Η Μαίρη Κατάρτη με σπουδές στην Φιλοσοφία, βιοηθική και ιστορία της φιλοσοφίας θα μιλήσει για τη σχέση των κόμικ με την επιστήμη, στο πλαίσιο του Athens Science Festival. Η μεγάλη γιορτή της επιστήμης, της τεχνολογίας και της καινοτομίας έρχεται για τρεις ημέρες στην Τεχνόπολη του Δήμου Αθηναίων και θα μας προσφέρει ευκαιρίες διασκέδασης και έμπνευσης.
Μαθητές/τριες θα γνωρίσουν τον μοναδικό κόσμο των STEM επαγγελμάτων, ενώ φοιτητές/τριες και εκπαιδευτικοί θα συμμετάσχουν σε πρωτοποριακά workshops. Αν θέλετε και εσεις να λάβετε μέρος σε speed dating με διακεκριμένους/νες ερευνητές/τριες. Να δείτε μοναδικές εκθέσεις τέχνης και επιστήμης, να περιηγηθείτε στην Ακρόπολη και να δείτεαπό κοντά πώς έμοιαζε ο ναός του Παρθενώνα στην αρχαιότητα, κλείστε τη θέση σας στο πλούσιο πρόγραμμα του φετινού Athens Science Festival Student Edition.
Μέχρι τότε μπορείτε να διαβάσετε όσα μας είπε η Μαίρη Κατάρτη για τα κόμικ και πώς αυτά μπορούν να γίνουν δίαυλος για την ευκολότερη και διασκεδαστικότερη μετάδοση της γνώσης.
Πείτε μας λίγα λόγια για εσάς. Πώς από το τμήμα Φιλοσοφίας βρεθήκατε ν’ ασχολείστε με την τεχνοηθική;
Το ταξίδι μου στα ζητήματα της σφαίρας της Βιοηθικής ξεκίνησε στο πλαίσιο των προπτυχιακών σπουδών μου στο τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών ιδιαιτέρως στο πλαίσιο του μαθήματος «Εφαρμοσμένη Ηθική», το οποίο σχετιζόταν με την επισκόπηση των μεθοδολογικών και πρακτικών προβλημάτων που ανακύπτουν κατά την εφαρμογή ηθικών αρχών σε σύγχρονες επιστημονικές πρακτικές και συνεχίστηκε με τις μεταπτυχιακές μου σπουδές στη βιοηθική στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Έπειτα με μεταπτυχιακές σπουδές στην Ιστορία της Φιλοσοφίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών όπου έμαθα να εστιάζω περισσότερο στα ηθικά διλήμματα του προσώπου όπως προκύπτουν στο χώρο των βιντεοπαιχνιδιών. Κομβικό σημείο ήταν η διδασκαλία του καθηγητή Ηθικής και Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας και διευθυντή του Εργαστηρίου «Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας» κ. Ευάγγελου Πρωτοπαπαδάκη, καθηγητή πρότυπο για μένα. Πλέον η ενασχόληση πραγματοποιείται σε διδακτορικό επίπεδο όπου πραγματεύομαι ζητήματα που προκύπτουν από τον σχεδιασμό ψηφιακών αναπαραστάσεων, τις συνέπειες αλληλεπίδρασης με πραγματικούς ανθρώπους καθώς και τις ηθικές προεκτάσεις αποφάσεων εντός τέτοιων χώρων.
Τι σας γοητεύει περισσότερο στην επιστήμη σας;
Η πολυμορφία της. Αν η φιλοσοφία ήταν έργο τέχνης, νομίζω θα ήταν ένα πανέμορφο εν εξελίξει κολλάζ πολλών ετερόκλητων αντικειμένων στο οποίο συνέχεια προσθέτουμε απαντήσεις στοχαζόμενοι προβλήματα που αγγίζουν ευαίσθητες νότες της ύπαρξής μας. Τα χρώματα και τα υλικά του έχουν μια ποιότητα, δυναμική και λάμψη στον χρόνο, ώστε το έργο ποτέ δε θα χάνει σε εσωτερική ομορφιά.
Υπάρχει κάποια επιστήμονας που έχει λειτουργήσει ως πρότυπο για εσάς και αν ναι, ποια και γιατί;
Η φιλόσοφος Onora O’Neil, το έργο της οποίας μελετάται από κάθε φοιτητή βιοηθικής. Μας εισάγει σε ένα νέο πλαίσιο στοχασμού και τόσο κοντινό στην πραγματική ζωή που δε μπορείς παρά να ανατρέχεις και να αναρωτιέσαι τελικά εάν η ατομική αυτονομία επαρκεί σε ζητήματα ιατρικής και τεχνολογιών.
Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που καλείται να ξεπεράσει ένας επιστήμονας ώστε να μεταδώσει τις γνώσεις του στο ευρύ κοινό;
Η έρευνα είναι μία διαδικασία εξερεύνησης, διερεύνησης εαυτού που φαίνεται να μοιάζει περισσότερο ως αέναο κυνήγι θησαυρού που ενώ αναζητάς την αλήθεια των πραγμάτων καταλήγεις με περισσότερα ερωτήματα. Ειδικά στις ανθρωπιστικές επιστήμες δε μπορούμε να είμαστε παρατηρητές εξελίξεων και να προσδοκούμε άμεσες απαντήσεις καθώς συνδυάζουμε και εμπλουτίζουμε την έρευνα μας συνεχώς με νέα δεδομένα και από τις υπόλοιπες επιστήμες.
Πράγματι, είναι πολύ σημαντικό να βρεις τρόπο να διοχετεύσεις τη γνώση ιδιαίτερα αν αυτή είναι γεμάτη δυσνόητες έννοιες. Για αυτό είναι σημαντική η επιστήμη και ως χώρος συνάντησης διαφορετικών απόψεων όπου κυριαρχεί ο διάλογος ο οποίος ωθεί τα ίδια τα μέλη σε έναν διαρκή αναστοχασμό και σε άρση ατομικισμού που βελτιώνει εαυτόν και την κοινωνία. Για εμένα μάλιστα, είναι σπουδαίο που τόσοι νέοι επιστήμονες συμμετέχουν σε ένα event σαν το ASF που έχει τον χαρακτήρα της απλοποίησης της Επιστήμης.
Με ποιον τρόπο το κόμικ μπορεί να γίνει εργαλείο για την επικοινωνία δυσνόητων επιστημονικών θεμάτων;
Τα κόμικ τραβούν τα βλέμματα, εξάπτουν τη φαντασία, παρουσιάζοντας με άμεσο, οπτικό τρόπο μια ιστορία. Παρουσιάζουν με έναν πιο απλό τρόπο μια μηχανή ως κατασκευή από ένα πεζό κείμενο. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμα στις θετικές επιστήμες, ειδικά στη φυσική. Ανοίγουν ένα δίαυλο επικοινωνίας ανάμεσα σε δασκάλους και διδασκόμενους, ευχάριστο που διατηρεί πιο εύκολα την προσοχή ειδικά των μικρών ηλικιών. Θα μπορούσε να είναι πρόταση μιας γενικότερης αναδιάρθρωσης αναλυτικών προγραμμάτων σπουδών, είτε απλά ως συνεπικουρία στο βασικό εγχειρίδιο μαθήματος. Βέβαια, αυτό δε μπορεί να γίνει αυτόματα αλλά απαιτεί έναν ιδιαίτερο σχεδιασμό από τον εκάστοτε εκπαιδευτικό.
Είναι ιδιαιτέρως χρήσιμα και στον χώρο της ηθικής. Η ηθική εκπαίδευση κρίνεται αναγκαία για τη θεμελίωση της ηθικότητας στα παιδιά. Δε γεννιόμαστε καλοί και κακοί αλλά εκπαιδευόμαστε να αντιλαμβανόμαστε το λάθος και το σωστό. Ένα παιδί δε μπορεί να ηθικοποιηθεί αν δεν υπάρξει εξαρχής ένα προπαρασκευαστικό στάδιο π.χ. από την οικογένεια. Σύνθετες έννοιες που δείχνουν τη σημασία της ηθικής απόφασης παρουσιάζονται πιο εύκολα στο πλαίσιο ενός graphic novel.
Και πώς τα κόμικ και τα graphic novel μπορούν ν’ αποτελέσουν αφορμή για να σκεφτούμε και να προβληματιστούμε σε πιο σύνθετα φιλοσοφικά ζητήματα που σχετίζονται με την κοινωνία και τον άνθρωπο;
Ηθικά διλήμματα διατρέχουν τις σελίδες αρκετών ιστοριών δίχως ωστόσο πολλές φορές να είναι αυτός ο σκοπός του δημιουργού. Προφανώς, δεν μπορούν όλα να αξιοποιηθούν ως τέτοια αλλά ορισμένα μας δίνουν κάποια καλά παραδείγματα ώστε να διδάξουμε ηθικές θεωρίες και να ωθήσουμε τα παιδιά σε ένα πρώιμο αναστοχασμό και τριβή πάνω σε προβλήματα που υπάρχουν στην καθημερινότητα, ώστε ως ενήλικες να τα αναγνωρίζουν και να αποφασίζουν οι ίδιοι ποια είναι η καλύτερη επιλογή.
Ένα comic strip μπορεί ν’ αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο, να παρουσιάσεις ένα σύνθετο ηθικό δίλημμα όπως αυτό της αξίας της ζωής. Ας σκεφτούμε ότι το Γκόθαμ – ή τουλάχιστον τα μέρη όπου δραστηριοποιείται ο Μπάτμαν – οικοδομούν για τον αναγνώστη ένα σκηνικό σκοτεινό, καταθλιπτικό και ενίοτε τρομακτικό.
Απεικονίζεται ως ένας τόπος που ευδοκιμούν εγκληματικές δραστηριότητες και κάθε λογής ανοσιουργήματα. Οι απλοί πολίτες βρίσκονται καθημερινά έρμαια στις βουλές των εγκληματιών και είναι παντελώς αβοήθητοι. Η σκηνή της δολοφονίας των Γουέιν δεν είναι απλά χαρακτηριστική λόγω της αποτρόπαιας πράξης (φόνος). Είναι αφοπλιστικά σημαντική καθώς αποτελεί το καθοριστικό εφαλτήριο για το σισύφειο αγώνα του σκοτεινού ιππότη (Μπάτμαν) να αποδώσει δικαιοσύνη σε μία εξαθλιωμένη πόλη. Είναι ένα βάρβαρο περιστατικό στο οποίο η αντίσταση σε παραβίαση δικαιωμάτων ιδιοκτησίας (κλοπή περιδέραιου) προκάλεσε εν συνεχεία έγκλημα κατά της ζωής (δολοφονία).
Η απεικόνιση του Γκόθαμ βοηθάει ώστε ο Μπάτμαν να λειτουργήσει ως χαρακτήρας πείθοντας τον αναγνώστη (οποιασδήποτε ηλικίας) να συμπάσχει άκριτα και αυτόματα με τις πράξεις του ήρωα. Αυτή η «άκριτη ενσυναίσθηση» φαντάζει μια λογική αντίδραση στον όρκο ενός παιδιού να αποδώσει δικαιοσύνη για το θάνατο των γονιών του. Και μπορεί ακόμη και να επεκταθεί σε έναν άνδρα, ιδιαίτερα σε αυτόν που παλεύει να αποδώσει δικαιοσύνη σε ένα αστικό περιβάλλον που μοιάζει «σαν να είχε ξεσπάσει η κόλαση μέσα από τα πεζοδρόμια».
Γενικότερα στα graphic novel, ειδικά σε αυτά που χαρακτηρίζονται από τα ηθικά διλλήματα που παρουσιάζουν, οι απαντήσεις δεν είναι απλές καθώς οποιαδήποτε επιλογή εμπεριέχει μια βαθύτερη πεποίθησή μας για την αξία της ζωής, για το σωστό και το λάθος, το δίκαιο και την ποινή. Σε παρόμοιο σκεπτικό κινούνται και πολλά ιαπωνικά manga, όπως το Death Note όπου ο μαθητής Λυκείου Light Yagami αηδιασμένος από ένα καταρρακωμένο σύστημα όπου η εγκληματικότητα είναι η ζοφερή καθημερινότητα όταν αποκτήσει τη δύναμη θα θεωρήσει ότι ο μόνος τρόπος να σωθεί το Τόκιο είναι να σκοτώσει κάθε εγκληματία. Δικαιούται κάποιος να ορίσει εαυτόν ως δικαιοσύνη; Μπορεί κάποιος, όσο καλές προθέσεις και να έχει, να αποφασίσει να συνθλίψει άλλα υποκείμενα σκοτώνοντάς τα;
Δεν είναι η πρώτη φορά που θα μιλήσετε στο Athens Science Festival. Ποια ήταν η εμπειρία σας από την περσινή συμμετοχή σας;
Ήταν μια καταπληκτική εμπειρία. Το ASF είναι ένας χώρος διαδραστικός όπου τροφοδοτείται η σκέψη και η φαντασία. Στο πλαίσιο του Athens Science Festival 2022 συζητήσαμε με τους εξαιρετικούς συνεργάτες για τις νέες τεχνολογίες, τις φιλοσοφικές έννοιες και πώς αυτές συναντιούνται στην ένατη τέχνη. Μια διερεύνηση βασισμένη σε 3 ιστορίες καθόλα διαφορετικές μέσω των οποίων προσεγγίσαμε τα πολύπλευρα φιλοσοφικά και οικολογικά ζητήματα που ανακύπτουν. Φέτος με τον πολύτιμο συνεργάτη Παναγιώτη Χρυσόπουλο θα συζητήσουμε για τον παιδαγωγικό ρόλο των κόμικ στη διδασκαλία της τεχνολογίας. Μια διαφορετική οπτική, νέες ιδέες και σκέψεις. Ευχαριστούμε το ASF για την ενθάρρυνση και την τιμή να συμμετέχουμε ξανά στο Φεστιβάλ, το Εργαστήριο «Εφαρμοσμένης Φιλοσοφίας» του ΕΚΠΑ του οποίου έχουμε τη τιμή να είμαστε μέλη, τον διευθυντή του κ. Ευάγγελο Πρωτοπαπαδάκη για την εμπιστοσύνη, τον κ. Αχιλλέα Κλεισούρα για το συντονισμό και όλα τα μέλη του για την υποστήριξη. Θα χαρούμε πολύ να σας δούμε όλους εκεί!
Athens Science Festival
«Διαμόρφωσε το μέλλον σου» | “Shape your future”
10 έως 12 Οκτωβρίου
Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων
Προπόληση εισιτηρίων εδώ.
