε τη δουλειά σας, χάνετε ραντεβού και νιώθετε σωματική αποστέρηση, έχετε ήδη αποκτήσει εξάρτηση, η οποία αντιμετωπίζεται είτε με αυτοσυγκράτηση είτε με βοήθεια ειδικού, ανάλογα με το βαθμό της σοβαρότητάς της και την προσωπικότητά σας».
Η ζωή μετά το αλκοόλ
+Ψαρράκη
Διαβάστε ολόκληρες τις συνεντεύξεις του αφιερώματος:
Έλενα Καραγεωργίου: «Χρειάζεται να αρχίσουμε να μιλάμε πιο ανοιχτά για την έμφυλη διάσταση της κατανάλωσης αλκοόλ»
Αντώνιος Ντακανάλης: «Η κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τις πιθανότητες καρκίνου»
