Θα περίμενε κανείς πως ένα θεατρικό έργο που γράφτηκε το 1947 με αφορμή ένα έγκλημα που έγινε το 1933 δεν θα είχε πολλά να πει σήμερα. Κι όμως «Οι Δούλες», το μονόπρακτο θεατρικό δράμα του Γάλλου λογοτέχνη, Ζαν Ζενέ, που ανεβαίνει από Τετάρτη μέχρι και Κυριακή στο Θέατρο Αποθήκη, μπορεί να μας διδάξει πολλά τόσο για τον εαυτό μας όσο και για τις ανθρώπινες σχέσεις.
Δύο αδερφές, η Κλαιρ και η Σολάνζ, ενδύονται εναλλάξ σε «Κυρία» και παίζουν το παιχνίδι της κυρίας και της δούλας, όταν η πρώτη απουσιάζει. Στόχος τους είναι να σκοτώσουν την κυρία. Η ένταση μεταξύ τους ανεβαίνει, τα λάθη είναι πολλά και εκείνο που στην αρχή φάνταζε αστείο ή ακατόρθωτο φτάνει πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Τι γίνεται όταν ο διακαής πόθος τους βρίσκεται ένα βήμα πριν από την πραγματοποίηση; Πόσο δυνατοί είμαστε, τελικά, οι άνθρωποι, όταν αυτό που θέλουμε ξεπερνά το αποδεκτό και τα όρια και πόσο εύκολο είναι να δεχτούμε εντολές από τους άλλους;
Το παιχνίδι εξουσίας και εξουσιαζόμενου είναι έντονο στο έργο, μαζί με την ταξική πάλη, τον ερωτισμό και την εξάρτηση. Σε συνδυασμό με την αριστοτεχνική χρήσης της γλώσσας που κυριαρχεί στο κείμενο, τις γρήγορες εναλλαγές των ρόλων, το λιτό μα εύστοχο σκηνικό και τα έξυπνα σκηνοθετικά τρικ του Γιώργου Σκεύα, δημιουργείται ένα εκρηκτικό κλίμα αγωνίας και σασπένς, το οποίο εμπερικλείει το όνειρο και την πραγματικοτητα, καθώς και τις μεγάλες αντιθέσεις των διαπροσωπικών σχέσεων: αποδοχή και άρνηση, υποταγή και επιθυμία, λαχτάρα για ελευθερία, αλλά και αυτοτιμωρία.
Η Αμαλία Καβάλη, η οποία υποδύεται την Κλαιρ, μας μίλησε τόσο για το επίκαιρο του έργου, τις αντιθέσεις που κυριαρχούν και τα βαθιά μηνύματά του, με τα οποία εύκολα μπορούμε να ταυτιστούμε, αλλά και τις πρωτοβουλίες που έχει ξεκινήσει για την προώθηση ισότητας των φύλων.
Δούλες: Μιλήστε μας λίγο για το έργο στο οποίο συμμετέχετε. Γιατί αποφασίσατε να πείτε το «ναι» και για ποιον λόγο να έρθει κάποιος στο θέατρο για να δει τη δική σας εκδοχή;
Πρώτα από όλα να το δει για την Αλεξάνδρα και την Αγγελική (σ.σ. αναφέρεται στις συμπρωταγωνίστριές της, Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου και Αγγελική Παπαθεμελή). Είναι και οι δύο θωρηκτά υποκριτικής και αν είσαι λίγο διαθέσιμος -έστω και από αφηρημάδα-, θα σε αγγίξουν στη μέση της καρδιάς σου. Οι Δούλες είναι ένα έργο ξεχωριστό, δε μοιάζει με κανένα άλλο στον τρόπο που χρησιμοποιείται ο λόγος και εξελίσσεται η δράση. Νομίζω πως και μόνο για αυτή τη μοναδικότητα του, ο καθένας μας πρέπει να το δει τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του. Στη συγκεκριμένη παράσταση ο σκηνοθέτης μας, Γιώργος Σκεύας, προσπάθησε να συνομιλήσει με τον πυρήνα του έργου και νομίζω πως αυτή η συμπύκνωση, χωρίς εντυπωσιασμούς και φλυαρίες αναδεικνύει την ομορφιά του.
Η γλώσσα του έργου είναι ιδιαίτερη, ίσως ποιητική, μα και σκληρή. Πόσο εύκολη ήταν για εσάς η ανάλυση του έργου, αλλά και η μετάδοση του μηνύματος που μεταφέρει;
Το έργο αυτό αντιτάσσεται στο ρεαλισμό. Ήδη από τη βάση του, οι δύο αδερφές μπαίνουν σε ένα αέναο παιχνίδι ρόλων και η πραγματικότητα με τη φαντασία μπερδεύονται συνεχώς. Έτσι, όταν κάναμε ανάλυση συχνά δεν ήμουν βέβαιη αν κάποιο κομμάτι του το είχα όντως διαβάσει ή το είχα ονειρευτεί. Τώρα σε σχέση με τη μετάδοση του μηνύματος στο θεατή, οι δούλες ζητάνε από το θεατή να είναι σε εγρήγορση, είναι μέρος των κανόνων του παιχνιδιού που έθεσε ο Ζενέ.
Βρίσκετε κοινά σημεία με την ηρωίδα που υποδύεστε, την Κλαιρ;
Σε κλασικά έργα, όπως αυτό, μπορεί ο καθένας μας να δει τον εαυτό του, επειδή έχουν ως βασικό υλικό πυρηνικά συστατικά της ανθρώπινης φύσης. Για παράδειγμα, οι δύο αδερφές φοράνε τα ρούχα και παίζουν την Κυρία, δεν είναι άραγε αυτό το παλαιότερο παιχνίδι όλων των εποχών; Όλες μας κάποτε δε φορέσαμε στα κρυφά τα ρούχα της μητέρας μας και κάναμε “τη μεγάλη”; Πιο σοβαρά, οι δύο αδερφές είναι εγκλωβισμένες σε μια ζωή χωρίς διέξοδο και χωρίς προσωπική ταυτότητα πέραν αυτής της “αδελφής” ή της “υπηρέτριας”. Ο καθένας από εμάς δεν έχει αισθανθεί κάποια στιγμή εγκλωβισμένος σε μια συνθήκη ή σε ένα “ρόλο”; Αυτές οι πτυχές της ζωής είναι απολύτως αναπόδραστες για όλους μας ακόμα και για τους πιο τυχερούς. Άλλωστε τι άλλο κάνει το θέατρο από το να μας μιλά για την κοινή μας μοίρα;
Οι δύο αδερφές κατηγορούν η μία την άλλη για την αποτυχία του σχεδίου τους. Θεωρείτε ότι η ευθυνοφοβία είναι ίδιον του ανθρώπινου είδους;
Η ευθυνοφοβία έχει να κάνει με μια άρνηση ενηλικίωσης και ίσως μια επιθυμία ναρκισσιστικής τελειότητας. Όταν είμαι κύριος του εαυτού μου, όταν έχω εγώ την ευθύνη μου και όχι ο φροντιστής, ο γονέας μου, το κράτος, ο καιρός κ.α. τότε έχω τη δυνατότητα να αναλάβω την ευθύνη της ζωής μου, να τη ζήσω όσο καλύτερα μπορώ στις συνθήκες που είμαι (κοινωνικές, οικονομικές κλπ), να παραδεχτώ τα λάθη μου και όσα μπορώ να τα διορθώσω. Ταυτόχρονα, η ίδια αυτή ευθύνη είναι τρομερά τρομακτική, οπότε λογικό είναι συχνά-πυκνά να την πετάμε στον απέναντι.
Μπορεί ο άνθρωπος τελικά να αλλάξει τη μοίρα του; Κι αν ναι, είναι ο τρόπος που έχουν αποφασίσει οι δύο αδερφές, η μοναδική λύση;
Οι δύο αδερφές επιλέγουν να εγκληματίσουν μα αυτό δεν αποτελεί λύση. Τώρα, αν η μοίρα είναι το σπίτι στο οποίο γεννιέσαι, η οικονομική κατάσταση και η ταξική σου θέση, όχι αυτά δεν αλλάζουν εύκολα. Η δωρεάν εκπαίδευση έχει βοηθήσει στο να μπορεί κανείς να υπερβεί έναν προδιαγεγραμμένο ταξικό ρόλο, αλλά δεν μπορεί να άρει όλα τα άλλα εμπόδια που θα συναντήσει στο διάβα του. Η ζωή των Αντετοκούμπο, για παράδειγμα, έγινε υλικό για ταινία της Disney γιατί δεν αποτελεί καθημερινή ιστορία των παιδιών στις γειτονιές της Κυψέλης.
Το έργο βασίστηκε σε μια αληθινή ιστορία, με τις πρωταγωνίστριες τελικά να πετυχαίνουν τον σκοπό τους. Πιστεύετε θα μπορούσε το τέλος του έργου να είναι διαφορετικό; Ποιο θα ήταν το ιδανικό για εσάς;
Ναι, πήρε αφορμή από την ιστορία των αδελφών Παπέν, που ήταν εσωτερικές υπηρέτριες και δολοφόνησαν με ιδιαίτερα ειδεχθή τρόπο την αφεντικίνα τους και την κόρη της. Στο έργο του Ζενέ η προσχεδιασμένη δολοφονία της κυρίας αποτυγχάνει. Νομίζω πως στην εκδοχή του έργου που παίζεται συχνότερα στην Αγγλία το τέλος είναι διαφορετικό, αλλά εμένα αυτό εδώ μου αρέσει. Δε θα σας πω ποιο είναι… για να ρθείτε να το δείτε.
Πρόσφατα σας είδαμε σε μια φωτογραφία με αφορμή την έναρξη της δίκης της 20χρονης κοπέλας που είχε πέσει θύμα trafficking στην Ηλιούπολη. Είχατε, επίσης, πάρει μέρος σε καμπάνιες ενημέρωσης κατά της έμφυλης βίας. Έχουν γίνει ουσιαστικά βήματα προς την καταπολέμηση της έμφυλης βίας και της κακοποίησης των γυναικών; Υπάρχει κάτι που εσείς θεωρείτε θα έπρεπε να έχει ήδη γίνει ώστε να βελτιωθεί η θέση της γυναίκας στην κοινωνία;
Η Ελλάδα κρατάει σταθερά την τελευταία θέση στον δείκτη ισότητας των φύλων για την ευρωπαϊκή ένωση από το 2013 μέχρι σήμερα. Άρα όχι μόνο υπάρχουν πράγματα που πρέπει να γίνουν αλλά είναι και υψίστης σημασίας για την επιβίωση και την ευζωία των γυναικών στη χώρα μας. Ας αρχίσουμε από την σοβαρή αντιμετώπιση των έμφυλων εγκλημάτων από την αστυνομία, από το να μην ανεχόμαστε το μισογυνισμό ως υπερασπιστική γραμμή στα δικαστήρια αυτών των εγκλημάτων, αλλά να παρεμβαίνει πρόεδρος και δικηγορικός σύλλογος, και στο να γίνουμε εμείς οι ίδιοι πιο ευαίσθητοι στο να αναγνωρίζουμε μισογυνιστικές ιδέες και συμπεριφορές που κουβαλάμε.
Μετά το ξέσπασμα του ελληνικού #metoo πιστεύετε ότι είναι το ελληνικό θέατρο ένας πιο ασφαλής χώρος;
Οι άνθρωποι του θεάτρου, επειδή η δουλειά τους έχει στη φύση της το στοιχείο της απεύθυνσης σε ένα κοινωνικό υποσύνολο (το εκάστοτε κοινό), παίρνουν συχνά πρώτοι θέση σε κοινωνικά θέματα. Το θέμα όμως είναι σε τι κατάσταση βρίσκεται η κοινωνία.
Δεν είναι το θέατρο ένας κλειστός τόπος όπου ανθούν ο σεξισμός και οι συμπεριφορές εκφοβισμού και οι υπόλοιποι θα γυρίσουμε πλευρό στο κρεβάτι και θα κοιμηθούμε ήσυχοι. Απλώς άτομα από τον χώρο του θεάτρου (και του αθλητισμού) προχώρησαν σε καταγγελίες που πήραν δημοσιότητα και από άλλους χώρους δεν προχώρησαν.
Μετά το #metoo ναι, ίσως ο φόβος να φυλάει τα έρημα. Ίσως άτομα που προχωρούσαν σε παρενοχλήσεις και άλλες κακοποιητικές συμπεριφορές να έχουν σταματήσει, γιατί η ενδεχόμενη τιμωρία δρα αποτρεπτικά. Σημείο ωριμότητας όμως θα είναι να εκλείψουν αυτές οι συμπεριφορές όχι από φόβο αλλά από επιλογή.
Είστε μέλος της WOM.A: Ποιος ο στόχος αυτής της πρωτοβουλίας και τι μπορεί να γίνει ώστε οι γυναίκες να είναι πιο ορατές στον χώρο της τέχνης;
Οι WOM.A (women in arts) είμαστε μια πρωτοβουλία γυναικών που εργαζόμαστε σε επαγγέλματα τέχνης. Βρεθήκαμε μεταξύ μας συζητώντας για τις διακρίσεις που είχαμε υποστεί στην εργασία μας λόγω φύλου, όμως γρήγορα ανακαλύψαμε πως ακριβώς το επάγγελμα μας μπορεί να βοηθήσει.
Όλοι μας μεγαλώσαμε βλέποντας στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στο θέατρο να αναπαράγονται τοξικά πρότυπα. Για παράδειγμα, μπορεί να βλέπαμε έναν άντρα να δέρνει μια γυναίκα και οι παρευρισκόμενοι αντί να κινηθούν προς βοήθεια να λουφάζουν, λέγοντας μάλιστα “αυτά είναι ανάμεσα στο ζευγάρι/έτσι μωρέ είναι αυτός/κάτι θα του έκανε κι αυτή/ήξερε όταν τον παντρεύτηκε κ.α.”.
Βλέπαμε επίσης συχνά γυναίκες να δέχονται προβληματικές συμπεριφορές και να ρομαντικοποιείται η συμπεριφορά, ας πούμε να νουθετείται από κάποιον όταν παραπονιόταν ότι “δεν είναι οτι σε απομονώνει, δεν μπορεί να σε μοιράζεται, σε αγαπάει”. Δε βλέπαμε συχνά γυναίκες σε ηγετικές θέσεις και αν τις βλέπαμε ήταν στρυφνές. Δε βλέπαμε γυναίκες σε τεχνολογικά επαγγέλματα και η σεξουαλικοποίηση ανήλικων κοριτσιών ήταν κοινός τόπος. Αυτά τα πρότυπα καθόρισαν τη συμπεριφορά μας.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Ναι, η τέχνη αντικατοπτρίζει την κοινωνία, αλλά συχνά την εκπαιδεύει, κιόλας. Μια πρόσφατη έρευνα έδειξε πως η επιλογή γυναίκας ηθοποιού για τον ρόλο της ιατρού ντετέκτιβ Dana Scully στα Xfiles (1993-2002) είχε όντως σημαντική επίδραση σε γυναίκες που επέλεξαν αργότερα να ακολουθήσουν τεχνολογικά επαγγελματα (STEM). Αυτή η επιδραση ήταν μάλιστα τόσο καθοριστική που ονομάστηκε “Scully effect”. Άρα όταν βλέπουμε έναν χαρακτήρα στο γυαλί αυτός μπορεί να επηρρεάσει τι επάγγελμα θα επιλέξουμε. Γιατί λοιπόν να μην υποθέσουμε πως θα μπορέσει να επηρρεάσει και τη συμπεριφορά μας πρός μια πιο ισότιμη και λιγότερο επικύνδινη κοινωνία για τις γυναίκες; Είμαστε σχεδόν 10 χρόνια στην τελευταία θέση στον δείκτη ισότητας, έχουμε δρόμο να διανύσουμε.
Ως WOM.A έχουμε στόχο να αναδείξουμε καλλιτέχνιδες και να δημιουργήσουμε έργα τέχνης τα οποία να προωθούν την ισότητα των φύλων, να απεικονίζουν τις γυναίκες με μη στερεοτυπικό και βλαβερό τρόπο, να δώσουν ορατότητα σε γυναίκες άνω των 50 ετών και να προωθήσουν αντρικά πρότυπα που να μην υπακούν στους κανόνες της τοξικής αρρενωπότητας. Πρώτος σταθμός μας είναι η δημιουργία ενός καλλιτεχνικού φεστιβάλ που θα αποτελέσει μήτρα για τη δημιουργία και την προώθηση τέτοιων έργων. Θα διεξαχθεί στις 5,6 και 7 Μαΐου του 2023.
Είστε επίσης δημιουργός της σελίδας x.art.es. Ποια ήταν η έμπνευση πίσω από αυτή και τι ευελπιστείτε να πετύχετε;
Για ένα διάστημα έμεινα στο Λονδίνο και στο Κέιμπριτζ. Περπατούσα συχνά άσκοπα εντελώς και έβρισκα μπροστά μου σήματα της British heritage blue plaques που μου έλεγαν πως κάποτε ο τάδε καλλιτέχνης έμενε εδώ ή έγραψε κάποιο γνωστό βιβλίο σε αυτή την πάμπ. Χωρίς καν να το καταλάβω έκανα τελικά διαδρομές στην καλλιτεχνική ιστορία των πόλεων αυτών. Όσοι μένουμε στην Αθήνα περπατάμε σε μια πόλη γεμάτη ξεχασμένη ιστορία που ενώ είναι μπροστά στα μάτια μας δεν τη βλέπουμε γιατί δεν έχουμε τις αντίστοιχες πλακέτες να μας δίνουν πληροφορίες. Μέσα στην καραντίνα λοιπόν ξεκίνησα φτιάχνω κάπως διαδικτυακά αυτές τις πλακέτες.
Πρίν βγω να περπατήσω χάραζα διαδρομές εντοπίζοντας σπίτια καλλιτεχνών στο κέντρο της Αθήνας και τις μοιραζόμουν στο Instagram για όποιον ήθελε επίσης να γνωρίσει την καλλιτεχνική ιστορία της πόλης περπατώντας. Ήταν άλλωστε η εποχή που όλοι περπατάγαμε με πάθος γιατι μας έτρωγαν οι 4 τοιχοι του σπιτιού μας και ο κόβιντ 19. Το πρότζεκτ είχε αρκετή ανταπόκρισή και έτσι έφτιαξα έναν λογαριασμό αποκλειστικά για αυτό, που έχει ιδιαίτερα πιστούς και ενεργούς στην έρευνα ακολούθους. Επόμενο βήμα είναι η δημιουργία μιας εφαρμογής αυτοξενάγησης και γίνονται τώρα τα βήματα για τη χρηματοδότηση της.
Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.
Μέχρι και την περασμένη σεζόν συμμετείχατε σε μία σειρά-σταθμό για την ελληνική τηλεόραση. Τι σας άφησε η συμμετοχή στις Άγριες Μέλισσες;
Ήταν ένα υπέροχο ταξίδι που μου έμαθε πολλά πράγματα, στη διάρκεια του γνώρισα αξιοσημείωτους ανθρώπους και κάποιοι από αυτούς με το παράδειγμα τους με έκαναν λίγο καλύτερο άνθρωπο. Τι περισσότερο μπορεί να ζητήσει κανείς;
Info:
Δούλες, του Ζαν Ζενέ
Σκηνοθεσία: Γιώργος Σκεύας
Παίζουν οι ηθοποιοί (αλφαβητικά):
- Αμαλία Καβάλη (Κλαιρ)
- Αγγελική Παπαθεμελή (Σολάνζ)
- Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου (Κυρία)
Παραστάσεις: Τετάρτη 20:00, Πέμπτη & Παρασκευή 21:00, Σάββατο 21:00, Κυριακή 18:00.
Θέατρο Αποθήκη
Σαρρή 40, Ψυρρή
Τηλέφωνο : 210-3253153
