Οι 211 αφορισμοί του Ευτυχείτε, έρχονται απροειδοποίητοι σαν χαστούκι στην ανυποψίαστη συνείδησή σου μια συνηθισμένη μέρα. Δεν είναι ευχάριστο.
Ετοιμάσου για μπόλικη περιφρόνηση απέναντι σε όσους τεκνοποιούν, παντρεύονται και ζητούν από τις φίλες τους να γίνουν νονές του παιδιού τους, απέναντι δηλαδή σε όλους τους καθημερινούς ανθρώπους. Εμάς. Ετοιμάσου όμως και για γνήσιους υπαρξιακούς στοχασμούς που λάμπουν σαν μικρές φιλοσοφικές λίθοι μέσα στις σελίδες, χωρίς βέβαια να φιλοδοξούν να μετατρέψουν τίποτα σε χρυσό, κάθε άλλο. Μάλλον να αποδείξουν ότι όλοι οι θησαυροί είναι άνθρακας. Όλοι εκτός από τον οργασμό και την τέχνη.
Αν πιστεύεις ότι η ζωή είναι ένα καθημερινό δώρο, το πιθανότερο είναι ότι το Ευτυχείτε θα σε στεναχωρήσει κάπως. Ή μπορεί να σε κάνει να γνωρίσεις λίγο καλύτερα τον Σοπενχάουερ και να συμφωνήσεις τουλάχιστον ότι οι συναισθηματικές, σωματικές και σεξουαλικές επιθυμίες μας δεν μπορούν ποτέ να εκπληρωθούν ολοκληρωτικά.
Στο ενδιάμεσό όμως θα διασκεδάσεις σίγουρα με μια σειρά από φαρμακερούς αλλά ανατριχιαστικά αληθινούς αφορισμούς για τις μονογαμικές σχέσεις. Και επειδή σκεφτήκαμε ότι αυτό έχει πάντα ενδιαφέρον για τις αναγνώστριές μας, παντρεμένες και μη, αναλάβαμε να βασανίσουμε λίγο ακόμη τον συγγραφέα και δημοσιογράφο Βασίλη Τσακίρογλου ζητώντας του τα ρέστα, εξηγήσεις, και περισσότερες πληροφορίες για ένα βιώσιμο μοντέλο ερωτικής συνύπαρξης.
Περιγράφεις το ιδανικό ταίρι ως κάποιον με τον οποίο θα έχεις μια σχετικά ισότιμη σχέση χωρίς μίσος και χωρίς δεσμεύσεις, μόνο με ελευθερία δική του και δική σου. Προσδιόρισε αυτή την ελευθερία.
Δεν περιγράφω κανένα «ιδανικό ταίρι». Για την ακρίβεια, αυτό που γράφω είναι το εξής: «Υπάρχει περίπτωση, με την έννοια ότι τα πάντα μπορούν να συμβούν και, όντως, stranger things have happened, να βρεις έναν μία ‘πλησίον’ με τον οποίον να έχεις μια σχετικά ισότιμη σχέση, χωρίς μίσος και χωρίς αγάπη, χωρίς δεσμεύσεις, μόνο με ελευθερία δική του και δική σου. Αν σου τύχει κάτι τέτοιο και για οποιονδήποτε λόγο συμβεί, μπορείς να συγχαρείς τον εαυτό σου. Ενδέχεται να νιώσεις την παρόρμηση να συγχαρείς και τον άλλον την άλλην όμως κανείς δεν σε υποχρεώνει να το κάνεις. Πάντα υπάρχει η σοφή επιλογή να μην πεις αυτό που σκέφτεσαι». Λυπάμαι, δεν μπορώ να πω κάτι περισσότερο για την «ελευθερία», οτιδήποτε πέρα από αυτό που ο καθένας καταλαβαίνει. Χρεώστε μου ελεύθερα την αδυναμία να προσδιορίσω μιαν έννοια που επικαλούμαι. Και μια προκαταρκτική διευκρίνηση, γενικότερα: Παρακαλώ να μην με παρεξηγήσεις επειδή θα παραθέτω αποσπάσματα από το βιβλιαράκι μου, το ‘Ευτυχείτε’. Αυτό δεν το κάνω για γκρίζα διαφήμιση, ούτε επειδή βαριέμαι να απαντήσω -μολονότι αμφότερα αυτά ισχύουν σε κάποιο βαθμό. Τσιτάρω τον εαυτό μου για λόγους αρχής: Εάν ό,τι γράφω στο «Ευτυχείτε» δεν είναι επαρκές και σαφές, τότε δεν θα είχε νόημα να συζητάμε, διότι θα ήμουν κι εγώ ο ίδιος ένας, κατά τεκμήριο, κακός συγγραφέας.
Αναφέρεσαι συχνά με βδελυγμία στις μονογαμικές σχέσεις. Λες ότι είναι καταδικασμένες σε ναυάγιο, ότι το ζεύγος των ατόμων είναι ένα εξ ορισμού αποτυχημένο μοντέλο ερωτικής συνύπαρξης. Εχεις υπ’ όψιν σου κάποιο άλλο μοντέλο που να λειτουργεί καλύτερα, με δύο ή περισσότερα άτομα;
Μα θα έγραφα το «Ευτυχείτε» εάν είχα να υποδείξω την ιδανική θεραπεία στα «νοσήματα» που εντοπίζω στις καθημερινή μας αναπηρία; Μάλλον όχι. Γενικώς πιστεύω ότι εμείς οι άνθρωποι δεν έχουμε καμία σωτηρία, ούτε και θα μας άξιζε -εάν με ρωτάς. Επομένως, γιατί να προτείνω εναλλακτικές και «θεραπείες»; Αφού είναι σίγουρο ότι πάλι στο ίδιο άθλιο αποτέλεσμα θα καταλήξουμε, εφόσον είμαστε προγραμματισμένοι από τη φύση να μοχθούμε για να κάνουμε πάντα το ανάποδο από αυτό που επιδιώκουμε, έτσι ώστε τελικά να δυστυχήσουμε πανηγυρικά. Κάπου αλλού στο «Ευτυχείτε» επισημαίνω το αυτονόητο: Ότι εάν η ανθρωπότητα επιζητούσε πραγματικά την ευτυχία, μετά από τόσα εκατομμύρια χρόνια και δισεκατομμύρια δοκιμές, κωμικοτραγικά σφάλματα, γελοίες προτάσεις γάμου, άδικες γεννήσεις, οικογενειακά συμβούλια, κέρατα, ψέμματα, προφάσεις και λοιπές ανοησίες, δεν μπορεί, κάπου θα την είχε βρει αυτή την πολυπόθητη ευτυχία. Προφανώς δεν θέλουμε να ευτυχούμε. Προτιμάμε να βασανιζόμαστε κάνοντας τα ίδια πάντα λάθη, στο προσωπικό, το διαπροσωπικό και το κοινωνικό πεδίο. Ωστόσο, ας μου επιτραπεί να σημειώσω ότι ένα επιχείρημα τύπου «η δημοκρατία δι’ αντιπροσώπων είναι προβληματικό, αλλά είναι το καλύτερο πολιτικό σύστημα που διαθέτουμε σήμερα» δεν με πείθει. Αντιθέτως, θεωρώ ότι, αυτού του είδους η προσέγγιση είναι ύπουλη, διότι νομιμοποιεί λάθρα και σιωπηρά την παραίτηση από κάθε προσπάθεια να αντικρύσουμε όσο μεγαλύτερο κομμάτι της πραγματικότητας γίνεται, χωρίς υπεκφυγές και φίλτρα. Εν προκειμένω η μονογαμία είναι εξ ορισμού ένα στρεβλό και προβληματικό μοντέλο, επ’ αυτού δεν χρειάζεται καν ανάλυση. Και δεν μας τιμά καθόλου ως έλλογα όντα το ότι δεν έχουμε τολμήσει να δοκιμάσουμε μια εναλλακτική οδό στη σύναψη σχέσεων μεταξύ μας. Επαναλαμβάνω, βέβαια, ότι ακόμη και εάν είχαμε δοκιμάσει το «όχι-μονογαμία», και πάλι θα καταλήγαμε στη δυστυχία. Οι άνθρωποι έχουμε φυσική ροπή και εξαιρετικό ταλέντο στο να τα κάνουμε σκατά.
Όταν κάπου αναφέρεσαι στην πολυγαμία, την αναφέρεις μόνο από την ανδρική πλευρά. Δεν πιστεύεις ότι αυτή θα έκανε εξίσου ευτυχισμένες πολλές γυναίκες με ένα αντίστροφο σχήμα;
Νομίζω ότι άδικα μου χρεώνεις μονομέρεια και μεροληψία. Αυτό που γράφω στον οικείο αφορισμό είναι το εξής: «Το ζητούμενο είναι η κατάργηση του αποκλειστικού ιδιοκτησιακού δικαιώματος στη ζωή του άλλου, αυτού που χορηγείται και επιβάλλεται από μια μονογαμική σχέση. Η μουσουλμανική εκδοχή της πολυγαμίας λειτουργεί μόνο προς όφελος του συζύγου, εκτός εάν σε κάποιες προχωρημένες οικογένειες η σύζυγος έχει ερωτική σχέση με μιαν άλλη σύζυγο και οι δύο μαζί με έναν δεύτερο άντρα κ.λπ. Ομολογώ ότι οι ανθρωπολογικές μου γνώσεις σχετικά με τα μουσουλμανικά, μορμονικά κ.λπ. ήθη είναι κάπως καθηλωμένες στο παραδοσιακό μοντέλο του ενός άντρα που έχει αποκλειστική σχέση με καθεμία από τις γυναίκες του. Και κυρίως καθεμία από εκείνες μαζί του». Προφανώς λοιπόν δεν είμαι ενάντιος σε κανένα μοντέλο πολλαπλότητας. Το αντίθετο. Όπως έλεγε ο μέγιστος Κορνήλιος Καστοριάδης, το νόημα του αληθινού σοσιαλισμού είναι «εκεί υπάρχει ένα πουκάμισο, εάν είσαι γυμνός και κρυώνεις, πήγαινε πάρε το και φόρα το». Τίποτα και κανείς δεν θα έπρεπε να έχει αποκλειστικά δικαιώματα στα πουκάμισα, στους άντρες, στις γυναίκες κ.λπ.
Ένα βιβλίο από αυτά που μελετούν τις σύγχρονες σχέσεις λέει ότι η απιστία δεν είναι το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί σε έναν γάμο, ούτε είπε κανείς ότι πρέπει να είναι το τέλος του. Όπως λέει η συγγραφέας/pod cast ψυχολόγος Esther Perel στα ζευγάρια που έρχονται να τη συμβουλευθούν, «Ο πρώτος σας γάμος τελείωσε. Θέλετε να συνεχίσετε στον δεύτερο μαζί;» Βολικό ή δύσκολο;
Κι εγώ λέω ότι «οι μονογαμικές αποκλειστικές σχέσεις όπως τις γνωρίζουμε στον δυτικό κόσμο υπάρχουν προκειμένου να δίνεται μια ασφαλής διέξοδος στο μίσος το φθόνο την εκδικητικότητα την επιθετικότητα τη μοχθηρία και ό,τι πιο καταταστροφικό και βάρβαρο μπορεί να νιώσει ο ένας για τον άλλον. Ο ψυχικός αυτός οχετός είναι που δένει το ζευγάρι, που δημιουργεί τη συνδετική νοσηρότητά του. Αντίθετα η σωματική βρομιά, τα σάλια και τα λοιπά απεκκρίμματα είναι η μόνη υγιής και έντιμη ένωση, η μόνη αγνή συγκολλητική ύλη». Οπότε, είτε με τον πρώτο, είτε με τον δεύτερο, είτε με κάθε γάμο, η μοίρα του ζευγαριού είναι να καταλήξει στον αλληλοαφανισμό. Με την πρακτική ή/και τη μεταφορική σημασία του όρου.
Γράφεις ότι «σε μια μακροχρόνια σχέση, η ίδια η σχέση μένει αξύριστη άπλυτη και ατημέλητη. Ποιος ο λόγος να φοράμε τα καλά μας; Μεταξύ μας είμαστε». Θέλω να μείνω λίγο σε αυτό. Αν φορούσαμε λίγο πιο συχνά τα καλά μας (μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά) δεν θα ήταν καλό για όλους; Το πρώτο πράγμα που σκοτώνει το σεξ δεν είναι καν τα παιδιά, είναι η χωρίς ντροπή εμφάνιση της παντόφλας. Τι θα έλεγες για χωριστές κρεβατοκάμαρες;
Χωριστές κρεβατοκάμαρες -καλό. Χωριστές ζωές -ακόμη καλύτερο. Χωριστές παντόφλες -τέλειο, ιδιαίτερα όταν αναφερόμαστε στις παντόφλες που έχουμε μέσα στο κεφάλι μας.
Εκτός από καλό σεξ χωρίς ψυχολογικούς εκβιασμούς, τι άλλο βρίσκεις ωραίο σε μια γυναίκα;
Τον τελευταίο σπόνδυλο πάνω από τη λεκάνη. Αλλά δεν έχει καμία σημασία τι με γοητεύει προσωπικά και τι όχι στις γυναίκες, στους άντρες ή στα κουφώματα αλουμινίου. Σημασία έχει μόνο ό,τι γράφω στο «Ευτυχείτε».
«Αστυνομία σχέσεων που θα επέβαλε αυθωρεί τη διάλυση του δεσμού μόλις τα σκυλιά θα οσμίζονταν οποιαδήποτε άλλα συναισθήματα ή σκέψεις πλην όσων επικρατούν στην πρώτη φάση σύναψης του ερωτικού δεσμού;». Πολύ αυστηρός είσαι. Δηλαδή την πρώτη φορά που θα σκεφτείς ότι ο άλλος μένει υπερβολικά πολύ ώρα στην τουαλέτα, είναι καλύτερα να χωρίσεις;
Αναφέρομαι στα κυρίαρχα συναισθήματα. Εάν την πρώτη φορά που θα σκεφτείς ότι ο εραστής σου είναι εξίσου ερωτευμένος με την λεκάνη ή τον καθρέπτη της τουαλέτας, εκείνη ακριβώς τη στιγμή νιώσεις να σε πνίγει το μίσος και η αηδία γι’ αυτό το πλάσμα που, εξερχόμενο του WC θα ξαπλώσει μέσα σου, τότε ναι, είναι καλύτερα για εσένα, για εκείνον και για τον κόσμο όλο να τον ρίξεις στην αγαπημένη του λεκάνη και να τραβήξεις το καζανάκι. Και κυρίως μην ξεχάσεις να τραβήξεις μαζί την ύπαρξή σου όσο πιο μακριά γίνεται από εκείνον.
Σύμφωνα με το βιβλίο λοιπόν, οι άνδρες είναι αδαείς που μπαίνουν στις σχέσεις ανυποψίαστοι, αθώα πλάσματα που θέλουν μόνο αγάπη, ενώ οι γυναίκες ανασφαλείς και ραδιούργες πάντα με δεύτερες σκέψεις ακόμη και πάνω στο μεγάλο πάθος. Αυτό το βιβλιαράκι σου έχει εξοργίσει αρκετές γυναίκες που ξέρω. Μήπως θα ήθελες να επανατοποθετηθείς πάνω σε αυτό τον αφορισμό;
Θα ήθελα απλώς να επανατοποθετήσω έναν από τους σχετικούς με το θέμα αφορισμούς μου: «Οι άντρες απλώς σύρονται στις σχέσεις αδαείς και ανόητοι, αφελείς και ανυποψίαστοι για το πού μπλέκουν. Κάποια στιγμή τούς γνωστοποιείται ότι υπάρχει έρως, κάποια στιγμή τούς ανακοινώνεται ότι η σχέση διέρχεται κρίση. Στο μεσοδιάστημα οι άντρες δεν έχουν ιδέα και οι γυναίκες δεν έχουν ησυχία». Είναι σαφές, νομίζω, ότι δεν προσπαθώ να εξιλεώσω το φύλο μου. Υπάρχουν στερεότυπα και κοινωνικά σκηνοθετημένοι ρόλοι, οι άντρες κάνουμε αυτά, οι γυναίκες κάνετε εκείνα. Δεν είμαστε τα θύματά σας, τουλάχιστον όχι περισσότερο από ό,τι είστε εσείς τα θύματά μας.
Αν αρχίσουμε να πλησιάζουμε τους άνδρες που μας ελκύουν και να τους λέμε απροκάλυπτα πως δεν θέλουμε τίποτα περισσότερο από σεξ, λες να το εκτιμήσουν;
Δεν είμαι σε θέση να το ξέρω, υποθέτω πως άλλοι θα εκτιμούσαμε την ευθύτητα και την εντιμότητα και άλλοι όχι. Ούτε το «Ευτυχείτε» αρέσει σε όλους, καλά-καλά δεν είμαι σίγουρος ότι αρέσει πια σε εμένα τον ίδιον. Γενικώς, πάντως, το βιβλιαράκι περιέχει αφορισμούς, αξιώματα, επισημάνσεις παραλογισμών και καθημερινών φρικαλεοτήτων. Όπως πχ την επιτήδευση και τη μάταιη ταλαιπωρία των στημένων ρομαντικών στιγμών, το κρυφτούλι με τα συναισθήματα, τις προθέσεις, τις αληθινές σκέψεις κ.ο.κ.
Τι έχεις να απαντήσεις στις εκατοντάδες χιλιάδες λέξεις που έχουν γραφτεί από τα γυναικεία περιοδικά προσπαθώντας να απαντήσουν στον αιώνιο γρίφο «γιατί δεν με παίρνει τηλέφωνο;»
Μη σώσει και πάρει. Χάρη θα μας κάνει.
Πιστεύεις ότι η απόφαση για μη τεκνοποίηση σώζει τη σχέση γιατί δεν της στερεί τις καθημερινές απολαύσεις της, όπως σεξ χωρίς να σε διακόπτουν και περισσότερα ελεύθερα βράδια για σινεμά;
Όχι απαραιτήτως. Τα παιδιά είναι ένα έγκλημα κατά της ανθρωπότητας και της λογικής, πολύ βαρύτερο από τη ζημιά που μπορεί να κάνουν σε μια σχέση. Με και χωρίς παιδιά οι μονογαμικές σχέσεις είναι εξ ορισμού καταδικασμένες σε βασανιστικό θάνατο, απλώς τα κουτσούβελα επιβαρύνουν και επιταχύνουν τη σήψη τους.
«Πρέπει να φύγεις τρέχοντας από μία σχέση μόλις νιώσεις ότι ο άλλος πιστεύει ότι έχει αποκτήσει δικαίωμα στη ζωή σου, απαιτεί να συμμορφωθείς στις δικές του νόρμες». Μα αυτό δεν υπογράφεις όταν παντρεύεσαι;
Και όχι μόνο όταν παντρεύεσαι επισήμως. Η δέσμευση, σύναψη σχέσης, με τις υποσυνείδητες προσδοκίες, με τις κρυφές βλέψεις, με τα σχέδια που κάνουν τα μέλη του ζευγαριού, όλα, ισοδυναμούν με παραίτηση από την ελευθερία, με εθελοδουλία και υποταγή.
Πιστεύεις αλήθεια ότι ζούμε σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία εξαρτημένη από τις διαθέσεις των γυναικών;
Ναι. Οι άντρες παριστάνουμε τους άντρες και επιδιώκουμε την επιβεβαίωσή μας μέσω της συνουσίας και της περιουσίας. Τα κλειδιά όμως τα έχετε εσείς οι γυναίκες, συνήθως και για τα δύο.
Χλευάζεις με ιδιαίτερη θέρμη και τη δημοφιλή στα ελληνικά ήθη πρακτική να κάνουμε τους φίλους μας συγγενείς, διά τις κουμπαριάς. Λες ότι το «να βάλεις την κολλητή σου να βαφτίσει την κόρη σου είναι ένας καινούργιος δεσμός υποκρισίας και καταναγκασμού». Θέλεις να μας εξηγήσεις προς τι τόσο μένος για τις κουμπάρες;
«Σαν να μην έφτανε που τεκνοποίησες, προκάλεσες άλλη μία ανωμαλία στη φύση δημιουργώντας έναν καινούργιο δεσμό υποκρισίας και καταναγκασμού, μετέτρεψες μια φιλία σε συγγένεια, δηλαδή τη γρίπη σε καρκίνο». Αυτό γράφω στον συγκεκριμένο αφορισμό και δεν νομίζω ότι χρειάζεται περαιτέρω επεξήγηση. Ήδη η αναφορά στην «κουμπαριά» μού ανακατεύει τα εντόσθια.
Σε κάμποσους αφορισμούς τα βάζεις και με την φιλανθρωπία. Γιατί πιστεύεις ότι ο αλτρουισμός είναι ανοησία και οι ανθρωπιστικές πρωτοβουλίες θυμίζουν «βεντάλια πάνω από τον πιο σιχαμερό βρωμερό απόπατο»; Δεν είναι η πιο ευγενική και αγγελική πράξη το να καταφέρεις να απαλύνεις τον πόνο κάποιου που υποφέρει (από αρρώστια, φτώχεια, πείνα);
Όχι, καθόλου. Πρόκειται για ογκωδέστατη πλάνη. Οι φιλάνθρωποι, ακόμη και όταν δεν αμφισβητούνται τα βαθιά τους κίνητρα, προθυμοποιούνται να μπαλώσουν τρύπες που ανοίγει, με μεγάλη χαρά και ηδονή, η ανθρωπότητα στο ίδιο της το σώμα. Το πρόβλημα, επομένως, είναι αυτές οι πληγές και το γιατί δημιουργούνται, πολλαπλασιάζονται, κακοφορμίζουν κ.λπ. Οι ανθρωπόμορφοι επίδεσμοι είναι και αυτοί ένα πρόβλημα, όχι όμως το μεγαλύτερο.
Για να σε αντιγράψω πάλι, «η ουσία αυτού που ονομάζουμε αγάπη στην πιο αγνή και ανόθευτη μορφή του, είναι η άνευ όρων παράδοση του γονιού στο παιδί του». Δεν είναι κρίμα που δεν θα νιώσει ποτέ την πιο δυνατή αγάπη κάποιος που έχει επιλέξει να μην γίνει γονιός;
Καθόλου κρίμα. Θα προσφέρει στο παιδί του το μεγαλύτερο δώρο: Το να μην γεννηθεί ποτέ, το να μην υποφέρει ποτέ, το να μην ρωτήσει ποτέ «αφού ρε μάνα και πατέρα καταλάβατε πόσο χάλια είναι ο κόσμος, εμένα γιατί με κουβαλήσατε εδώ;»
Γράφεις βιβλία για να έρθεις εσύ πιο κοντά στο νόημα της ζωής ή γιατί ελπίζεις να δώσεις σε εμάς αυτή την ευκαιρία;
Γράφω γιατί θέλω να είμαι συγγραφέας. Δεν με νοιάζει κανένα νόημα, καμία ζωή και καμία ευκαιρία. Δεν θέλω να επικοινωνήσω με κανέναν, ούτως ή άλλως κανείς, ούτε καταλαβαίνει, ούτε θέλει να καταλάβει οτιδήποτε του λέει οποιοσδήποτε. Το γράψιμο είναι μια τέχνη και ως τέτοια είναι μια πηγή απειροελάχιστης διάρκειας οργασμικών απολαύσεων. Οι ιδέες που γεννιούνται καθώς γράφεις ένα βιβλίο, δηλαδή κάτι που προορίζεται να εκδοθεί, είναι μικρά παυσίπονα, διαλείμματα ανάτασης στη διαρκή φρίκη του να ζεις.
Αν ήσουν νομοθέτης για μία μέρα, ποια από τις κοινωνικές συμβάσεις θα ποινικοποιούσες;
Την υποκριτική ευγένεια που μας υποχρεώνει να αποκρινόμαστε σε κάθε κοινοτοπία, σε κάθε πλαστή εκδήλωση ενδιαφέροντος ή και συμπάθειας.
Ο Βασίλης Τσακίρογλου γεννήθηκε το 1967 και σπούδασε Φιλοσοφία, Παιδαγωγική και Ψυχολογία. Το 2014 η Key Books εξέδωσε το βιβλίο του Senna, Το Πνεύμα της Ταχύτητας.
Η παρουσίαση του “Ευτυχείτε” θα γίνει την Δευτέρα 26/2 στις 19:00 στα Public Συντάγματος.
