Ποιους ερωτευόμαστε; Γιατί δύο άγνωστοι αποφασίζουν ότι όχι μόνο θέλουν να μοιραστούν τη ζωή τους, αλλά και ότι δεν μπορούν να κάνουν αλλιώς; Πώς μπορεί ένας άνδρας να λέει ότι αγαπάει τη σύζυγό του και συγχρόνως να την απατάει; Γιατί κάποιοι μένουν σε μια σχέση ενώ δεν είναι πια ερωτευμένοι; Γιατί μπορεί να παρασυρθούμε από τον λάθος άνθρωπο; Γιατί μετακομίζουμε, αλλάζουμε θρησκεία ή κοσμοθεωρία για τον σύντροφό μας; Η φυσική έλξη, η ζήλια, η απιστία, η εξάρτηση, όλες αυτές οι ανεξήγητες συμπεριφορές τώρα αποκωδικοποιούνται με τη βοήθεια της Κοινωνικής Νευροεπιστήμης. Ο δρ Λάρι Γιανγκ, ένας από τους κορυφαίους της ειδικότητας, δίνει τις απαντήσεις στο βιβλίο The Chemistry Between Us: Love, Sex, and the science of attraction.
Ο μηχανισμός της επιθυμίας
Oσο και αν θέλουμε να πιστεύουμε ότι η συμπεριφορά μας καθοδηγείται από τη λογική, είμαστε έρμαια των ορμονών μας περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε. Γι’ αυτό άλλωστε πέφτουμε πάντα στην παγίδα: όταν τα οιστρογόνα κυριαρχούν στον οργανισμό μας (κοντά στην ωορρηξία) είναι πιο πιθανό να νιώσουμε έλξη για ένα «κακό αγόρι» αψηφώντας τους κινδύνους ενώ όταν ο οίστρος πέφτει (μία εβδομάδα πριν από την περίοδο) αισθανόμαστε μεγαλύτερη ασφάλεια με το «καλό παιδί». Η ορμονική λειτουργία που συνοδεύει την ωορρηξία στη μέση του κύκλου κάνει τη ζωή να φαίνεται πιο εύκολη. Αυτό ίσως οφείλεται στη δράση των οιστρογόνων που μπλοκάρουν την αγχώδη βιοχημική αντίδραση στον εγκέφαλο, με αποτέλεσμα να διαχειριζόμαστε καλύτερα το στρες και να απολαμβάνουμε περισσότερο το σεξ. Να είμαστε πιο χαρούμενες παντού.
Την ίδια επίδραση έχει η αύξηση της τεστοστερόνης στους άνδρες, αλλά χωρίς το μοτίβο του κύκλου. Μπορούμε να προβλέψουμε και να κατανοήσουμε τη συμπεριφορά τους με βάση τους εξωγενείς παράγοντες που γνωρίζουμε ότι ρίχνουν αποδεδειγμένα τα επίπεδα της τεστοστερόνης: η μυρωδιά του βρέφους τους (άμεση πτώση μέσα σε 20 λεπτά), η ήττα σε ένα παιχνίδι, η ήττα της ομάδας τους, η οδήγηση ενός παλιού οικογενειακού αυτοκινήτου, ο γάμος μετά από πολλά χρόνια, η ηλικία. Η τεστοστερόνη μετρήσιμα αυξάνεται σε κάθε περίσταση νίκης, από αυτή της ομάδας τους στο ποδόσφαιρο μέχρι εκείνη του κόμματός τους στις εκλογές, και γενικώς σε καθετί που τονώνει το εγώ και τον ανδρισμό τους – αλλά αυτό το ξέραμε και χωρίς τις έρευνες. Τα επίπεδα ανεβαίνουν και όταν τα αρσενικά «μυρίσουν» τα οιστρογόνα στα θηλυκά. Μια έρευνα στα strip clubs του New Mexico κατέγραψε ότι όταν οι στρίπερ ήταν σε οίστρο κέρδιζαν 30% περισσότερα χρήματα από τα συνηθισμένα 264 δολάρια για 5 ώρες δουλειάς. Οι ίδιες κοπέλες σε άλλη φάση του κύκλου τους έβγαζαν λιγότερα χρήματα. Οι χορεύτριες που έπαιρναν αντισυλληπτικά εισέπρατταν μόνο 193 δολάρια.
Μωρό μου
Δεν είναι τυχαίο ότι αποκαλούμε τον δίμετρο αγαπημένο μας «μωρό μου». Ερευνες έχουν δείξει ότι οι ίδιες ορμόνες που υποστηρίζουν τη μητρική σύνδεση με το βρέφος (οξυτοκίνη και ντοπαμίνη) είναι απαραίτητες και για το δέσιμο με τον σύντροφό μας και επιπλέον εκκρίνονται στη διάρκεια του σεξ. Υπάρχει μάλιστα αναλογία ανάμεσα στα επίπεδα αυτών των ουσιών και την έλξη που νιώθουμε προς τον παρτενέρ μας. Η οξυτοκίνη είναι στην πραγματικότητα το «high» των ερωτευμένων, αυτό που μας κάνει να χαμογελάμε χωρίς λόγο, να μη στενοχωριόμαστε για τίποτα, να νιώθουμε αγάπη προς κάθε κατεύθυνση. Οι έρευνες έχουν μετρήσει ότι μειώνει τις αγχώδεις αντιδράσεις, ενώ ενθαρρύνει τις θετικές συμπεριφορές ανάμεσα στο ζευγάρι για την αποφυγή καβγάδων. Συγχρόνως η οξυτοκίνη βελτιώνει την ενσυναίσθηση και την ικανότητα να διαβάζουμε τα συναισθήματα των άλλων κατά 50%. Τα υψηλά επίπεδά της στην αρχή μιας σχέσης μπορούν να προβλέψουν την επιτυχία και το μέλλον της.
Ο μόνος τρόπος για να παραχθεί είναι το σεξ. «Το ανθρώπινο πέος έχει εξελιχθεί βιολογικά σαν εργαλείο με σκοπό να διεγείρει τον κόλπο και τον τράχηλο ώστε να απελευθερώνεται οξυτοκίνη στον εγκέφαλο της γυναίκας. Η ροή της βοηθάει να ανακουφιστεί κάθε ανησυχία ή αγωνία που μπορεί να έχει η ερωμένη έτσι ώστε να είναι ολοκληρωτικά ανοιχτή και δεκτική στα συναισθήματα του εραστή της», υποστηρίζει ο Γιανγκ. Aυτό όμως δεν επιτυχγάνεται με οποιοδήποτε σεξ. Ερευνα του Πανεπιστημίου Δυτικής Σκωτίας βρήκε ότι όσο διασκεδαστικά και αν είναι, ούτε το στοματικό σεξ, ούτε ο αυνανισμός, ούτε καμία άλλη μορφή επαφής μπορεί να δώσει στις γυναίκες το αίσθημα της συνολικής συναισθηματικής ικανοποίησης και επικοινωνίας που δημιουργεί το σεξ με τη διείσδυση του πέους στον κόλπο.
Η αγάπη είναι το ναρκωτικό
Σε φάση φλογερού έρωτα, όταν το μόνο που μας ένοιαζε για να συνεχίσουμε να ζούμε ήταν να μας πάρει αγκαλιά ο αγαπημένος μας, το είχαμε υποψιαστεί. Γιατί όσο ψηλά μάς ανέβαζε όταν ήμασταν μαζί του τόσο χαμηλά πέφταμε όταν τον αποχωριζόμασταν. Ο εγκέφαλός μας αντιδρούσε όπως των εξαρτημένων. «Στη διάρκεια της ερωτικής κορύφωσης, αλλά και όταν γίνονται πράξεις σχετικές με φετίχ και ιδιαίτερες σεξουαλικές συμπεριφορές, πυροδοτούνται αντιδράσεις στον εγκέφαλο που έχουν τεράστια ομοιότητα με αυτές των ναρκωτικών. Βασίζονται και οι δύο στους ίδιους μηχανισμούς, στα ίδια νευροχημικά και δημιουργούν τις ίδιες αλλαγές στις εκκρίσεις».
Στην αρχή ελκόμαστε από τους εραστές μας εξαιτίας θετικών μηνυμάτων. Ο εγκέφαλός μας κατακλύζεται από χημικά που μας κάνουν να νιώθουμε τέλεια και να ζητάμε όλο και περισσότερο αυτό το συναίσθημα. Στην πορεία όμως το κίνητρο παύει να είναι η επιδίωξη της ευχαρίστησης και γίνεται η αποφυγή του πόνου που νιώθουμε όταν στερούμαστε την ηδονή. «Μελέτες σε ανθρώπους και ζώα έχουν δείξει ότι ο εθισμός στα ναρκωτικά κάνει ένα συγκεκριμένο πυρήνα στον εγκέφαλο να μουδιάζει. Το σύστημα ανταμοιβής χάνει την ικανότητά του να αντιδρά σε άλλα ευχάριστα ερεθίσματα και ανταποκρίνεται μόνο στο εξαρτησιογόνο του».
Με τον ίδιο μηχανισμό εξηγείται και το stalking των πρώην στα social media. Ενα πείραμα σε πρόσφατα χωρισμένους από μια σημαντική ερωτική σχέση μέτρησε με τη βοήθεια fMRI (συσκευή που καταγράφει την αιμοδυναμική αντίδραση σε κάποιο ερέθισμα) τι συνέβαινε στον εγκέφαλό τους όταν υποβάλλονταν σε ένα επώδυνο κάψιμο. Αν συγχρόνως έβλεπαν φωτογραφίες του πρώην τους ο πόνος μειωνόταν καθώς ενεργοποιούνταν το σύστημα ανταμοιβής στον εγκέφαλο, αυτό στο οποίο στοχεύουν και τα ναρκωτικά. Οπότε ακόμη και αν ψάχνοντας ανακαλύψουμε εικόνες από την καινούρια ζωή του πρώην, θα έχουμε πάρει τη δόση μας από νευροδιαβιβαστές που θα κυκλοφορήσουν στο νευρικό μας σύστημα.
Ωστόσο, δεν πέφτουν όλοι οι άνθρωποι στα πατώματα για έναν έρωτα. Αλλοι μπορεί να περάσουν μια ζωή ανέγγιχτοι κι άλλοι να ερωτεύονται κατά συρροή. Αν και η πιο διαδεδομένη προσέγγιση αυτών των συμπεριφορών είναι η ψυχαναλυτική, ο Λάρι Γιανγκ προτείνει μια διαφορετική ερμηνεία. «Οταν εξετάστηκαν 200 άτομα για μια παραλλαγή σε έναν υποδοχέα οπιοειδών στον εγκέφαλο, αυτοί που είχαν μια συγκεκριμένη πολυμορφία είχαν περισσότερες ερωτικές ιστορίες και αντλούσαν περισσότερη ευχαρίστηση από αυτές σε σχέση με τους υπόλοιπους». Εραστής γεννιέσαι, λοιπόν, δεν γίνεσαι.
Το γονίδιο της απιστίας
Για τους νευροεπιστήμονες είναι βέβαιο ότι υπάρχει ένας γενετικός προγραμματισμός που προδιαθέτει ορισμένα άτομα προς την απιστία. Ερευνες σε μονογαμικά είδη του ζωικού βασιλείου έδειξαν ότι τα ζωάκια που αλητεύουν έξω από τη φωλιά τους, είτε αρσενικά είτε θηλυκά, κληρονομούν την τάση αυτή από τον πατέρα τους. Στους ανθρώπους, εκείνοι που είναι πιο πιθανό να απατήσουν τον σύντροφό τους είναι οι φορείς μιας συγκεκριμένης παραλλαγής ενός γονιδίου που αλλάζει τον τρόπο που κυκλοφορεί η ντοπαμίνη (ο νευροδιαβιβαστής της ευχαρίστησης) στον εγκέφαλό τους. Είναι οι χαρακτήρες που κυνηγούν την περιπέτεια, την καινοτομία, την εγρήγορση των αισθήσεων, έχουν ενδεχομένως υψηλότερους δείκτες διάσπασης προσοχής ή υπερκινητικότητας και ίσως είναι επιρρεπείς σε εξαρτήσεις από ουσίες. Επίσης, μπορεί να έχουν την τάση να ρισκάρουν τα χρήματά τους σε τζόγο ή σε αβέβαιες επενδύσεις. Τι μαθαίνουμε λοιπόν; Οτι «once a cheater, always a cheater». Αν έχει δίκιο ο Λάρι Γιανγκ και η τάση προς την απιστία είναι κληρονομική, τότε ο άνθρωπος δεν αλλάζει. Ο άνδρας που απάτησε και δήλωσε μεταμέλεια και πειθαρχία θα το ξανακάνει. Οπως κι εκείνος που ορκίζεται στην παράνομη ερωμένη αιώνια πίστη.
Η αειφόρος σχέση
Το βιβλίο Aνδρες από τον Aρη, γυναίκες από την Αφροδίτη έκανε διάσημο τον σύμβουλο σχέσεων Τζον Γκρέι στα 90s. Σήμερα, σχεδόν 30 χρόνια μετά την κυκλοφορία του, με εμπειρία από αμέτρητα ζευγάρια, ο ειδικός βρίσκει νέες απαντήσεις στα ζητήματα του έρωτα μέσα από τη Nευροεπιστήμη: «Πρέπει να καταλάβουμε κάτι απλό για τις σχέσεις: όταν ταξιδεύουμε σε καινούρια μέρη, αυξάνονται τα επίπεδα της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο. Αυτή η ουσία μάς θέτει σε εγρήγορση, μας παθιάζει, μας κάνει χαρούμενους. Το ίδιο συμβαίνει και όταν γνωρίζουμε έναν καινούριο σύντροφο. Είναι κυριολεκτικά σαν να είμαστε high με ναρκωτικά. Στους άνδρες η ντοπαμίνη διεγείρει την τεστοστερόνη, σημαντικό γεγονός αν αναλογιστούμε ότι ένας μεσήλικας έχει στα 50 τη μισή τεστοστερόνη απ’ ό,τι όταν ήταν νέος. Πολλά συντείνουν σε αυτό, με κυριότερο τον γάμο. Eχω φίλους που χώρισαν στα 50 και ξαναγεννήθηκαν, αν και δεν συστήνω το διαζύγιο σε κανέναν. Αυτό που προτείνω είναι να φέρουμε τον ενθουσιασμό μιας νέας σχέσης μέσα στην παλιά», προτείνει ο Γκρέι για κάτι που, ας μη γελιόμαστε, είναι σχεδόν αδύνατον. Δίνει ωστόσο άλλη μία συνταγή για εκείνους που έχουν το κοράγιο να την εφαρμόσουν: «Η τεστοστερόνη βοηθά τους άνδρες να διαχειριστούν το στρες. Αυτό που τους κάνει ευερέθιστους και νευρικούς είναι η μείωση της τεστοστερόνης και η αύξηση των οιστρογόνων. Το καταλαβαίνουμε αν σκεφτούμε έναν άνδρα που έχει καιρό να κάνει σεξ και φανταστούμε τα νεύρα του. Συγχρόνως η χαμηλή τεστοστερόνη είναι προδιαθεσικός παράγοντας για καρδιοπάθειες και προστάτη. Την αντίστοιχη δουλειά για τις γυναίκες την κάνει η οξυτοκίνη. Η ορμόνη που εκκρίνεται στη διάρκεια του οργασμού είναι αυτή που τις βοηθάει να διαχειριστούν το στρες. Ενδείξεις τρυφερότητας μπορεί επίσης να ανεβάσουν τα επίπεδα της οξυτοκίνης. Μπορεί να είναι ένα μπουκέτο τριαντάφυλλα ή ένα ερωτικό γράμμα, ανάλογα με τον άνθρωπο. Αν θέλουμε η σχέση μας να κρατήσει, πρέπει οι άνδρες να φροντίζουν για την οξυτοκίνη των γυναικών και εκείνες για την τεστοστερόνη των συντρόφων τους. Οι άνδρες να εκφράζουν έμπρακτα την αγάπη τους με ρομαντικές κινήσεις. Οι γυναίκες να τους επιδοκιμάζουν, να τους επιβραβεύουν στην καθημερινότητα, να τους κάνουν να νιώθουν σαν να πετυχαίνουν μικρές νίκες». Το μόνο πρόβλημα με τα κλισέ που παραθέτει ο συγγραφέας είναι ότι για να δείχνεις κάθε μέρα σε κάποιον ότι είναι θεός πρέπει να το πιστεύεις κιόλας. Οι φίλοι του που «ταξίδεψαν σε καινούρια μέρη» στα 50 τους μπορούν να το επιβεβαιώσουν.
δεν πεφτουν ολοι οι ανθρωποι στα πατωματα για εναν ερωτα. αλλοι μπορει να περασουν μια ζωη ανεγγιχτοι και αλλοι να ερωτευονται κατα συρροη.
