Από την Σοφία Μανδηλαρά Φωτογράφος: Κέλλυ Φίλιου
Σχεδόν δύο ζωές, συγκεκριμένα 133 χρόνια, θα πρέπει να περιμένουν οι γυναίκες μέχρι να επιτευχθεί η ισότητα στην Ελληνική Αστυνομία. Παράλληλα, 54 χρόνια θα χρειαστούν για τον ίδιο στόχο στις Ένοπλες Δυνάμεις. Η εκτίμηση προέρχεται από τον δείκτη #SHEcurity ο οποίος καταγράφει την εκπροσώπηση του γυναικείου φύλου σε μια σειρά από τομείς που συνδέονται με τη διατήρηση της ειρήνης. Τα δεδομένα που καταλήγουν σε μια ετήσια έκθεση αναφοράς ανά χώρα συλλέγονται με τη συνεργασία του ΟΗΕ, του ΝΑΤΟ και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οπότε μικρά περιθώρια αμφισβήτησης χωρούν. «Η ειρήνη χρειάζεται τις γυναίκες, περισσότερο και γρήγορα», λέει ο ΟΗΕ. Ωστόσο, με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία, στην Αστυνομία οι γυναίκες αποτελούν μόνο το 14,2%, ενώ στις Ένοπλες Δυνάμεις το 16,8%. Η αξιωματικός της ΕΛΑΣ Σοφία Βαγενά και η επισμηνίας της Πολεμικής Αεροπορίας Κατερίνα Κιουρτσίδου ανήκουν σε αυτά τα ποσοστά, αλλά δεν σκοπεύουν να περιμένουν ούτε μία ημέρα.
Η αλλαγή έρχεται από τα μέσα
«Η ίδρυση της Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, στο πλαίσιο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ενώσεων Στρατιωτικών, συμπίπτει με την 8η Μαρτίου», λέει στο Marie Claire η Κατερίνα Κιουρτσίδου, η πρώτη γραμματέας Ισότητας, συνδικαλίστρια των Ενόπλων Δυνάμεων. Η Ομοσπονδία ξεκίνησε το 2017 και, όπως εξηγεί η Κατερίνα, ήταν από τις πρώτες γυναίκες που ενεπλάκησαν στη δράση της. Πλέον αριθμεί 42 πρωτοβάθμιες ενώσεις με περίπου 15.000 μέλη. «Εξαρχής επισκεπτόμασταν χώρους εργασίας, κάναμε ημερίδες και είχαμε συναντήσεις με γυναίκες και άνδρες στρατιωτικούς σε όλη την Ελλάδα. Έτσι έγινα αποδέκτης παραπόνων και καταγγελιών αναφορικά με σεξιστικές συμπεριφορές, παρενοχλήσεις και άλλα δυσάρεστα. Προέκυψε λοιπόν η ανάγκη της γραμματείας και χάρη στα σωστά αντανακλαστικά του προέδρου, αλλά και από την ευαισθησία που έδειξα, προχωρήσαμε», σημειώνει η ίδια. Πέρυσι η Κατερίνα ήταν η κινητήριος δύναμη για την πρώτη ημερίδα που έγινε ποτέ στις Ενοπλες Δυνάμεις σχετικά με την έμφυλη βία. Σε αυτή παρουσιάστηκαν ευρήματα από τους στρατούς ξένων κρατών, αφού δεν πρόκειται για ελληνικό… προνόμιο και τρεις συγκλονιστικές μαρτυρίες θυμάτων. Οι άνθρωποι αυτοί, κυριολεκτικά για πρώτη φορά, είχαν φωνή, στήριξη, ελπίδα.
«Εξαρχής επισκεπτόμασταν χώρους εργασίας, κάναμε ημερίδες και είχαμε συναντήσεις με γυναίκες και άνδρες στρατιωτικούς σε όλη την Ελλάδα. Έτσι έγινα αποδέκτης παραπόνων και καταγγελιών αναφορικά με σεξιστικές συμπεριφορές, παρενοχλήσεις και άλλα δυσάρεστα».
«Η 8η Μαρτίου δεν μπορεί να μένει στο συμβολισμό», τονίζει η πρόεδρος της Επιτροπής Ισότητας και Δικαιωμάτων της ΠΟΑΣΥ, της μεγαλύτερης ομοσπονδίας αστυνομικών της χώρας, Σοφία Βαγενά. «Η 8η Μαρτίου είναι ημέρα μνήμης για τα θύματα ενός ακήρυχτου πολέμου που πληγώνει την κοινωνία μας, για όλες όσες δολοφονήθηκαν από το όπλο της πατριαρχίας. Αποτελεί ένα σημείο αναφοράς και σκέψης για το ρόλο της γυναίκας διαχρονικά ως κόρης, μαθήτριας, φοιτήτριας, εργαζομένης, συζύγου, μητέρας, ως ύπαρξης γενικότερα και ως πολιτικού όντος με ανάγκες και δικαιώματα», τονίζει η Σοφία. Οι λέξεις της είναι σκληρές, υπενθυμίζει τα εγκλήματα της διακίνησης, εμπορίας και εκμετάλλευσης γυναικών, τα συνδέει με κοινωνικά φαινόμενα γύρω από τις προκαταλήψεις. «Εάν υπάρχει ένα μήνυμα που πρέπει να μείνει είναι ότι τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι δικαιώματα και των γυναικών και τα δικαιώματα των γυναικών είναι εξίσου ανθρώπινα δικαιώματα», λέει η Σοφία, γνωρίζοντας καλά από την εμπειρία της απέναντι στο έγκλημα, ότι η φράση της δεν είναι αυτονόητη.
Η κοινωνία εισπράττει την εσωτερική πρόοδο
Η Σοφία πρωτοστάτησε στη δημιουργία των Γραφείων Ενδοοικογενειακής Βίας, ήδη από το 2018 όταν ξεκίνησε η σκέψη για τη θεσμοθέτησή τους. «Η Αστυνομία ξεκίνησε τη στελέχωση των Γραφείων, όμως θεωρώ ότι έχουμε πολλή δουλειά ακόμη προκειμένου να φτάσουμε στο επιθυμητό αποτέλεσμα. Γι’ αυτό προτρέπουμε τους πολίτες, που είναι θύματα, να έρθουν να μας μιλήσουν και από την πλευρά μας θα κάνουμε ό,τι είναι δυνατόν για να βρουν την απαιτούμενη βοήθεια και προστασία. Αλλά και οι πολίτες μάρτυρες τέτοιων καταστάσεων, ας μη διστάσουν να τις αναφέρουν, ακόμα και ανώνυμα», επισημαίνει η ίδια.
Γνωρίζει, ωστόσο, ότι αρκετές φορές αντίστοιχα περιστατικά δεν έχουν αντιμετωπιστεί όπως πρέπει, δεν το αρνείται. «Κατανοώ απόλυτα πώς μπορεί να αισθάνεται μια γυναίκα που θέλει να καταγγείλει και ενδεχομένως διστάζει. Φοβάται τον ενδεχόμενο στιγματισμό, τη δευτερογενή θυματοποίηση και νιώθει ντροπή, ενοχή, την αίσθηση ότι είναι υπεύθυνη για τη βία που έχει υποστεί, ίσως έχει χαμηλή αυτοεκτίμηση ή ακόμη και έλλειψη ρεαλιστικών επιλογών», λέει και προσθέτει «γι’ αυτό επέμεινα τόσο για τη δημιουργία μιας αυτοτελούς υπηρεσίας που να ασχολείται μόνο με τα ζητήματα ενδοοικογενειακής βίας στην Ελληνική Αστυνομία». Στις αιτίες των ανεπαρκειών που κοστίζουν ζωές, η Επιτροπή Ισότητας της ΠΟΑΣΥ εντόπισε την «ελλιπή γνώση και ανεπαρκή ενημέρωση από την πλειοψηφία των αξιωματικών υπηρεσίας των Αστυνομικών Τμημάτων» αλλά και τον «αυξανόμενο φόρτο εργασίας» που δεν αφήνει τα περιθώρια χρόνου που απαιτούνται σε τόσο τραυματικές καταστάσεις. «Άλλοτε, διαπιστώσαμε καλή πρόθεση και καλή εκπαίδευση των συνάδελφων μας που, δυστυχώς, λόγω των πολλαπλών καθηκόντων τους, δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στο δύσκολο αυτό ρόλο της σωστής προσέγγισης με την επιζήσασα», τονίζει. Υπάρχει, όμως, ακόμα μια τρομακτική παράμετρος. Οι ίδιες οι γυναίκες που φτάνουν τελικά στην Αστυνομία έχουν πολύ συχνά «άγνοια σχετικά με την προστασία των ιδίων και των ανήλικων τέκνων τους, αμέσως μετά την υποβολή μήνυσης» και ενώ το κράτος παρέχει, μέσω φορέων, νομικές συμβουλές, δεν παρέχει νομική εκπροσώπηση. «Πρέπει να χτίσουμε ένα κοινωνικό κράτος που να δημιουργήσει ένα πέπλο προστασίας με απλά βήματα: δημιουργία γραφείων ενδοοικογενειακής βίας σε κάθε αστυνομική διεύθυνση νομού, άμεση και δωρεάν νομική υποστήριξη, άμεση εύρεση κατοικίας (εκτός αν υπάρχει κοινή οικογενειακή εστία με τον θύτη, οπότε θα πρέπει να γίνεται άμεση εφαρμογή του άρθρου 52 της Σύμβασης της Κωνσταντινούπολης για απομάκρυνση του θύτη), καθώς και στήριξη για την εύρεση εργασίας από το θύμα, αμέσως μετά την καταγγελία για ενδοοικογενειακή βία. Η Αστυνομία πρέπει να επενδύσει πολλά στον τομέα της πρόληψης. Σε αυτή την προσπάθεια η Αστυνομία δεν μπορεί να είναι μόνη της, αλλά να υπάρξει μια αλυσίδα πρόληψης των εγκλημάτων βίας από όλη την κοινωνία. Δεν μπορεί λοιπόν να απουσιάζει ο Δήμος, το ΕΚΚΑ, οι δομές φιλοξενίας, η Δικαιοσύνη και το σχολείο», εξηγεί η Σοφία.
Οι ίδιες οι γυναίκες που φτάνουν τελικά στην Αστυνομία έχουν πολύ συχνά «άγνοια σχετικά με την προστασία των ιδίων και των ανήλικων τέκνων τους, αμέσως μετά την υποβολή μήνυσης» και ενώ το κράτος παρέχει, μέσω φορέων, νομικές συμβουλές, δεν παρέχει νομική εκπροσώπηση.
Αντίστοιχα, η Κατερίνα διαπιστώνει ένα μπρος-πίσω στις Ένοπλες Δυνάμεις. Κυρίως με τη δική της επιμονή, υπομονή και σκληρή δουλειά ενσωματώθηκαν για πρώτη φορά προτάσεις στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων αναφορικά με το υπουργείο Εθνικής Άμυνας. «Έχει υπάρξει πρόοδος. Αναμένουμε την υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης. Επίσης, έχουν γίνει κάποιες ενημερωτικές ημερίδες για το στρατιωτικό προσωπικό. Υπάρχει, όμως, δρόμος μπροστά μας για την πραγματοποίηση εκπαιδεύσεων, για τη δημιουργία αυτόνομου γραφείου σεξουαλικής παρενόχλησης κ.ά. Το σημαντικότερο για εμένα είναι ότι φέραμε τα θέματα ισότητας των Ενόπλων Δυνάμεων στο δημόσιο διάλογο με την ίδρυση της Γραμματείας μας και φυσικά εκπροσωπείται η φωνή των γυναικών στρατιωτικών. Δηλαδή, πετύχαμε την ορατότητα και την ευαισθητοποίηση. Επίσης, στην καθημερινότητα, ενημερώνουμε και κατευθύνουμε γυναίκες αλλά και άνδρες στρατιωτικούς που βιώνουν παρενοχλητικές ή παραβιαστικές συμπεριφορές. Γι’ αυτούς τους ανθρώπους αξίζουν όλοι οι κόποι μας», σχολιάζει η Κατερίνα.
«Βλέποντας τα κενά που υπάρχουν στα στρατιωτικά νοσοκομεία, θεωρώ αναγκαία τη δημιουργία πρωτοκόλλου αντιμετώπισης περιστατικών έμφυλης βίας στο Τμήμα των Επειγόντων. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να εκπαιδευτούν στην ανίχνευση και στη διαχείριση τέτοιων καταστάσεων και φυσικά είναι απαραίτητη, έστω σε ανώνυμο-στατιστικό επίπεδο, η καταγραφή τους»
Η Γραμματεία Ισότητας της ΠΟΜΕΝΣ είχε μια πολύ μεγάλη επιτυχία αφού κλήθηκε από την ομάδα εμπειρογνωμόνων του Συμβουλίου της Ευρώπης, GREVIO, για να υποβάλει στοιχεία σχετικά με την ισότητα των φύλων στην Ελλάδα, ειδικά στον τομέα δράσης της. Επιπλέον, εκ της θέσεώς της στην Πολεμική Αεροπορία, η Κατερίνα έχει διαπιστώσει κάποιες πρακτικές που κυριολεκτικά μπορούν να σώσουν ζωές. «Βλέποντας τα κενά που υπάρχουν στα στρατιωτικά νοσοκομεία, θεωρώ αναγκαία τη δημιουργία πρωτοκόλλου αντιμετώπισης περιστατικών έμφυλης βίας στο Τμήμα των Επειγόντων. Οι επαγγελματίες υγείας θα πρέπει να εκπαιδευτούν στην ανίχνευση και στη διαχείριση τέτοιων καταστάσεων και φυσικά είναι απαραίτητη, έστω σε ανώνυμο-στατιστικό επίπεδο, η καταγραφή τους. Οι προτάσεις αυτές είναι εφαρμόσιμες και στα πολιτικά νοσοκομεία και θα μπορούσαν να αλλάξουν πολλά από την επόμενη μέρα της εφαρμογής τους», υπογραμμίζει η Κατερίνα, η οποία αυτή την περίοδο βρίσκεται σε αναζήτηση συνεργειών για να προχωρήσει η ιδέα της, εντός και εκτός Εθνικής Άμυνας.
Με συμμάχους τους άνδρες
Αμφότερες, η Κατερίνα και η Σοφία έχουν πληρώσει υψηλό τίμημα τη δράση τους και γνωρίζουν ότι δεν υπάρχει εξέλιξη χωρίς τη συμμαχία των ανδρών. «Σεξισμός υπάρχει παντού, σε όλους τους εργασιακούς χώρους, έτσι και στις Ένοπλες Δυνάμεις», αναφέρει η επισμηνίας. «Η ενασχόλησή μου με τη θεσμική εκπροσώπηση με υποχρεώνει να διαθέτω σε αυτή πολύ προσωπικό χρόνο. Με έφερε αντιμέτωπη με στερεοτυπικές αντιλήψεις, λεκτική και ψυχολογική βία. Δέχθηκα μηνύσεις, αγωγή, συνδικαλιστική δίωξη και αποστέρηση των δικαιωμάτων μου, σε αντίθεση με τους συναδέλφους μου άνδρες συνδικαλιστές, οι οποίοι δεν έχουν υποστεί καμία διάκριση. Έχω βιώσει και τη γυάλινη οροφή και το κολλώδες πάτωμα. Τα αυτονόητα για τους άνδρες για εμένα δεν ήταν και δεν είναι δεδομένα, διότι πρέπει να καταβάλω προσπάθεια για να τα αποκτήσω! Κοινώς, δεν μου χαρίστηκε τίποτα. Νομικά έχουμε ίσες ευκαιρίες. Παρ’ όλα αυτά, όταν οι γυναίκες καλούνται στο τραπέζι των αποφάσεων υποεκπροσωπούνται. Ωστόσο, μάχη χαμένη είναι αυτή που δεν δόθηκε. Είναι η ώρα να δώσουμε κι εμείς τις δικές μας» υπογραμμίζει η Κατερίνα, προσθέτοντας ότι «για να επιτευχθεί η ισότητα δεν θέλουμε τους άνδρες συναδέλφους μας απέναντί μας αλλά συνοδοιπόρους μας».
«Έχω βιώσει και τη γυάλινη οροφή και το κολλώδες πάτωμα. Τα αυτονόητα για τους άνδρες για εμένα δεν ήταν και δεν είναι δεδομένα, διότι πρέπει να καταβάλω προσπάθεια για να τα αποκτήσω! Κοινώς, δεν μου χαρίστηκε τίποτα».
Η Σοφία συνηγορεί. «Κατά την άποψή μου, δεν νοείται να υπάρχουν στρατόπεδα ανδρών και γυναικών σε αυτό το εγχείρημα. Υπάρχει ένα κοινό στρατόπεδο για όλους και για όλες. Καταλύτης στην προσπάθεια αυτή είναι η παιδεία, η αλλαγή νοοτροπιών μέσα στην οικογένεια και στις σχέσεις παραγωγής». Και εκείνη νιώθει ότι χρειάζεται να αποδεικνύει την αξία της. «Το να είσαι γυναίκα αστυνομικός αποτελεί μια επιλογή που συνεπάγεται αρκετές ευθύνες, θυσίες και καθήκοντα. Χρειάζεται δυνατή θέληση, πειθαρχία και ικανότητα αφοσίωσης. Φυσικά, στο δρόμο σου συνειδητοποιείς πως υπάρχουν δυσκολίες που δεν είχες λάβει υπόψη ή που δεν είχες φανταστεί και που δεν εξαρτώνται από εσένα. Μην ξεχνάμε ότι ως γυναίκα εργαζόμενη σε έναν χώρο όπου το μεγαλύτερο ποσοστό είναι άνδρες πρέπει συνεχώς να αγωνίζεσαι να αποδεικνύεις πως τα καταφέρνεις εξίσου καλά με τους συναδέλφους σου ενώ θα έπρεπε εξαρχής να αισθάνεσαι ότι απλώς συμπληρώνουν ο ένας την άλλη και αντίστροφα».
«Μην ξεχνάμε ότι ως γυναίκα εργαζόμενη σε έναν χώρο όπου το μεγαλύτερο ποσοστό είναι άνδρες πρέπει συνεχώς να αγωνίζεσαι να αποδεικνύεις πως τα καταφέρνεις εξίσου καλά με τους συναδέλφους σου ενώ θα έπρεπε εξαρχής να αισθάνεσαι ότι απλώς συμπληρώνουν ο ένας την άλλη και αντίστροφα»
Όμως και οι δύο είναι αισιόδοξες. Όπως σχολιάζει με ένα πλατύ χαμόγελο η Κατερίνα Κιουρτσίδου, «παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουμε, δεν πρέπει να το βάζουμε κάτω, αλλά να πεισμώνουμε ακόμη περισσότερο αναζητώντας αλλαγές και λύσεις. Η ιστορία έχει δείξει ότι οι αλλαγές έρχονται από τη θεσμική εκπροσώπηση, γι’ αυτό καλώ τις γυναίκες και άνδρες στρατιωτικούς να εγγραφούν στις πρωτοβάθμιες ενώσεις της ΠΟΜΕΝΣ». Η Σοφία Βαγενά στέλνει το δικό της κάλεσμα: «Η μεγαλύτερη δυσκολία μου ήταν να πείσω τους συναδέλφους μου, συμπεριλαμβανομένων των γυναικών, ότι αξίζει να προσπαθήσουμε. Αυτό ήταν και είναι μια δύσκολη διαδικασία και χρειάζεται επιμονή, υπομονή και πίστη. Ας αναλογιστεί η καθεμία από εμάς την κατάσταση ως έχει, την κατάσταση που βιώνει η ίδια σε όλους τους ρόλους που καλείται να εκπληρώσει και ας αποφασίσει πρώτα απ’ όλα τη δική της προσωπική αλλαγή!».
