Συμπληρώθηκαν φέτος 100 χρόνια από τη γέννηση μιας από τις σπουδαιότερες συγγραφείς εφηβικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. Πολλές και πολλοί ανάμεσά μας χρωστάμε στη Ζωρζ Σαρή μερικά από τα ωραιότερα καλοκαίρια της ζωής μας παρέα με τα βιβλία της. Προσπαθώ να την χωρέσω σε λίγες λέξεις. Δεν χωράει με τίποτα. Ίσως φταίει και η φωνή της Άλκης Ζέη μέσα στο κεφάλι μου, «η Ζωρζ το ένα και η Ζωρζ το άλλο». Της άρεσε της κυρίας Άλκης να μιλάει για την κολλητή της. «Ήσασταν πολύ κολλητές, κυρία Άλκη;». «Ουουου, αυτοκόλλητες!» τη θυμάμαι να μου λέει και να μεταμορφώνεται μπροστά στα μάτια μου, μια γυναίκα 90 και βάλε Μαΐων τότε, σε κοριτσάκι. «Είχε πολύ πλάκα ο Γιωργάκης. Και ήταν και όμορφη πολύ… Κι ενώ είχαμε πει ότι εγώ θα γίνω συγγραφέας κι εκείνη ηθοποιός, μου την έσκασε, και πήγε κι έγινε κι εκείνη συγγραφέας». Αλλά ας πιάσω την ιστορία από την αρχή.
Ένα κορίτσι που το έλεγαν Γιωργάκη
Η Ζωρζ χρωστάει το όνομά της στη Γαλλίδα (από τη Σενεγάλη) μαμά της. Ο μπαμπάς της ήταν Έλληνας και της χάρισε το άβολο για ηθοποιό που στοχεύει σε διεθνή καριέρα επώνυμο Σαρηβαξεβάνη. Πλάσμα που δεν έβλεπε ποτέ μπροστά του εμπόδια, αλλά μόνο δρόμους, η Σαρή άρχισε να φοιτά στη Δραματική Σχολή του Δημήτρη Ροντήρη στα χρόνια της Κατοχής, παράλληλα με τη συμμετοχή της στην Αντίσταση και στην ΕΠΟΝ. Το 1947 αναγκάστηκε να φύγει εξόριστη στη Γαλλία και συνέχισε τις σπουδές της στη σχολή του Σαρλ Ντιλέν στο Παρίσι. Εκεί συνάντησε τον χειρουργό Μαρσέλ Καρακώστα, με τον οποίο ερωτεύτηκαν, παντρεύτηκαν και απέκτησαν δύο παιδιά, τη Μελίνα, που ακολούθησε την πορεία της μητέρας της στη συγγραφή, και τον Αλέξη Καρακώστα, που έγινε ψυχίατρος.
Η Ζωρζ εργάστηκε για πολλά χρόνια ως ηθοποιός, από τη δεκαετία του ’50 ως τα τέλη της δεκαετίας του ’80, όταν ήταν ήδη επιτυχημένη συγγραφέας. Στο σινεμά ξεχώρισε σε ταινίες όπως «Ο Άνθρωπος του τρένου» (1958), «Έγκλημα στα παρασκήνια» (1960), «Το Μπλόκο» (1965), «Happy day» (1977). Αλλά ήταν η συγγραφή που της χάρισε την αιωνιότητα, αυτό ήταν το πεδίο όπου η Ζωρζ έλαμψε. Ο «Θησαυρός της Βαγίας», το 1969, ήταν το ντεμπούτο της στη λογοτεχνία, η μεταφορά στο χαρτί ενός παιχνιδιού που έπαιζαν με τη μητέρα της και αργότερα με τα παιδιά της τα καλοκαίρια στην Αίγινα. Ακολούθησαν δεκάδες μυθιστορήματα για παιδιά και εφήβους. Το 1988 προτάθηκε για το βραβείο Χ.Κ. Άντερσεν, ενώ το 1994 και το 1999 βραβεύτηκε με το Κρατικό Βραβείο Παιδικού Λογοτεχνικού Βιβλίου. Έφυγε από τη ζωή στα 87 της χρόνια, στις 9 Ιουνίου 2012.
Όσα μας έμαθε η Ζωρζ Σαρή για τη ζωή
Όποιο εφηβικό καλοκαίρι και να σηκώσεις, θα βρεις ένα βιβλίο της Ζωρζ Σαρή από κάτω. Δεν έχει σημασία αν μεγάλωσες στα 70s, τα 80s ή τα 90s (από τα 00s και μετά δεν είμαστε σίγουρες ότι τα εφηβάκια διαβάζουν το ίδιο – σίγουρα όχι μετά το 2005 και την επέλαση του Ίντερνετ). Τα βιβλία της Ζωρζ Σαρή ήταν οι οδηγοί σου στη ζωή, οι χάρτες σου στον κόσμο των συναισθημάτων, αλλά και της ενηλικίωσής σου ως πολίτη. Μέσα από τις ιστορίες της μάθαινες κάτι παραπάνω για τη χώρα όπου μεγαλώνεις, την ιστορία της, τον τρόπο που γαλουχήθηκε αυτός ο λαός μέσα από δυσκολίες και αγώνες για την ελευθερία, πολιτική και κοινωνική.
Όλοι εμείς οι τυχεροί, που δεν γνωρίσαμε τι σημαίνει πόλεμος, μάθαμε μέσα από τις σελίδες της για τις θυσίες που έκαναν οι γενιές που προηγήθηκαν για να έχουμε ειρήνη. Μάθαμε ακόμη τη σημασία της επαγρύπνησης γι’ αυτή την ειρήνη, με κοφτερό μυαλό και γρήγορη σκέψη, με ενδιαφέρον για τα κοινά. Δυσκολεύομαι να πιστέψω πως άνθρωποι που μεγάλωσαν με τα βιβλία της Σαρή αρνούνται, για παράδειγμα, να πάνε να ψηφίσουν σήμερα. Όπως δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι κάποιος που έχει βουτήξει στην κολυμπήθρα των ιδεών της βγήκε χωρίς να έχει ποτίσει το είναι του με τις αξίες του ανθρωπισμού και της αλληλεγγύης. Και βέβαια, όλα τα κορίτσια που μεγάλωσαν με τις ιστορίες της Σαρή έχτισαν την αυτοπεποίθησή τους μέσα από το παράδειγμά της, το παράδειγμα μιας γυναίκας που προτάσσει το διάβασμα, τη μελέτη, τη μόρφωση ως δρόμο προς την ολοκλήρωση και την ανεξαρτησία.
Τα βιβλία της (που κυκλοφορούν στο σύνολό τους από τις εκδόσεις Πατάκη) έκρυβαν πάντα αυτοβιογραφικά στοιχεία. Μία από τις ηρωίδες alter ego της, η Ζωή, εμφανίζεται στα «Όταν ο ήλιος», «Στενά παπούτσια», «Κόκκινη κλωστή δεμένη», «Ε.Π.» (Ενωμένες Πάντα). Αυτό το τελευταίο βασίζεται στις αναμνήσεις από τα σχολικά χρόνια και τη φιλία της με την Αλκη Ζέη.
Δύο υπέροχες φίλες
Η Ζωρζ Σαρή γνωρίζει την καλύτερή της φίλη, Άλκη Ζέη, στο σχολείο. Τα δύο κορίτσια συνδέονται από την πρώτη στιγμή με μία δυνατή φιλία που θα διαρκέσει όλη τους τη ζωή. Ακολουθούν παράλληλες πορείες και γίνονται οι δύο πιο σημαντικές συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα. «Ξαφνικά στο σχολείο ήρθε ένα κορίτσι με μαλλιά αγορίστικα κουρεμένα και σγουρά, κάλτσες ως το γόνατο και παπούτσια με κορδόνια, αντρικά, που δεν φορούσαν τότε τα κορίτσια. Μιλούσε με το γαλλικό ρ και την έλεγαν Ζωρζ Σαρηβαξεβάνη. Στεκόταν δίπλα στον πίνακα και μας κοίταζε, νόμιζα αφ’ υψηλού και με υπεροψία. Αργότερα συνειδητοποίησα ότι είχε κι αυτή τρακ κι αυτός ήταν ο τρόπος της για να το αντιμετωπίσει. Την αντιπάθησα αμέσως. Αυτό βάσταξε δύο μέρες. Μετά κατάλαβα ότι είναι ένας πολύ ζεστός άνθρωπος και ξεκίνησε μία φιλία που κράτησε μία ζωή», θυμάται σε μια συνέντευξή της η Άλκη.
Η φιλία τους σφυρηλατείται από την Κατοχή και στη συνέχεια στην εξορία. Οι δύο γυναίκες μοιάζει να διαθέτουν τεράστια αποθέματα αισιοδοξίας, ελπίδας και αγάπης και τα μοιράζουν και στους γύρω τους. Στις δεκαετίες του ’80 και του ’90 οργώνουν τα σχολεία και μιλούν στους μαθητές για λογοτεχνία, αλλά και για το τεράστιο αγαθό της αληθινής φιλίας. Το σύμπαν που οι δυο τους έφτιαξαν για τους αναγνώστες τους είναι ένας κόσμος όπου τα παιδιά είναι πάντα μαχητές για το δίκαιο και το ωραίο, υπερασπιστές της αλήθειας, υπερασπιστές των αδυνάτων. Προλογίζοντας το βιβλίο της Ζωρζ Σαρή «Ε.Π.», η Άλκη Ζέη, με μια παιδικότητα που τη χαρακτήριζε ώς τα 96 της, γράφει μεταξύ άλλων:
Η φιλία τους σφυρηλατείται από την Κατοχή και στη συνέχεια στην εξορία. Οι δύο γυναίκες μοιάζει να διαθέτουν τεράστια αποθέματα αισιοδοξίας, ελπίδας και αγάπης και τα μοιράζουν και στους γύρω τους.
«(Γιωργάκη μου) Όλα τα φανταζόμουνα πως μπορούσες να γίνεις, ακόμα και… βασίλισσα, αφού όταν ήσουν μικρή σού άρεσαν οι βασιλιάδες (ευτυχώς, τους απαρνήθηκες γρήγορα). Μονάχα συγγραφέα δεν μπορούσα να σε φανταστώ. Έσπαγα το κεφάλι μου να βρω τι σ’ έκανε να γίνεις συγγραφέας, και δεν πίστευα, βέβαια, το παραμύθι που λες στα παιδιά: πως τάχατες το 1967, που ήρθε η Χούντα, οι ηθοποιοί στην αρχή της δικτατορίας αποφάσισαν να μην παίζουν στο θέατρο, κι εσύ, μην ξέροντας τι να κάνεις, από απελπισία άρχισες να γράφεις τις ιστορίες και τα παιγνίδια των παιδιών… Ενώ μου διάβαζες τις δακτυλογραφημένες σελίδες από το καινούριο σου βιβλίο, ξαφνικά κατάλαβα γιατί έγινες συγγραφέας. Θέλησες (όπως και στο βιβλίο) να πάμε ξανά χέρι με χέρι στο σχολείο. Όχι βέβαια σαν μαθήτριες πια».
Δείτε τα πάντα για τη Ζωρζ Σαρή και τα βιβλία της στο zorzsari.gr των εκδόσεων Πατάκη.
