Οι υποθέσεις βίας ενάντια στα ζώα κυριαρχούν συχνά στην εγχώρια και την παγκόσμια επικαιρότητα. Σε μία εποχή όπου ο κόσμος πλέον δεν σιωπά μπροστά στην κακοποίηση των ζώων και επιζητάει λύσεις για αυτού του είδους τα προβλήματα, είναι προφανές ότι θα μας απασχολήσει το ερώτημα του πότε και πώς μπορεί να αποδοθεί πραγματικά δικαιοσύνη στην περίπτωση που είναι θύμα εγκλήματος ένα ζώο. Δύο βιβλία κάνουν μία απόπειρα να δώσουν μία φιλοσοφική/ ηθική απάντηση σε αυτό το ζήτημα, αφυπνίζοντας παράλληλα τους αναγνώστες τους.
Ο Peter Singer, φιλόσοφος και καθηγητής βιοηθικής στο πανεπιστήμιο του Princeton εξέδωσε για πρώτη φορά το 1975 την «Απελευθέρωση των Ζώων», ένα βιβλίο που επηρέασε καθοριστικά το κίνημα για τα δικαιώματα των ζώων, θέτοντας ξεκάθαρα τα ζητήματα προστασίας τους απέναντι σε παράνομες ή και ανήθικες ανθρώπινες πράξεις. Σχεδόν πενήντα χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, ο Αυστραλός συγγραφέας επέστρεψε σε αυτό, προσέθεσε στον τίτλο την λέξη «Τώρα», και άνοιξε ξανά την συζήτηση, με νέα δεδομένα στα χέρια του.
Από το μακρινό 1975 μέχρι σήμερα έχουν αλλάξει πολλά πράγματα σε σχέση με τη συμπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στα ζώα. Όπως επισημαίνεται σε άρθρο του New Yorker, έχουν περιοριστεί σημαντικά πρακτικές όπως η χρήση των κλουβιών μέσα στα οποία φυλακιζόντουσαν ζώα σε κατάσταση εγκυμοσύνης, ενώ το vegan lifestyle και η φιλοσοφία πίσω από αυτό συνεχίζει να αναπτύσσεται, με αποτέλεσμα να έχουμε σχεδόν παντού τη δυνατότητα να γνωρίζουμε αν κάτι περιλαμβάνει ζωικά στοιχεία. Ακόμα και στην περίπτωση των καλλυντικών, μπορούμε με ένα απλό φίλτρο την ώρα που αναζητούμε το προϊόν που μας ενδιαφέρει, να εντοπίσουμε μόνο τα cruelty-free είδη.
Ωστόσο, οι αλλαγές που έχουν γίνει στην κοινωνία είναι ανεπαρκείς, κι αυτό καταδεικνύει με παραδείγματα η αναθεωρημένη έκδοση του βιβλίου. Για αρχή, η νομική κατάσταση των ζώων είναι η ίδια εδώ και δεκαετίες. Τα ζώα θεωρούνται αντικείμενα ιδιοκτησίας και η ιδιοκτησία, κινητή και ακίνητη, προστατεύεται με συγκεκριμένες διατάξεις. Σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ έχουν γίνει μάλιστα στοχευμένες νομοθετικές ενέργειες για να απαγορευτεί η είσοδος σε αγροτοκτηνοτροφικές εγκαταστάσεις, ώστε να αποφεύγονται οι τυχόν παρεμβάσεις από ακτιβιστές που μπορεί να μπουν και να απελευθερώσουν τα ζώα.
Ο Singer αναφέρεται στον φιλόσοφο του 18ου αιώνα, Jeremy Bentham, ο οποίος υποστήριξε ότι η δικαιοσύνη και η ισότητα δεν έχουν καμία σχέση με την ικανότητα ενός πλάσματος να έχει λόγο, ή με οποιαδήποτε από τις ικανότητές του, αλλά με το γεγονός ότι μπορεί με κάποιο τρόπο να υποφέρει (σωματικά). Τα περισσότερα ζώα, από όσα γνωρίζουμε μέχρι σήμερα, μπορούν να υποφέρουν. Τι φταίει λοιπόν και τους συμπεριφερόμαστε έτσι; Ο Singer ψέγει τον σπισισμό, την πεποίθηση ότι ο άνθρωπος διαθέτει ανωτερότητα έναντι των άλλων πλασμάτων που βρίσκονται στη γη και έτσι έχει το δικαίωμα να κάνει αυτό που θέλει, να βασανίζει δηλαδή τα ζώα χωρίς να υφίσταται συνέπειες.
Η Martha Nussbaum, καθηγήτρια Νομικής στον τομέα της Ηθικής του πανεπιστημίου του Σικάγο, δίνει την δική της άποψη επί του θέματος, με μεγαλύτερη όμως βαρύτητα στα συναισθήματα των ζώων. Στο νέο της βιβλίο, «Δικαιοσύνη για τα Ζώα», πραγματοποιεί μία προσπάθεια ώστε να καταλήξει σε ένα πρότυπο φιλοσοφίας και ηθικής που θα θεμελιώνει ηθικά τα δικαιώματά τους.
Σε έναν δίκαιο κόσμο, σύμφωνα με την ίδια, θα αναρωτιόμασταν για τη μυστηριώδη ζωή ενός γουρουνιού, θα δείχναμε συμπόνια για την επιθυμία του να υπάρχει με τους δικούς του όρους και θα θυμώναμε όταν οι εταιρείες έμπαιναν στο δρόμο του. Απορία, θυμός και συμπόνια, είναι λοιπόν τα τρία κριτήρια που θέτει η ίδια για να εκτιμηθεί εκ νέου η νομική κατάσταση ενός ζώου.
Οι δύο συγγραφειίς προσεγγίζουν το θέμα από διαφορετική σκοπιά, συμφωνούν όμως στο ότι πρέπει οι άνθρωποι να πειστούν να μη βλάπουν τα ζώα, ξεκινώντας από την ηθική διάσταση των πράξεών τους. Η διαμόρφωση ενός πλαισίου προστασίας για τα δικαιώματά τους έρχεται αμέσως μετά από αυτό – καθότι είναι και μία πολύ δύσκολη και περίπλοκη διαδικασία.
Όπως και να έχει, φαίνεται πως το ζήτημα της απονομής δικαιοσύνης στην περίπτωση που είναι θύμα ενός εγκλήματος ένα ζώο είναι κάτι που θα μας απασχολεί αρκετά τα επόμενα χρόνια, ενώ δεν θα είναι καθόλου εύκολη η προσέγγισή του.
