Από τον Alexandre Duyck, Φωτογραφίες: Πηνελόπη Θωμαΐδη
Όλοι όσοι έχουν περάσει από εδώ στο παρελθόν χρησιμοποιούν την ίδια λέξη για να περιγράψουν την Εύβοια: παράδεισος. Το νησί της Εύβοιας, που βρίσκεται σε απόσταση δύο ωρών από την Αθήνα και που, παραδόξως, δεν είναι πολύ δημοφιλές στους τουρίστες, συνδέεται με την ηπειρωτική χώρα μέσω μιας γέφυρας και έχει παραμείνει ένα καταφύγιο για την άγρια ζωή, μακριά από τον μαζικό τουρισμό. Αλλά στα μέσα του καλοκαιριού του 2021, αυτός ο παράδεισος μετατράπηκε σε κόλαση.
Θυμόμαστε τις εικόνες να κάνουν τον γύρο όλου του κόσμου, τους παραθεριστές να δραπετεύουν από τις φλόγες διά θαλάσσης, τη μόνη διέξοδο. Ή τους κατοίκους που σπάραζαν από τον πόνο μπροστά στο μέγεθος της καταστροφής. Για εννέα ημέρες στις αρχές Αυγούστου μια γιγαντιαία πυρκαγιά κατέστρεψε το βόρειο τμήμα του νησιού καταβροχθίζοντας σχεδόν τα πάντα στο πέρασμά της και καταστρέφοντας εκατομμύρια δέντρα σε μια έκταση 520.000 στρεμμάτων. Φανταστείτε ένα τετράγωνο 75 χιλιομέτρων σε κάθε πλευρά που καλύπτεται από δάση και ελαιώνες. Και προσπαθήστε να φανταστείτε ότι σε αυτή την έκταση, η οποία είναι πέντε φορές μεγαλύτερη από το κέντρο του Παρισιού, έχουν καεί σχεδόν όλα τα δέντρα. Είναι ανυπόφορο να βλέπεις το θέαμα αυτής της ερήμωσης.
Ωστόσο, παρά το δράμα, οι κάτοικοι παρέμειναν. Και ανάμεσά τους, όπως συμβαίνει συχνά μετά από μια καταστροφή, οι γυναίκες που παλεύουν να ξαναχτίσουν ό,τι μπορεί να ξαναχτιστεί και να επαναφέρουν τη ζωή. Ας απαλλαγούμε αμέσως από μια κοινή παρανόηση: ένα δάσος που καταστρέφεται από μια πυρκαγιά δεν ανακάμπτει από μόνο του. Και ακόμη περισσότερο οι εκτάσεις με τα ελαιόδεντρα. Χρειάζεται ανθρώπινη παρέμβαση, τα νεκρά δέντρα πρέπει να κοπούν, να ξαναφυτευτούν και πρέπει να υπάρχει υπομονή. Και όπως το έθεσε με θλίψη ένας κάτοικος: «Παραδεχτείτε ότι το τοπίο που κοιτούσατε κάθε πρωί από το παράθυρό σας έχει χαθεί για πάντα».
«Παραδεχτείτε ότι το τοπίο που κοιτούσατε κάθε πρωί από το παράθυρό σας έχει χαθεί για πάντα».
Φυσικά οι κάτοικοι υποφέρουν και αγωνίζονται με πενιχρά μέσα, αλλά παραμένουν και αγωνίζονται.
Η Μαρίνα Βελλή διαθέτει έναν ξενώνα με θέα στη θάλασσα. Η πυρκαγιά δεν έκαψε το κτίριο, το οποίο ήταν το μόνο που κατάφερε να σώσει από τις φλόγες. Όμως, δυστυχώς, κατάφερε να σώσει μόνο 800 από τα 3.500 ελαιόδεντρα που διατηρούσε. Εκτός από μερικά διατηρημένα οικόπεδα και «θαυματουργά» δέντρα, τα πάντα κάηκαν.
Ο Πίτερ, Νορβηγός πελάτης εδώ και χρόνια, ήρθε να βοηθήσει την ίδια και τον σύζυγό της Στέφανο, και οι δύο συνταξιούχοι, να σκάψουν, να καθαρίσουν, να κόψουν και να ξαναφυτέψουν. «Στο βάθος, το ουρλιαχτό ενός αλυσοπρίονου είναι ο μόνος θόρυβος που ακούμε τώρα και δεν τον αντέχω άλλο», λέει αναστενάζοντας. «Είχαμε ένα δάσος, το αγαπήσαμε τόσο πολύ. Η φωτιά δεν έχει αλλάξει μόνο το τοπίο, αλλά και τις ζωές μας».
Τα δάκρυα ανεβαίνουν στα μάτια της κι αυτή σιωπά. Στη συνέχεια πηγαίνει στο πίσω μέρος του πάρκου της ιδιοκτησίας της, όπου φύτεψε, την άνοιξη, μικροσκοπικούς βλαστούς που θα γίνουν δέντρα. Η ζωή επιστρέφει, το γρασίδι εμφανίζεται ξανά, αλλά θα πάρει πολύ καιρό… «Μπορεί να τα δεις αν επιστρέψεις – εγώ δεν θα τα δω», χαμογέλασε ο 70χρονος σύζυγός της, ο οποίος θεωρούσε κάθε δέντρο τους ως ένα παιδί του. «Δεν φεύγουμε και μάλιστα δεν ξέρω κανέναν που να έχει φύγει μετά τις πυρκαγιές», λέει η Μαρίνα. «Είναι σαν να είναι όλοι πετρωμένοι». Ωστόσο, έχει ήδη λάβει έναν καλό αριθμό κρατήσεων για το καλοκαίρι.
Στους μελλοντικούς επισκέπτες στέλνει ένα ευχαριστήριο μήνυμα, αναφέροντας τις πυρκαγιές του 2021 ώστε οι τουρίστες να έρχονται εν γνώσει τους. «Προς το παρόν δεν έχω καμία ακύρωση. Ευτυχώς οι παραλίες είναι άθικτες». Περνώντας τον δρόμο και διασχίζοντας ό,τι έχει απομείνει από τα απέραντα δάση, συνειδητοποιούμε την οικολογική καταστροφή. Από τα ψηλότερα σημεία αυτού του λοφώδους νησιού, όπου και αν κοιτάξεις, δεν υπάρχει τίποτα άλλο παρά ξερά δέντρα, όσο μακριά φτάνει το βλέμμα. Συντελείται επίσης κι ένα οικονομικό δράμα. Πόσοι από τους Έλληνες που νοίκιαζαν τα σπίτια τους δεν θα φιλοξενήσουν κανέναν αυτό το καλοκαίρι ή το επόμενα; Και τι συμβαίνει με τους ιδιοκτήτες εστιατορίων, με τους ιδιοκτήτες καφέ, τους καλλιτέχνες…
Στους μελλοντικούς επισκέπτες στέλνει ένα ευχαριστήριο μήνυμα, αναφέροντας τις πυρκαγιές του 2021 ώστε οι τουρίστες να έρχονται εν γνώσει τους. «Προς το παρόν δεν έχω καμία ακύρωση. Ευτυχώς οι παραλίες είναι άθικτες».
Στην Εύβοια, το όνομα της οποίας στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «καλό βόδι», 1.500 άνθρωποι ζούσαν από τη ρητίνη του πεύκου, η οποία χρησιμοποιείται για την παρασκευή βιομηχανικών κολλών, καλλυντικών, χρωμάτων ή της ρετσίνας, του παραδοσιακού κρασιού. Μέχρι το 2020, από τους 6.500 τόνους που παρήχθησαν σε ολόκληρη την Ελλάδα, οι 5.500 προέρχονταν από εδώ, αποφέροντας εκατομμύρια ευρώ, τα οποία έγιναν καπνός. Από το καλοκαίρι του 2021 αυτοί οι άνθρωποι έχουν μετατραπεί σε ξυλοκόπους, περνώντας τις μέρες τους κόβοντας τα δέντρα που τους συντηρούν.
Η Εύβοια διαθέτει επίσης 2.500 καλλιεργητές πευκόμελου, οι οποίοι δίνουν περίπου το 40% της ελληνικής παραγωγής. Αλλά οι μέλισσες δεν ξέρουν πού να βρουν τροφή – οι κυψέλες έχουν γίνει στάχτη. «Αυτός ο τόπος έχει δεχθεί επίθεση, αλλά θα μείνω και θα τον υπερασπιστώ», λέει η Έλλη, 29 ετών, αρχάρια μελισσοκόμος που έφτασε εδώ πριν από δύο χρόνια. Λίγα χιλιόμετρα μακριά, στα βουνά, οι αδελφοί Βαγγέλη, δύο ψηλοί, γενειοφόροι άνδρες, κατάφεραν να σώσουν τις μέλισσές τους, αλλά το μέλλον παραμένει αβέβαιο. «Ένα μεγάλο μέρος της φύσης έχει εξαφανιστεί και εξακολουθούμε να ανακαλύπτουμε μέρα με τη μέρα τις συνέπειες αυτής της καταστροφής», εξηγεί ο Παναγιώτης, ο νεότερος. Το αγαπημένο του μέρος στο νησί έχει καεί και αρνείται να πάει εκεί γιατί δεν θέλει να το δει έτσι. «Όλοι είναι διχασμένοι μεταξύ θυμού και θλίψης, αλλά η αντίστασή μας είναι να παραμείνουμε – τουλάχιστον προς το παρόν».
Η Εύβοια διαθέτει επίσης 2.500 καλλιεργητές πευκόμελου, οι οποίοι δίνουν περίπου το 40% της ελληνικής παραγωγής. Αλλά οι μέλισσες δεν ξέρουν πού να βρουν τροφή – οι κυψέλες έχουν γίνει στάχτη.
Η ελληνική κυβέρνηση διόρισε τον πρώην υπουργό Σταύρο Μπένο υπεύθυνο για την ανασυγκρότηση της Βόρειας Εύβοιας και διέθεσε περίπου 24 εκατ. ευρώ. Ένας εθνικός οργανισμός όπως η «Marketing Greece» εργάζεται για να αναδείξει τα πλεονεκτήματα του νησιού, την Ιστορία, τον πολιτισμό, τις παραδόσεις, τα αξιοθέατα, τις ιαματικές πηγές και τη φύση. Έχουν αρχίσει έργα αναδάσωσης, όπως σε αυτόν τον τεράστιο λόφο που περπατάει η Αριστούλα Στάμου, δασοφύλακας, υπεύθυνη για την αποκατάσταση του νησιού: «Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να σταθεροποιήσουμε το έδαφος, διότι τα νεκρά δέντρα δεν συγκρατούν πλέον το νερό της βροχής και υπάρχει πραγματικός κίνδυνος κατολισθήσεων και πλημμυρών το φθινόπωρο όταν βρέχει».
Παντού τοποθετούνται σανίδες για να εμποδίζουν το νερό να τρέξει προς τα κάτω, πριν αρχίσουν να μεταφυτεύονται χιλιάδες μικροσκοπικά πεύκα ή κυπαρίσσια που θα μεγαλώσουν σε 30 ή 50 χρόνια. «Ζήσαμε κάτι αδιανόητο… Γνωρίζουμε ότι τα επόμενα δέκα χρόνια θα είναι πολύ δύσκολα, αλλά κοιτάμε μπροστά». Η Κορίνα Τσιρίγου, ιδιοκτήτρια του «Agali Hotel» (για τρεις γενιές στην οικογένεια) είναι αισιόδοξη: «Όπου κι αν κοιτάξεις, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Αλλά πρέπει να έχουμε πίστη».
Άρχισε να ξαναφυτεύει, με βλαστούς όχι μεγαλύτερους από κουκουνάρια. Η Κορίνα Τσιρίγου είναι από τους λίγους κατοίκους που υπερασπίζονται τη δράση του κράτους και θέλουν να δουν τον τουρισμό να αναπτύσσεται «χωρίς να γίνει μια νέα Μύκονος». Χρειάζονται νόμοι για να την περιχαρακώσουν. Εκείνη, μόλις άνοιξε ένα νέο μαγαζί στο χωριό της, την Αγία Άννα.
«Ζήσαμε κάτι αδιανόητο… Γνωρίζουμε ότι τα επόμενα δέκα χρόνια θα είναι πολύ δύσκολα, αλλά κοιτάμε μπροστά»
Όμως οι περισσότεροι κάτοικοι παραμένουν θυμωμένοι, πεπεισμένοι ότι έχουν ξεχαστεί. Σε ένα παλιό εγκαταλειμμένο εργοστάσιο, τα μέλη της οργάνωσης «Save Evia» εκφράζουν το φόβο τους για την αστικοποίηση, είτε η περιοχή ανοικοδομηθεί με μεγάλα ξενοδοχεία, είτε με τουριστικά συγκροτήματα, είτε με σειρές ανεμογεννητριών. «Οι άνθρωποι έχασαν τις δουλειές τους, τα δέντρα τους, τις μέλισσές τους και τα σπίτια τους», λέει μια πρώην δημοσιογράφος που ονομάζεται επίσης Κορίνα. «Θα θέλαμε να έρθουν οι πραγματικοί ειδικοί στην ανασυγκρότηση των δασών και να μας πουν τι πρέπει να κάνουμε, πώς να αποτρέψουμε το έδαφος από το να γίνει άγονο».
«Θα θέλαμε να έρθουν οι πραγματικοί ειδικοί στην ανασυγκρότηση των δασών και να μας πουν τι πρέπει να κάνουμε, πώς να αποτρέψουμε το έδαφος από το να γίνει άγονο»
Η Λίμνη είναι ένα όμορφο παραθαλάσσιο θέρετρο στη δυτική ακτή. Από το λιμάνι φαίνεται το σχολείο στην κορυφή ενός λόφου. Ο άνεμος και μια μεγάλη, άδενδρη αυλή γλίτωσαν το κτίριο, αλλά όχι το περιβάλλον. Από το γραφείο της διευθύντριας, Γεωργίας Λάττα, η θέα του κόλπου κόβει την ανάσα, αλλά η δασκάλα εξακολουθεί να υποφέρει από αυτό που είδε. «Οι λιγοστοί πόροι χρησιμοποιήθηκαν πρώτα για να αποφευχθούν οι θάνατοι, ώστε να μην επαναληφθεί το εθνικό τραύμα στο Μάτι που καταστράφηκε το 2018 (102 νεκροί), ακόμη και αν αυτό σήμαινε να θυσιαστούν τα δάση, 300 σπίτια και εκκλησίες».
Πώς αντιδρούν οι μαθητές; Μιλούν ακόμη για όσα έζησαν, συζητούν ακόμη για την κατάσταση του νησιού τους; «Τα παιδιά είναι ανήσυχα και θυμωμένα, αλλά δεν μιλούν πολύ γι’ αυτό. Γνωρίζουμε ότι πολλοί από αυτούς έχουν τραύματα. Ειδικότερα εκείνοι των οποίων τα σπίτια έχουν εξαφανιστεί ή των οποίων οι γονείς που εργάζονταν στη βιομηχανία εκχυμοποίησης δεν εργάζονται πλέον».
Ήταν μια χρονιά αλλαγής για τις δύο αδελφές Ντέπυ και Νάνσυ Κουρέλλου. Γεννήθηκαν στην Αθήνα και εγκαταστάθηκαν εδώ πριν από 20 χρόνια για να φροντίσουν εγκαταλειμμένα ή κακομεταχειρισμένα άλογα και μουλάρια. Πέρυσι, επιτέλους, έβγαλαν τα έξοδά τους. Και τότε ξέσπασε η πυρκαγιά στις 5 Αυγούστου. Τα ζώα σώθηκαν, αλλά έκτοτε τρέχουν και βόσκουν στη μέση ενός κατεστραμμένου χωραφιού με ξερά δέντρα που κρύβουν την παραδεισένια παραλία μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά.
Οι δυο τους, υπεύθυνες του καταφυγίου «Ranch-Eros», απευθύνουν έκκληση: «Χρειαζόμαστε κάθε μεταχειρισμένο εξοπλισμό ιππασίας, οτιδήποτε, γιατί έχουμε χάσει τα πάντα… Τα παιδιά τρέχουν ανάμεσα στα σκυλιά, τα άλογα κάνουν ιππασία στην ανακατασκευασμένη σχολή ιππασίας ή στην παραλία. Αυτό το μέρος μάς έχει προσφέρει τόση χαρά και ευτυχία που θέλουμε να του δώσουμε μια ευκαιρία», λένε. «Αν φύγουν όλοι τι θα συμβεί;» Αρνούνται να παραδώσουν το νησί σε εργολάβους ακινήτων. «Είμαστε όλοι σε πένθος, όπως αν είχαμε χάσει κάποιον. Υπάρχουν αναμνήσεις σε κάθε δέντρο. Αν το κάνουμε σωστά, είμαστε σίγουρες ότι ο χαμένος παράδεισος μπορεί να γίνει και πάλι ο πραγματικός παράδεισος».
Κεντρική φωτογραφία: Η Μαρίνα Βελλή κατάφερε να σώσει τον ξενώνα της, αλλά έχασε 2.700 από τα 3.500 ελαιόδεντρά της στη φωτιά.
πηγή: Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη γαλλική έκδοση του Marie Claire – Τεύχος Ιουλίου 2022
