Το ωραιότερο ραντεβού του 2022 άργησε 9 μήνες. Ας είναι, όλα δείχνουν ότι αξίζει την αναμονή. Ο Ελληνογάλλος σκηνοθέτης Ρομέν Γαβράς, γιος του σπουδαίου Κώστα Γαβρά, συνυπογράφει με τον μουσικοσυνθέτη Surkin το Gener8ion, ένα οπτικοακουστικό ταξίδι στο 2034 που θα δούμε σε παγκόσμια πρεμιέρα στην Αθήνα. Το project αποτελείται από τρεις εγκαταστάσεις-προβολές, το «Neo Surf» με σημείο αναφοράς την Αθήνα, το «Agartha», που έχει γυριστεί στο Ουαϊόμινγκ των ΗΠΑ και το συνδεδεμένο με τη Βομβάη «Emotions». Σκηνοθέτης που εντυπωσίασε από τα πρώτα του βήματα υπογράφοντας ταινίες μυθοπλασίας, διαφημιστικά και ονειρικά βιντεοκλίπ, ο μεγαλωμένος στη Γαλλία (με τα απαραίτητα διαλείμματα ελληνικών καλοκαιριών) Γαβράς ακούγεται στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής ευδιάθετος και χαρούμενος, ένας ζεστός άνθρωπος της Μεσογείου έτοιμος να μου μιλήσει για τα πάντα, από το τραγούδι «Neo Surf» όπως το ερμηνεύει η 070 Shake (παίζει ασταμάτητα στο κεφάλι μου από την πρώτη στιγμή που το άκουσα/είδα) μέχρι μία πιθανή συνεργασία με τον Ρόμπερτ Πάτινσον.
Η Αθήνα του 2034 όπως θα τη δούμε στην ταινία σας «Neo Surf» είναι κάτι που έχετε δει στα όνειρά σας ή στους εφιάλτες σας;
Νομίζω ότι είναι κάτι που έχω δει και σε όνειρο, αλλά και σε εφιάλτη. Ξέρετε, όταν μιλάμε για το μέλλον, συχνά ανησυχούμε, γινόμαστε πεσιμιστές, ίσως και να φοβόμαστε λίγο. Η ιδέα ήταν να δείξουμε πού πάει αυτός ο κόσμος – προφανώς δεν πάει κάπου καλά. Ήθελα όμως να δείξω την ποίηση που υπάρχει πάντα γύρω μας, το γεγονός ότι οι έφηβοι θα είναι έφηβοι ό,τι και να συμβαίνει. Έτσι οι έφηβοι στο «Neo Surf», αντί να βάφουν ένα τοίχο με γκραφίτι, ζωγραφίζουν τις θάλασσες με χρώματα. Ή, αντί να κλέβουν μια μοτοσικλέτα, πυροβολούν amazon drones. Η ιδέα είναι ότι ακόμη και σε έναν κόσμο που υποφέρει από την κλιματική αλλαγή, ακόμη και σε μια δυστοπία, οι νέοι θα είναι πάντα νέοι, θα κάνουν χαζομάρες, θα διασκεδάζουν. Κι αυτό είναι ελπιδοφόρο.
Είναι διάχυτη η αίσθηση ότι το μέλλον είναι ήδη εδώ: κάπου, σε μία εγκαταλελειμμένη περιοχή, συμβαίνουν ήδη όσα περιγράφετε. Τι βρίσκετε θαυμάσιο στις μέρες μας;
Δεν ξέρω πώς να ορίσω ακριβώς το θαυμάσιο από την άποψη ότι είναι δύσκολο να βρεις κάτι θετικό να πεις για το σήμερα. Σίγουρα κάτι θετικό για όλους εμάς που ασχολούμαστε με τη μυθοπλασία είναι ότι ο κόσμος έχει τρελαθεί τόσο, που όπου και να στρέψεις την κάμερα, θα δεις κάτι ενδιαφέρον. Δεν είμαι σίγουρος αν αυτό είναι καλό ή κακό, αισιόδοξο ή απαισιόδοξο. Αλλά από άποψη μυθοπλασίας, οι καιροί που ζούμε είναι ωφέλιμοι για τους δημιουργούς.
Ο κόσμος μας άλλαξε με δραματικό τρόπο τα τελευταία χρόνια. Από το 2010, όταν γυρίσατε την πρώτη σας ταινία, «Θα έρθει η μέρα και για εμάς», ή το 2012, όταν κάνατε τρομερή αίσθηση γυρίζοντας το βιντεοκλίπ για το «Bad Girls» της ΜΙΑ, πώς βιώσατε τις αλλαγές ως κινηματογραφιστής;
Άλλαξα κι εγώ λίγο μαζί με την εποχή, χωρίς να αλλάξει ωστόσο ο πυρήνας μου, το οικοδόμημα της σκέψης μέσα από το οποίο ερμηνεύω τον κόσμο. Νομίζω πως ακόμη θέλω να πω αυτά που ήθελα να πω με την πρώτη μου ταινία ή με το βίντεο του «Bad Girls». Ίσως γιατί και ο κόσμος άλλαξε εξωτερικά, αλλά όχι στη δομή του.
Η ταχύτητα, οι κοινωνικές αναταραχές και η ανάγκη να δώσετε φωνή σε ανθρώπους που προσπαθούν να ακουστούν φτιάχνουν μια λεπτή γραμμή που συνδέει τις ταινίες, τα διαφημιστικά και τα βιντεοκλίπ σας.
Ναι, όλα αυτά έτσι είναι. Θα προσέθετα ότι συνδέονται έντονα και με την κρίση ταυτότητας.
Ποιο είναι το φορμά που σας ταιριάζει ως σκηνοθέτη;
Σίγουρα μία ταινία μυθοπλασίας. Έχει πολύ ενδιαφέρον η ανάπτυξη μιας ιδέας. Όμως βρίσκω μεγάλη ελευθερία στο φορμά των feature films που εξερευνώ τώρα με το project στη Στέγη. Είναι η πρώτη φορά που αυτές οι τρεις ταινίες θα παρουσιαστούν μαζί. Θέλω σε πέντε χρόνια να υπάρχουν άλλες δέκα. Υπάρχει ένα αφηγηματικό νήμα που θέλω να συνεχίσω να το ξετυλίγω. Είναι μεγάλη ελευθερία η μικρή διάρκεια που ωστόσο δεν είναι αυστηρή, η ταινία μπορεί να είναι έξι ή δώδεκα ή οκτώ λεπτά, ενώ την ίδια στιγμή δεν υπάρχει ένα άκαμπτο σενάριο που σε περιορίζει, είσαι ελεύθερος να αυτοσχεδιάζεις. Εν προκειμένω, μία από τις τρεις ταινίες, το «Agartha», είναι ένα βίντεο σκοταδιστικής αμερικανικής προπαγάνδας. Έπρεπε να βάλω τον εαυτό μου στη θέση ηλίθιων συνωμοσιολόγων που πιστεύουν χαζομάρες και ακολουθούν χαζές ιδέες και να γίνω αυτός ο μεγαλομανής τύπος που τους εμπνέει. Η μορφή της ταινίας έχει τεράστιο ενδιαφέρον για μένα γιατί μπορώ να εξερευνήσω όλα όσα μου αρέσουν σε όλα τα υπόλοιπα είδη ταινιών.
To «Agartha», ένα προπαγανδιστικό βίντεο από τον υποτιθέμενο Απελευθερωτικό Στρατό της Αγκάρθα, είναι τραγικά επίκαιρο αφού η Αμερική συνεχίζει να υποφέρει από δεινά – τα κατάλοιπα της προεδρίας Τραμπ. Σας επηρέασε αυτό;
Ναι, με έναν τρόπο. Είναι, νομίζω, τρομακτικά και επικίνδυνα τα πράγματα. Δεν βλέπω να υπάρχει ελπίδα στο μέλλον αυτής της χώρας, ακόμη και σε πολιτιστικό επίπεδο. Πιστεύω πως σε πολιτιστικό επίπεδο γίνονται πολύ πιο ενδιαφέροντα πράγματα στην Ευρώπη, ή σε άλλα μέρη του πλανήτη όπως η Νότια Αμερική. Το «Agartha» είναι ένα σχόλιο για την κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες: ιντερνετικά τρολ ζωντανεύουν και βγαίνουν από τα δάση…
Έχω μεγάλη περιέργεια να το δω – έχω δει μόνο ονειρικές εικόνες από το «Neo Surf».
Αυτό που έχεις δει είναι ένα απόσπασμα. Η ταινία που θα δεις στη Στέγη διαρκεί δώδεκα λεπτά, απλώνεται σε τρεις οθόνες, είναι τελείως διαφορετική ολοκληρωμένη.
Επιτρέψτε μου μια ερώτηση στα όρια της ανοησίας. Πιστεύετε πως η τέχνη θα μπορούσε με κάποιο τρόπο να σταματήσει τη βία;
Αχ, όχι, δυστυχώς δεν το πιστεύω αυτό. Δεν νομίζω ότι η τέχνη μπορεί να σταματήσει τη βία, ούτε καν να αλλάξει τον κόσμο. Νομίζω όμως πως η τέχνη μπορεί να φέρει λίγη ποίηση στη ζωή μας, πράγμα που είναι από μόνο του τεράστιας σημασίας. Είναι σπουδαίο το γεγονός ότι ένα έργο τέχνης, εικαστικό ή ταινία, μία μουσική μπορεί να φέρει λίγη ποίηση, φωτεινή ή σκοτεινή, στη ζωή μας. Δυστυχώς όμως δεν νομίζω ότι μπορεί να σταματήσει το κακό.
Το απόσπασμα που έχω δει από το «Neo Surf» είναι όντως ποίηση. Μιλήστε μας για τους νεαρούς πρωταγωνιστές του.
Το κάστινγκ έγινε στη Γαλλία και διαλέξαμε τα παιδιά ανάμεσα σε surfers και skaters γιατί είχαν να γυρίσουν σκηνές που απαιτούσαν τέτοιες δεξιότητες. Είχε τεράστιο ενδιαφέρον για μένα γιατί έψαχνα παιδιά που θα αντιπροσώπευαν την Αθήνα στο κοντινό μέλλον. Στα χρόνια που μεγάλωνα, όταν ερχόμουν στην Αθήνα δεν έβλεπα μαύρα παιδιά, παιδιά από την Αφρική ή την Ασία. Αλλά τώρα με το μεταναστευτικό κύμα και σε δέκα χρόνια από σήμερα, θα υπάρχουν, πιστεύω, παιδιά κάθε φυλής που θα είναι υπερήφανοι Έλληνες και θα κρατάνε ελληνικές σημαίες και θα είναι οπαδοί της ΑΕΚ ( σ.σ. κρατάνε μία σημαία της). Παιδιά που γεννήθηκαν στην Ελλάδα, ανεξαρτήτως φυλής και χρώματος επιδερμίδας, αγαπούν κάτι με πάθος, τη χώρα, μία ομάδα, είναι χούλιγκαν, διασκεδάζουν.
Στo «Emotions», μια τεχνική επίδειξη της μηχανής τρισδιάστατης αποτύπωσης PrimeFocus™, του συστήματος που παράγει εξαιρετικά ρεαλιστικά αντίγραφα ηθοποιών για την ινδική κινηματογραφική βιομηχανία, η εξωπραγματικά όμορφη Σαρλίζ Θερόν, τόσο τέλεια που καμιά φορά σκέφτομαι ότι δεν είναι από τον πλανήτη Γη, υποδύεται μία τεχνητή νοημοσύνη.
Ακριβώς αυτό σκέφτομαι κι εγώ. Είναι μία φοβερή ηθοποιός που βιώνει όλα τα συναισθήματα σε μία λήψη και επιστρέφει σε ένα ανέκφραστο πρόσωπο έτσι απλά. Θέλαμε να μοιάζει με demo μιας ηθοποιού 3D. Δεν ξέρω καμία άλλη που θα μπορούσε να το κάνει αυτό με τέτοια ακρίβεια, τόσο τέλεια, που τη βλέπεις και αναρωτιέσαι αν είναι αληθινή ή όντως κάτι τρισδιάστατο. Μόνο μία άψογη ηθοποιός είναι ικανή να σε οδηγήσει σε αυτή τη σύγχυση.
Τι είναι αυτό που χαρακτήρισε τη συνεργασία σας με τη Στέγη;
Είναι πολύτιμες τέτοιες συνεργασίες γιατί απελευθερώνουν τους καλλιτέχνες από εμπορικούς περιορισμούς. Ξέρετε, στη δουλειά μας είναι δύσκολο να βρεις χρηματοδότες, γιατί όλοι θέλουν να πουλήσουν κάτι. Για να σε βοηθήσουν να πραγματοποιήσεις το όραμά σου, να σε χρηματοδοτήσουν, να βοηθήσουν με την προβολή του, θέλουν να πουλάς κάτι. Σε αυτό το project δεν πουλάμε τίποτα. Είναι κάτι τόσο φιλόδοξο που χωρίς τη συμβολή της Στέγης δεν θα έφτανε ποτέ στο κοινό. Ήταν μία εξαιρετική συνεργασία. Εμπιστεύτηκαν το όραμά μου, με βοήθησαν, κι επειδή υπήρχαν γυρίσματα στην Αθήνα, μου πρότειναν και τοποθεσίες που δεν είχα σκεφτεί και ήταν τέλειες. Χρειάζεσαι ατρόμητους ανθρώπους σαν την Αφροδίτη Παναγιωτάκου αν θέλεις να δουν το φως της ημέρας τόσο φιλόδοξα projects.
Οι καιροί που ζούμε είναι ωφέλιμοι για τους δημιουργούς
Τα τοπία που βλέπουμε στο «Neo Surf» είναι τόσο όμορφα, οικεία και την ίδια στιγμή εξωπραγματικά. Είναι το βλέμμα του δημιουργού που βλέπει την Αθήνα και την Ελλάδα από μακριά;
Ήταν μία μείξη πραγμάτων. Από τη μία, τοπία από τις παιδικές αναμνήσεις κάθε φορά που επισκεπτόμασταν με την οικογένειά μου την Αθήνα: το λατομείο στην Πεντέλη και το Σούνιο, όπου πηγαίναμε πολύ συχνά. Έπειτα υπήρξαν και οι προτάσεις της Αφροδίτης και της ομάδας της Στέγης που μου έδειξαν το λιμάνι του Πειραιά και τις περιοχές που βρίσκονται στη συνέχειά του μέχρι το Πέραμα και μετά τα διυλιστήρια. Σίγουρα έπαιξαν ρόλο οι αναμνήσεις μου. Ας πούμε, ήμουν 8 χρόνων την πρώτη φορά που είδα τον Ισθμό της Κορίνθου και, ξέρεις, δεν το ξεχνάς αυτό το θαύμα της φύσης. Για εμάς τους Έλληνες είναι κάτι οικείο, αλλά σκέψου πώς φαντάζει στα μάτια ενός ξένου. Και πώς μένει στη μνήμη σου για πάντα.
Μπορείτε να ορίσετε τη γενιά σας μέσα από την τέχνη;
Η γενιά των σημερινών σαραντάρηδων βρίσκεται στο μεταίχμιο δύο εποχών, έχει το ένα πόδι στον παλιό και το άλλο στον νέο κόσμο. Ανακαλύψαμε το Ιντερνετ στο τέλος της εφηβείας μας ή στα χρόνια της πρώτης ενηλικίωσης κι αυτό ήταν μία τομή και στην πολιτιστική ζωή μας. Μουσικά θα μας τοπoθετούσα κάπου ανάμεσα στους Wu Tan Klan και, ποιον να πω, τώρα, είναι τόσοι πολλοί και πάει τόσο μακριά… ας πούμε μέχρι την Britney Spears. Και μιλώντας για σινεμά, θα έλεγα από το «Μίσος» μέχρι την πρώτη ταινία Transformers. Αλλόκοτα ορόσημα για να ορίσεις μία γενιά, αλλά έτσι είναι, με τα πάνω τους και τα κάτω τους.
Η μουσική πρωταγωνιστεί σε κάθε σας δημιουργία, όποιο φορμά κι αν έχετε επιλέξει. Από την ελληνική μουσική σκηνή, παλιά και νέα, ποιες είναι οι μεγάλες σας αγάπες;
Είμαι τεράστιος φαν των Aphrodite’s Child, του Βαγγέλη Παπαθανασίου και του Ντέμη Ρούσου. Το «666» είναι ένας από τους αγαπημένους μου δίσκους. Μου αρέσουν πολύ δίσκοι του Βαγγέλη και του Μίκη Θεοδωράκη, ειδικά τα soundtrack που έχει υπογράψει. Αγαπώ πολλά πράγματα εξαιτίας και του πατέρα μου, φυσικά, αλλά ο Βαγγέλης θα έλεγα πως είναι πάνω απ’ όλους.
Ακούω και πολλά σύγχρονα συγκροτήματα βέβαια. Αγαπώ πολύ τους Acid Baby Jesus και ακούω και πολλά νέα πράγματα που βγαίνουν από τη σκηνή του garage.
Πόσο θα ’θελα να σκηνοθετήσετε ένα ελληνικό βιντεοκλίπ! Το κλιπ για το «No church in the wild» του Kanye West παραμένει αξεπέραστο σήμερα, δέκα χρόνια μετά.
Όταν μου το πρότειναν, η πρώτη μου σκέψη ήταν να το γυρίσω στην Αθήνα, αλλά ήταν αδύνατο εξαιτίας των ταραχών και των συγκρούσεων στους δρόμους εκείνη την εποχή. Οπότε ντύσαμε απλώς τους αστυνομικούς στο βίντεο με στολές που έμοιαζαν με αυτές της Ελληνικής Αστυνομίας.
Σε βιντεοκλίπ σας έχουν πρωταγωνιστήσει σταρ της νέας γενιάς όπως η Έμα Στόουν και ο Ρόμπερτ Πάτινσον. Μετά τη συνάντησή σας με τον δεύτερο υπό τους ήχους του «Whole Lotta Love» των Led Zeppelin, είναι πολύ να ζητήσει κανείς μία κινηματογραφική συνεργασία;
Είμαστε φίλοι με τον Ρομπ, δεν χάσαμε επαφή μετά από εκείνο το γύρισμα. Είναι φοβερός τύπος, με εξαιρετικό γούστο. Μετά την τρομερή επιτυχία του «Twilight», έκανε τη μία ενδιαφέρουσα επιλογή μετά την άλλη, διάλεξε δύσκολους ρόλους, τσαλακώθηκε, δεν εγκλωβίστηκε σε χαρακτήρες για νέους και όμορφους πρωταγωνιστές. Πάντα υπάρχει κάτι στο βάθος του μυαλού μας, είμαι σίγουρος ότι θα συμβεί μια μέρα.
Ήμουν 8 χρόνων την πρώτη φορά που είδα τον Ισθμό της Κορίνθου και, ξέρεις, δεν το ξεχνάς αυτό το θαύμα της φύσης
Επιστρέφοντας στο παρόν, σε ποιο από τα τρία φιλμ που θα δούμε στη Στέγη βλέπετε περισσότερο τον εαυτό σας;
Θα ήταν περίεργο να σκεφτώ τον εαυτό μου στην ταινία με τους εφήβους – τι δουλειά θα είχε ένας σαραντάρης ανάμεσά τους; Αλλά, από την άλλη, δεν είμαι τόσο ηλίθιος ώστε να μπορώ να με δω ανάμεσα στους ανθρώπους στην Αμερική και το άλλο είναι μόνο η Σαρλίζ, οπότε, ναι, μάλλον θα έβλεπα τον εαυτό μου στο «Neo Surf» που γυρίστηκε στην Ελλάδα.
Ήταν ζητούμενο να μας δείξετε στο «Neo Surf» μία Ελλάδα πέρα από τουριστικά κλισέ;
Δεν ήθελα να κάνω αυτό που κάνουν οι Αμερικανοί, για παράδειγμα, όταν έρχονται στο Παρίσι και πάνε στον Πύργο του Άιφελ. Στην ταινία βλέπεις τον Ναό του Απόλλωνα και το λιμάνι του Πειραιά, αλλά βλέπεις και τον Ισθμό της Κορίνθου, και άλλα πιο άγρια, αλλά και αναπάντεχα βιομηχανικά τοπία.
Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που θα κάνετε μόλις προσγειωθείτε στην Αθήνα;
Θα πάω να φάω ένα σαγανάκι.
Παγκόσμια πρεμιέρα του Gener8ion στις 22 Σεπτεμβρίου στην Αθήνα.
Gener8ion «Neo Surf» στον εκθεσιακό χώρο-1 και Gener8ion «Agartha» στη Μικρή Σκηνή της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση από Τετάρτη ως Κυριακή, 19:00-23:00.
Gener8ion«Emotions» στη Μάντρα από Δευτέρα έως Κυριακή, 17:00-22:00.
Διάρκεια προβολών έως 23 Οκτωβρίου.
Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο τεύχος 398, Σεπτέμβριος 2022.
